Antonio Salieri

Antonio Salieri, in Öösterriek tietlevens ok Anton Salieri (* 18. August 1750 in Legnago, Venetien, Österreich, hüüd Italien; † 7. Mai 1825 in Wien), weer en italieensch-öösterrieksch Komponist vun de Klassik, Kapellmeester un Musikpädagoog.

Antonio Salieri wurr in en finanziell goot dorstahn Koopmannsfamilie boren. He weer dat achte Kind ut de Ehe vun Antonio Salieri sen. (1702–1764) mit Anna Maria Scacchi (1722/23–1763). All fröh hett he Violine, Cembalo un Gesang bi sien Bröer Francesco lehrt, de vun Giuseppe Tartini ünnerricht wurr, as ok bi den Domorganisten vun Legnago, Giuseppe Simoni, de en Schöler vun Padre Giovanni Battista Martini ween weer. Nah den fröhen Dood vun sien Öllern gung Salieri nah Padua, later nah Venedig, wo he bi Giovanni Pescetti in' Generalbass un den Tenor Ferdinando Pacini in' Gesang ünnerricht wurr.

1766 Salieri dor up Florian Leopold Gassmann drapen, de hüm inlaaden hett, mit hüm an den kaiserlichen Hoff nah Wien to kommen, un hüm – footend up dat Lehrbook Gradus ad Parnassum vun Johann Joseph Fux un den Istituzioni harmoniche vun Gioseffo Zarlino – in Kompositschoon Ünnerricht geev. Bi de Kamermusiken vun Kaiser Joseph II. inführt, hett he 1767 den Dichter Pietro Metastasio kennen lehrt, de hüm in de Deklamatschoon scholen dee, un 1769 Christoph Willibald Gluck, de hüm tietlevens en Günner un Früend weer. Salieri bleev för den Rest vun sien Leven in Wien; an' 10. Oktober 1775^[1] hett he Theresia Helferstorfer heiraadt (en Cousine vun de Pianistin Josepha Barbara Auernhammer^[2]), de hüm tüschen 1777 un 1790 acht Kinner boren hett.

Nah den Dood vun Gassmann 1774 wurr Salieri kaiserlich Kamerkomponist un Kapellmeester vun de italieensch Oper. Nahdem disse 1776 togunsten vun den vun den Kaiser ünnerstütt Deutschen Nationalsingspiel slooten wurrn weer, hett Salieri de Gelegenheit to en längere Italienreis wohrnommen un hett sück mit grooten Spood in Mailand (kiek L’Europa riconosciuta), Venedig (kiek La scuola de’ gelosi), Rom un Neapel bekannt. 1780 kehr he sluutend nah Wien torüch, wo he 1781 mit den Rauchfangkehrer sien eegen Bitrag to dat düütsche Singspeel bistüern dee. En wiedere Reis führ Salieri Anfang 1782 nah München, wo he in' Updrag vun den Kurfürsten Karl Theodor de Oper Semiramide mit grooten Spood up de Bühne broch. Mit de Wedderapenmaaken vun de italieensch Oper in Wien 1783 nehm Salieri dor sien Tätigkeit as Kapellmeester weer up. Ünnebraken wurr disse Arbeit blots vun de beid triumphalen Parisreisen 1784 (kiek Les Danaïdes) un 1786/87 (kiek Tarare). Nah sien Rückkehr un den besünnern Spood vun Axur, re d’Ormus wurr Salieri 1788 as Nahfolger vun Giuseppe Bonno to'n Kapellmeester vun de kaiserlich Hoffmusikkapelle nömmt. Dit Amt hett he bit 1824 utöövt.

1789 fung he mit de Kompositschoon vun da Ponte sien Libretto to Così fan tutte an, hett dat Libretto aber bisiet leggt, so dat dat sluutend vun Mozart vertoont wurr. Wegen de völ Plichten un de groot Verantwortung, de sien Posten as Kapellmeester mit sück broch, gung de Opernproduktschoon vun Salieri markbar torüch. Groot Erfolge kunn he noch eenmal mit Palmira, regina di Persia (1795) un Falstaff ossia Le tre burle (1799) verboken. Sien Afscheed vun de Bühne geev Salieri 1804 mit de düütsch Oper Die Neger, de ehrder köhl upnommen wurr, dornah hett he sück meest blots noch mit de Karkenmusik befaat. Neben sien uptehren Tätigkeit as Hoffkapellmeester harr Salieri noch tallriek wiedere Ämter: Van 1788 bit 1795 weer he Präsident, dornah Viezpräsident vun de Tonkünstler-Societät, deren Konzerte he noch bit 1818 leiten dee. Af 1817 weer he Böverleiter vun de Wiener Singschool un seet 1823 in dat Grünnenskomitee vun dat Konservatorium vun de Sellschopp vun de Musikfrüennen. Dordör hett he sück blieven Verdeensten för de Musik in Wien erwurben.

