duivel

vervoeging van
	duivelen

Nederlands

Uitspraak

Geluid: duivel (hulp, bestand)
IPA: / ˈdœyvəl / (2 lettergrepen)

Woordafbreking

dui·vel

Woordherkomst en -opbouw

via Latijn diabolus van Hellenistisch Oudgrieks διάβολος (diábolos) "lasteraar" in de betekenis van ‘het kwaad als persoon’ voor het eerst aangetroffen in 776 ^[1] ^[2]

Zelfstandig naamwoord

de duivel m

(mythologie), (religie) de personificatie van het kwaad
- Zoals god en de engelen de personificaties zijn van het goede, zo is de duivel de personificatie van het kwade.
▸ `Zwarte Piet' of 'Pietje Pik', zo noemde het volk in de middeleeuwen de duivel.^[3]

▸ Was Harald ronduit slecht, een duivel in mensengedaante die je zijn eigen ondergang tegemoet moest laten gaan? Een gruwelijke gedachte, maar als je je gedachten de vrije loop liet kon er van alles bovenkomen.^[4]
(figuurlijk) kwaadaardig persoon
- Hij is een echte duivel.

Synoniemen

[1]

Hyponiemen

Afgeleide begrippen

Verwante begrippen

demon

Uitdrukkingen en gezegden

Advocaat van de duivel spelen/zijn

Iemand die iets verkeerds heeft gedaan, bewust in bescherming nemen

Bij de duivel te biecht gaan

Iets verraden aan de vijand

De duivel op het kussen binden

Met iedereen wel raad weten

Des duivels zijn

Heel kwaad zijn

Door/Van de duivel bezeten zijn

Gek, krankzinnig zijn of zich zo gedragen

Een arme duivel

Een beklagenswaardige persoon, iemand met wie men medelijden zou moeten hebben

Een kaars voor de duivel branden

Iets slechts vergoelijken/Eer betuigen aan iemand die slechte dingen doet

Geen duivel op zijn hart laten barsten

Oprecht alles zeggen wat men vindt (≈geen blad voor de mond nemen, van zijn hart geen moordkuil maken)

Het is alsof de duivel ermee speelt

Gezegd van iets wat dusdanig slecht verloopt, dat er wel kwade krachten aan het werk lijken

Loop naar de duivel!

Verwensing (bet. "rot op", "bekijk het maar helemaal" etc.)

Niet bang zijn voor de duivel of zijn ouwe moer

Voor niets of niemand bang zijn

Spreekwoorden

Als je het over de duivel hebt, trap je hem op zijn staart

Als je over iemand spreekt in diens afwezigheid, kan diegene juist dan opduiken

De duivel poept/schijt altijd op de hoogste hoop

Juist degenen die al rijk zijn, worden als enigen steeds rijker

God kent de harten, maar de duivel kent de kneepjes

Men is mogelijk niet eerlijk

Heeft de duivel het paard gegeten, dan neemt hij de toom ook nog

Wie eenmaal in de macht van iets verkeerds is geraakt, loopt grote kans daar alleen maar verder in weg te zakken

Ledigheid/Luiheid/Een geplaveide weg is des duivels oorkussen

Luiheid heeft negatieve gevolgen, of: met wie lui is, loopt het op den duur slecht af

Met zwijgen kruist men de duivel

Door niet mee te doen met kwaadsprekerij, voorkom je onenigheid

Voor geld kun je de duivel doen dansen

Met geld is alles mogelijk (vgl. Geld opent alle deuren)

Wie met de duivel uit één schotel wil eten, moet een lange lepel hebben

Een bedrieger is moeilijk zelf weer te bedriegen

Zuivel op zuivel is voer voor de duivel

Uitdrukking uit de tijd van de heksenvervolgingen

, waarin men mensen die veel zuivel aten in verband bracht met hekserij

Vertalingen

1.

Afrikaans: duiwel ^(af)
Albanees: djall ^(sq)
Catalaans: diable ^(ca) m
Chinees: 惡魔 ^(zh), 恶魔 ^(zh)
Deens: djævel ^(da)
Duits: Teufel ^(de) m
Engels: devil ^(en)
Estisch: kurat ^(et)
Fins: paholainen ^(fi) piru, perkele ^(fi), sielunvihollinen ^(fi)
Frans: diable ^(fr) m
Fries: duvel ^(fy)
Grieks: διάβολος ^(el) m
Hebreeuws: שד ^(he) m
Hongaars: ördög ^(hu)
Indonesisch: setan ^(id) iblis

IJslands: djöfull ^(is) m
Italiaans: diavolo ^(it) m
Japans: 悪魔 ^(ja) (あくま, akuma)
Koreaans: 악마 ^(ko)
Latijn: diabolus ^(la) m
Maleis: setan ^(ms)
Papiaments: diabel, djabel, djablo
Pools: diabeł ^(pl) m
Portugees: diabo ^(pt)
Roemeens: drac ^(ro) m, diavol ^(ro) m, naiba ^(ro) v
Russisch: дьявол ^(ru) m
Spaans: diablo ^(es) m
Tsjechisch: ďábel ^(cs)
Vietnamees: ma ^(vi), quỷ ^(vi), ma quỷ ^(vi)
Zweeds: djävul ^(sv) g, jävul ^(sv) g

Werkwoord

duivel

eerste persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van duivelen
- Ik duivel.
gebiedende wijs van duivelen
- Duivel!
(bij inversie) tweede persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van duivelen
- Duivel je?

Gangbaarheid

Het woord duivel staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "duivel" herkend door:

100 %	van de Nederlanders;
100 %	van de Vlamingen.^[5]

Meer informatie

Zie Wikipedia voor meer informatie.

Verwijzingen

↑ "duivel" in:
Sijs, Nicoline van der
, Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, 2e druk, Amsterdam / Antwerpen: Veen, 2002; op website dbnl.org; ISBN 90 204 2045 3
↑ duivel op website: Etymologiebank.nl
↑
Marijke van Raephorst
“Het hele jaar rond: van Sinterklaas tot Sintemaarten” (1973), Lemniscaat , p. 14
↑
Jan Guillou (vert. Bart Kraamer)
“Tussen rood en zwart” (2014), Uitgeverij Prometheus , ISBN 9789044625691
↑ Door archive.org gearchiveerde versie van 21 oktober 2019 “Word Prevalence Values” op ugent.be

[p{{{1}}}-1] "duivel" in:
Sijs, Nicoline van der
, Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, 2e druk, Amsterdam / Antwerpen: Veen, 2002; op website dbnl.org; ISBN 90 204 2045 3

[qduivel-2] duivel op website: Etymologiebank.nl

[Het_hele_jaar_rond:_van_Sinterklaas_tot_Sintemaarten,_p._14-3] 
Marijke van Raephorst
“Het hele jaar rond: van Sinterklaas tot Sintemaarten” (1973), Lemniscaat , p. 14

[Tussen_rood_en_zwart-4] 
Jan Guillou (vert. Bart Kraamer)
“Tussen rood en zwart” (2014), Uitgeverij Prometheus , ISBN 9789044625691

[5] Door archive.org gearchiveerde versie van 21 oktober 2019 “Word Prevalence Values” op ugent.be

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	duivel	duivels duivelen
verkleinwoord	duiveltje	duiveltjes