Nahdem sück Salieri bit to sien 70. Levensjohr – mit eenig wenig Uptnahmen – best Gesundheit freut harr, fung af etwa 1821 en stännig Afbau vun sien körperlich un geistig Kräfte an. In' Oktober 1823 wurrn sien Been lahm, so dat Salieri in dat Wiener Allgemeen Krankenhuus inleefert wurrn muss. Nah länger Lieden weer to Huus in de Seilergasse N° 1088, kreeg he an' 7. Mai 1825 de Starvenssakramente un is um 20 Ühr „am Brand der Alten“ storven, as dat dat Doodenschauprotokoll vun den Wiener Magistrat vertekent un as dat denn ok in de List vun de an' 7. Mai Storven vun de Wiener Zeitung van' 14. Mai 1825 steiht^[3]; in de Spraak vun de dormalig Tiet weer „Brand“ de Beteeken för en Gangrän bzw. en arterielle Verslusskrankheit.

Antonio Salieri wurr up den Matzleinsdorfer kathoolschen Karkhoff – den hüüdigen Waldmüllerpark – begraven, 1874 exhumeert un an' Wiener Zentraalkarkhoff (Grupp 0, Rieg 1, Nummer 54) bisett.^[4] To sien Truerfier wurr sien all 1804 för sück sülvst komponeert Requiem in c-Moll to'n eersten Mal upführt. Salieri sien Ehrengraff ziert en Inschrift, de sien Schöler Joseph Weigl verfaat hett:

Ruh sanft! Vom Staub entblößt,

Wird Dir die Ewigkeit erblühen.

Ruh sanft! In ew’gen Harmonien

Ist nun Dein Geist gelöst.

Er sprach sich aus in zaubervollen Tönen,

Jetzt schwebt er hin zum unvergänglich Schönen.

Salieri hett faken mit anner fiert Komponisten as etwa Joseph Haydn (speel den Continuo-Part bi de Premiere vun Haydn sien Schöpfung) oder Louis Spohr (hett 1813 dessen Oratorium Das jüngste Gericht ut de Dööp haben) tosommenarbeit un hett later so beropen Toonsetter as Ludwig van Beethoven, Carl Czerny, Johann Nepomuk Hummel, Franz Liszt, Giacomo Meyerbeer, Ignaz Moscheles, Franz Schubert, Simon Sechter, Franz Xaver Süßmayr, Joseph Weigl, Peter von Winter un den jüngsten Söhn vun Wolfgang Amadeus Mozart, Franz Xaver Wolfgang Mozart ünnerricht (kiek ok de List vun Schöler wieder ünnern).

Salieri weer en bannig goot Gesangslehrer. Ut sien School gungen ünner annern so bekannt Singerinnen un Singer as etwa Catarina Cavalieri (de eerste Constanze in de Entführung aus dem Serail), Therese Gassmann (later verheiraadt Rosenbaum) un Anna Milder-Hauptmann (de eerste Leonore in' Fidelio), de Tenor Anton Haizinger oder de Bassist Joseph Seipelt hervör.

För en vun Joseph Sonnleithner üm 1800 plaant Herutgaav vun en Geschichte der Musik in Denkmälern sull Salieri de Afhandlungen över de Vokalmusik verfaaten. As wiedere Mitarbeiter weern Johann Georg Albrechtsberger un Joseph Haydn bedeeligt. Dat hooch staaken Projekt sull in 50 Bänden to je 60 Sieden un veerspraakig, nämlich in Düütsch, Franzöösch, Engelsch un Italieensch, upleggt wurrn. Nahdem de eerste Band bi dat Wiener Kunst- und Industrie-Comptoir staaken wurrn weer, wurrn de vörhannen 270 Druckplatten 1805 in dat besett Wien vun de franzöösch Truppen in Beslag nommen un to Munitschoon umschmüllt. De erhollen ween Korrekturaftüüg sünd siet den Tweeten Weltkrieg verschollen. Erhollen hett sück blots en Manuskript mit den Titel Histoire de la musique depuis les temps les plus reculés jusqu’à nos jours, rédigée d’après les monuments anciens et modernes, par Joseph Sonnleithner, sous la diréction de Messieurs Georges Albrechtsberger, Joseph Haydn et Antoine Salieri.

1816 hett Salieri en eegen Gesangsschool verfaat, sien Scuola di canto in versi e i versi in musica a 4 voci. Af 1817 weer he Böverleider vun de Wiener Singschool un todem 1823 an de Grünnen vun dat Konservatorium vun de Gesellschaft der Musikfreunde in Wien maatgevend bedeeligt.

Salieri hett sück wiels sien lang Leven groot Ansehn as Komponist un Dirigent, besünners vun Opern, aber ok vun Kamer- un Kakenmusik, as ok as Musikpädagoog erwurben.

Musiktheater

De spoodrieksten vun sien över 40 musiktheatralisch Warken weern Armida (1771), La fiera di Venezia (1772), La scuola de’ gelosi (1778), Der Rauchfangkehrer (1781), Les Danaïdes (1784), de sien Förderer Christoph Willibald Gluck bit to de Eerstupführen in Paris as eegen Wark utgeev, La grotta di Trofonio (1785), Prima la musica e poi le parole (1786), Tarare (1787) up en Text vun Beaumarchais, Axur, re d’Ormus (1788), Palmira, regina di Persia (1795), Falstaff ossia Le tre burle (1799) un Cesare in Farmacusa (1800). Dat Opernschaffen vun Salieri is eenmal dör de Traditschoon vun de italieensch Opera seria, to'n annern dör de reformistisch Opernbestreven vun Gluck präägt, as besünners sien Pariser Warken wiesen. Later hett sück Salieri weer mehr den italieenschen Melos towendt, dat he mit deklamatorsch Elementen un nee Strömungen vun de Opera buffa dörsett, um en bannig riekhollen Toonspraak to erhollen. Bedüüdend is ok sien Rull as Paddmaker vun de Opera eroicomica, insbesünnere in de kongenialen Tosommenarbeit mit Giambattista Casti.

Karkenmusik

In de eerst 30 Johren vun sien Karriere as Komponist schreev Salieri blots wenig karkenmusikalsch Warken, dorünner dat Oratorium La Passione di Nostro Signore Gesù Cristo (1776) un de Messe D-Dur (1788) as ok dat Te Deum laudamus de Incoronazione to de Kröönung vun Kaiser Leopold II. (1790). Eerst nah sien Rücktoog vun dat Musiktheater 1804 hett Salieri sien sakrales Hööftwark schreeven, neben talllos n Offertorien, Gradualien, Litaneien, Hymnen usw., de allesamt för dat Upführen in de kaiserlich Hoffkapelle bestimmt weern, ok mehrere bedüüdend Messen un sien to sien eegen Doodenfier bestimmt Requiem in c-Moll.

In de sakralen Musik führ Salieri jenen typisch biedermeierlichen Toonfall vun dat fröh 19. Johrhunnert in, de en besünners starken Infloot up de Karkenwerke vun sien Schöler Franz Schubert utööven sull. Besünners düütlich wiest sück dat in de Messe B-Dur van 1809.

Leeder, Kanons un anner Sellschopsmusik

Nah 1800 hett sück Salieri todem stark mit dat Leedschaffen befaat, neben den he en schier nich to översehn Mange an Kanons un geselligen mehrstimmigen Gesängen mit oder ahn Begleitung schafft hett. Dat groot Interesse vun Salieri an de Spraak wiest sück hier besünners in de groot un verscheeden Utwahl an italieensch, franzööschm latiensch un düütsch Texte (hier vör allen Warke vun Schiller, Matthisson, Castelli un Bürger), up de Salieri to de Vertoonen torüch greep. Dat is nich vun de Hand to wiesen, dat disse besünners fruchtbor Twieg in dat Schaffen vun Salieri ok anregend up Komponisten vun de jüngere Generatschoon as etwa Franz Schubert, Hüttenbrenner oder Reißiger wirkt hett. In’ Druck keemen all to Leevtieden vun Salieri mehrere Sammlungen mit Leedern, Kanons un Ensembles, dorünner 28 Divertimenti vocali för 1–3 Stimmen mit Klaveerbegleitung (um 1803) as ok de Kanonsammlung Scherzi armonici vocali (um 1810) un deren Folgewerk Continuazione de’ scherzi armonici vocali (um 1819). Ok eenzelt Leeder liggen in’ Druck vör, as etwa de Vertoonen vun dat beropen Gedicht vun Matthissons, Andenken.

Instrumentalmusik

Instrumentalmusik schreev Salieri vergliekswies wenig, ünner annern twee Klaveerkonzerte un een Örgelkonzert (1773), en völ speelt Konzert för Flöte, Oboe un Orchester (1774), mehrere Serenaden för Bläser, as ok 26 Variatschonen över La Follia di Spagna för groot Orchester (1815).

Disse letzte Orchesterwerk vun Salieri stellt düchtig wohrschienlich de eerste reine Orchestervariatschonsfolg vör Johannes Brahms sien beropen Haydn-Variatschonen op. 56a (1873) dor. Dat Wark is binah in’ Geist vun en Orchestreerensstudie anleggt, eventuell hett Salieri dit Projekt ut pädagogisch Gesichtspunkten herut in’ Sinne vun en „klingenden Instrumentationslehre“ konzipeert. De 26 kört Variatschonen hollen sück relativ eng an dat Thema, de instrumentatorische Aspekt steiht immer in’ Vördergrund. Bemarkenswert sünd de Insatz vun de Harp un de Solovigelien, de utspraken virtuoos Passagen „à la Paganini“ anvertroot wurrn. Eenzelt Variatschonen wurrn in’ Sinne vun kört, charakteristisch Danssätzen gestalt (dorünner befinnen sück ünner annern Seguidilla, Siciliano oder Saltarello), annern dorgegen thematiseeren imitatorsch Formen as to’n Bispeel den Kanon. Upfallen deiht bi all Variatschonen en dialogiseeren Prinzip, dat konsequent dörhollen wurrd.

In allgemeen Erinnern gellt Salieri hüüd as groot Gegenspeler un Afgünstling vun Wolfgang Amadeus Mozart.

Um 1790 erwähnt Mozart in Breef tatsächlich mehrmals angevlich „Cabalen“ vun Salieri gegen sück. De sünd vermootlich in’ Tosommenhang mit dat Entstahn vun de Oper Così fan tutte to sehn, deren Libretto vun da Ponte oosprünglich för Salieri bestimmt ween weer. Salieri harr de Kompositschon aber all in en fröh Stadium liggen laaten un nich weer upgreepen. Wenig later sall Mozart sien Fru Constanze tegenöver ok de Vermooden ütert hemm, dat he vergifft wurrn weer. In Borns ut disse Tiet finnen sück aber kien Henwiesen up en echte Rivalität tüschen de beid Komponisten. All anner faken nömmt Borns stammen ut Tieden lang nah Mozart sien Dood un sünd in hör Gloovwürdigkeit as düchtig fragwürdig intostuufen.

De „böse“ Italiener

As de Musik vun Mozart in de Johrteihnten nah sien Dood in’ Tosommenhang mit en insetten Geniekult immer populärer wurr un de Kompositschonen vun Salieri mit de anfangen Romantik immer seltender speelt wurrn, wunnen de unbegrünnd Behauptungen an Gloovwürdigkeit un hemm sien hervörragen Roop minneseert. Ok dat to Anfang vun dat 19. Johrhunnert upkommen Natschonalbewusstween droog dorto bi; de in Italien boren Salieri sull gegen dat „düütsch Genie“ Mozart utspeelt wurrn – ofschons Mozart stilistisch tomindst in sien Opern mehr Italiener weer as Salieri, de to Recht as legitimer Nahfolger vun Gluck gull. Disse Tendenz lett sück all 1832 in Albert Lortzing sien Singspeel Szenen aus Mozarts Leben LoWV28 nahwiesen.

Vergeeten wurr dorbi aber, dat Salieri siet sien sössteihnst Levensjohr in Wien leev un dorum as düütsch Komponist gull, as ok all en Bemarken vun Maria Theresia in' November 1772 bewiest. Temelk wohrschienlich hett sück ok Salieri sülvst so sehn: sien völ kaisertrüen Kantaten, Leeder un Gesänge in düütsch Spraak (ünner annern up Texte vun Schiller, Bürger, Matthisson, Castelli un Kotzebue) schient jedenfalls dorup hentowiesen. Sien Afscheed vun de Bühne geev Salieri 1804 mit de düütschspraakig Oper Die Neger up en Text vun Georg Friedrich Treitschke, de ok dat Libretto to Beethoven sien Fidelio verfaat hett.

„Cabalen“

De Musikschriftsteller Alexander Wheelock Thayer (1817–1897; kiek Literatur) vermoot, dat Mozart sien Verdacht 1781 utlööst wurr, as he sück um de Stäe vun en Musiklehrer för de Prinzessin vun Württemberg bewurben harr, Salieri aber wegen sien grötter Erfohren as Gesangspädagoog utwählt wurr.

Later, as Mozart mit Le nozze di Figaro weder bi den Kaiser noch bi dat Publikum up wirkliche Anerkennung stööten dee, hett he anschienend Salieri för den Misserfolg verantwortlich maakt. Sien Vader Leopold schreev an' 28. April 1786 an sien Dochter Maria Anna: „Salieri mit seinem ganzen Anhang wird wieder Himmel und Erden in Bewegung zu bringen sich alle Mühe geben.“ Salieri harr to Tiet vun de Eerstupführen vun den Figaro aber mit de Vörbereitungen to sien nee Tragédie lyrique Les Horaces to doon. Thayer vermootm dat de Intrigen um den Misserfolg vun den Figaro dör Giambattista Casti – de Nahfolger vun Pietro Metastasio as Hoffpoet wurrn wull – un den Böverdirekter vun dat Hofftheater Graf Orsini-Rosenberg veranlaat wurrn un sück eegentlich gegen den Theaterdichter Lorenzo da Ponte richten deen, de dat Libretto to'n Figaro verfaat harr. Seker hett dat dormals bi de Arbeit an dat Theater – as hüüd ok noch – ganz normale Meenensverscheedenheiten geeven, de vun Mozart allerdings vör allen tegenöver sien Vader Leopold överbetoont wurrn.

Annäherung un Tosommenarbeit

Later, as da Ponte in Prag weer, um de Eerstupführen vun Mozart sien Don Giovanni mit vörtobereiten, wurr he wegen en königlich Hochtiet, to de Salieri sien Oper Axur, re d’Ormus eerstmals upführt wurrn sull, nah Wien torüchropen; seker weer Mozart mit dit Vörgahn nich inverstahn. Salieri up de anner Siet hett woll gor nich vörhatt, de Karriere vun Mozarts to mööten: Nahdem Salieri Hoffkapellmeester wurrn weer, harr he 1789 anstatt en eegen Oper sogor den Figaro weer Upführt, un as he 1790 to de Krönungsfierlichkeiten för Leopold II. reis, harr he nich weniger as dree Messen vun Mozart in sien Gepäck.

Immer weer hemm sück de beid Komponisten drapen, ehrder kollegial as feindlich gesinnt; man weet to'n Bispeel, dat dat en gemeensam Wark vun de beid geev: di Kantate Per la ricuperata salute di Ofelia KV 477a (1785) up en Text vun da Ponte, de to de Genesung vun de Singersche Nancy Storace vun Salieri, Mozart un en gewissen Cornetti komponeert wurrn weer. Dat bi Artaria in' Druck rutbrocht Stück is bit hüüd nich weer uptofinnen. Up Salieri sien Anregung hin wurrn ünner annern de Kantate Davidde penitente KV 469 (1785), dat Klaveerkonzert Es-Dur KV 482 (1785), dat Klarinettenquintett KV 581 (1789) oder de beropen Sinfonie g-Moll KV 550 (1791) eerstupführt, letztere sogar ünner de Leiden vun Salieri.

In sien letzt erhollen Breef an sien Fru Constanze van' 14. Oktober 1791 schrifft Mozart vun en gemeensamen Besöök vun de Zauberflöte KV 620, bi de sück Salieri jüstergrad enthusiastisch över dat Wark ütert: „Er hörte und sah mit aller Aufmerksamkeit und von der Sinfonie bis zum letzten Chor, war kein Stück, welches ihm nicht ein bravo oder bello entlockte […].“

Dat Salieri den söss Johr jüngeren Kollegen nah de sien Dood in en ehren Andenken behull, bewiesen völ Upführen vun Warken vun Mozart, de ünner de Staffführen vun Salieri in Wien stattfunnen. Todem hett he de sien jüngsten Sohn Franz Xaver in Kompositschoon ünnerricht un stell hüm in' März 1807 en hervorragen Tüügnis ut, in dat he den jungen Musiker ünner annern en „talento raro per la Musica […]“ beschienigt un hüm en „riuscita non inferiore a quella del suo celebre Padre“ vörutseggt. Ok Constanze Mozart schrifft in en Breef van' 30. Januar 1807 düchtig positiv över Salieri. An hör ölleren Söhn Carl Thomas schreev se: „dein Bruder gehet ietz zu Salieri und zu Hummel. beide haben viele liebe und freundschaft für ihn, […] nun hat er die 3 große meister Salieri, Albresberger und Hummel, konnte ich dir nur einen von diesen Maner geben wie glücklich wäre ich …“ 1819 hett sück de all temelk old Salieri noch apenlich för dat Upstellen vun en Mozartdenkmal in de Wiener Karlskark utspraaken.

As sück de Gesundheitstostand vun Salieri in dat hooch Öller verschlechtern dee un man hüm in en Krankenhuus bringen muss, keem dat absurde Gerücht up, de dörnanner loopen Greis harr sück to en Mord an Mozart bekannt. So schreev bispeelswies de Beethoven-Biograph Anton Felix Schindler 1824 in en Konversatschonsheft: „Mit Salieri geht es wieder sehr schlecht. Er ist ganz zerrüttet. Er phantasiert stark, daß er an dem Tode Mozarts schuld sey und ihn mit Gift vergeben habe. Dies ist Wahrheit – denn er will dieß als solche beichten.“ De beid Pleger vun Salieri, Gottlieb Parsko un Georg Rosenberg, as ok sien behanneln Dokter Dr. Joseph Röhrig hemm aber schriftlich Tüügnis afgeven, dat Salieri so wat nie nich seggt hett un mindst een vun de dree in disse Tiet immer dicht bi hüm ween weern. De fröhere Schöler vun Salieri, Ignaz Moscheles, de den Starven noch kört vör sien Dood besöcht harr, bericht in sien Autobiographie sogor vun en entscheeden Torüchwiesen vun dissen Vorwurfs dör den to Unrecht Beschuldigten: „Sie wissen ja – Mozart, ich soll ihn vergiftet haben. Aber nein, Bosheit, lauter Bosheit, sagen Sie es der Welt, lieber Moscheles; der alte Salieri, der bald stirbt, hat es Ihnen gesagt.“

Postumer Rufmord

Nah den Dood vun Salieri 1825 fung mit Alexander Puschkin sien Drama Mozart i Saljeri (1831) un later mit Nikolai Rimski-Korsakow sien Vertoonen vun dissen Stoff (1898) en Traditschoon vun dichterisch Freeheit, Salieri – footend up de Behauptungen vun Mozart – in Verdacht to bringen, hüm ümbrocht to hemm. Dör dat Bühnenstück vun Peter Shaffer un de denn folgen Verfilmung Amadeus vun Miloš Forman wurr disse Roopmord fortsett.

In dissen Film kiekt Salieri an dat Enn' vun sien up de Tiet mit Mozart torüch. Vullkommen falsch wurrd Salieri hier as Komponist vun blots Middelmaat, Intrigant un Goddeslästerer dorstellt, wat sien Wark un Wirken nich gerecht wurrd. He weer söss Johr öller as Mozart un hett hüm üm 34 Johr överleevt. Tatsächlich maakt sien Gesamtwark sien herutragen Talent apenkunnig, tallriek Tiettüügen beleggen de besünners levensweert Oord vun Salieri. Sien deep empfunnen Religiosität wurrd vun sien Biographen nich antwiefelt.

Wegen sien schlechten Leumund wurr de Musik vun Salieri faken as uninspireert afdaan un meest nich nauer prüüft. Dat änner sück in de letzt Johren aber upfällig: So funn sück 2003 en Sammlung mit utwählt Arien vun Salieri, sungen vun de italieensch Mezzosopranistin Cecilia Bartoli, wegen den gigantischen Verkoopsspood sogor in de Pop-Charts weer un kreeg 2004 ünner annern den ECHO Klassik as Bestseller vun dat Johr as ok den Pries vun de düütsch Schallplattenkritik. De düütsche Sopranistin Diana Damrau broch 2007 dat Album Arie di bravura herut, up de neben Nummern vun Mozart un Righini hööftsächlich Arien vun Salieri to hören sünd. 2008 un 2010 keemen in' Rahmen vun en Salieri-Editschoon twee Alben mit Ouvertüren, Ballett- un Bühnenmusiken herut, speelt vun dat Mannheimer Mozartorchester ünner de Leiden vun Thomas Fey; dat tweet Album wurr in' Dezember 2010 för den Grammy Award nomineert. De Sopranistin Mojca Erdmann hett in' Juni 2010 för hör Album Mostly Mozart twee Arien ut Salieri sien Les Danaïdes upnommen. Legnago, de Heimatstadt vun Salieri, veranstalt siet 2000 in unregelmatig Afstännen dat Salieri Opera Festival, dat neben Opernupführen ok Karkenkonzerte, Lesungen un Symposien to dat Thema maakt. Dat Festival Walldorfer Musiktage weer 2010 ganz den Komponisten widmet un broch en groot Antall vun Salieri sien Warken as düütsch Eerstupführen.

Ok up de Bühne beleven de Opern vun Salieri en Renaissance, siet Friedrich Wanek un Josef Heinzelmann in Dubrovnik 1973 Prima la musica e poi le parole herutbrocht hemm (ansluutend geev dat hunnerte vun Upführen in de ganze Welt). Dornah folgten 1975 Falstaff ossia Le tre burle in Verona (1995 ok bi de Schwetzinger Festspelen), 1982 L’Angiolina in de Neuburger Kameroper (Neuburg an der Donau), 1988 Tarare bi de Schwetzinger Festspelen un in Karlsruhe (1991 ok in Straßburg), 1989 Axur, re d’Ormus in Siena, 1990 Les Danaïdes in Ravenna, 1994 Catilina in Darmstadt, 1997 L’amore innocente in Meran (2000 ok in Legnago as ok 2002 in Landsberg am Lech), 1998 Cublai, gran kan de’ Tartari bi dat Würzburger Mozartfest, 2004 Il ricco d’un giorno in Legnago un L’Europa riconosciuta an de Mailänder Scala un in Wien, 2005 La grotta di Trofonio in Lausanne un Wien, 2006 La Cifra in Köln, 2009 Il mondo alla rovescia in Legnago, Verona un Neuburg a. d. Donau, 2011 Der Rauchfangkehrer in Graz as ok 2014 in Sydney (blots szenische Eerstupführen).

Eenzelt Warken vun Salieri funnen sogor Ingang in de modern moderne Filmmusik. So deent de Ouvertüre to La fiera di Venezia as Titelthema för eenig Sketche vun de britisch Grupp Monty Python. Buterdem wurrn Utsnitte ut Instrumentalkonzerten vun Salieri ünner annern in „Iron Man“ un „[[The Last Castle]“ bruukt.

Salieri weer Liddmaat vun de sweedsch musikalischen Akademie (1799), utwärtig Liddmaat vun de Klasse der Künste an dat Pariser Natschonalinstitut (1804), Ridder vun de franzöösch Ehrenlegion (1815), Liddmaat vun dat franzöösch natschonalinstitut un vun dat musikalisch Konservatorium in Paris (1816), Ehrenliddmaat vun den steiermärkischen Musikvereen un dat Mailänder Konservatorium (1816) as ok Dräger vun de „großen goldenen Civil-Ehrenmedaille an der Kette“ (1816); Salieri weer ok Liddmaat vun de literarisch Sellschopp „Die Ludlamshöhle“. Völ vun sien Kollegen un Schöler hemm Salieri eegen Warken widmet, ünner annern Ludwig van Beethoven, Simon Sechter, Franz Krommer, Ignaz Moscheles un Franz Schubert, en Beleg för de hooch Wertschätzung, de Salieri wiels sien ganz Leven tomöötbrocht wurr. Anselm Hüttenbrenner hett sien Lehrer postum mit en Requiem in c-Moll ehrt, dat 1825 vun den steiermärkischen Musikvereen eerstmals upführt wurr.

• Rudolph Angermüller: Antonio Salieri. Sein Leben und seine Welt unter besonderer Berücksichtigung seiner großen Opern. Katzbichler, München 1971–1974
  • 1. Werk- und Quellenverzeichnis. 1971, ISBN 3-87397-016-3
  • 2. Vita und weltliche Werke. 1974, ISBN 3-87397-019-8
  • 3. Dokumente. 1972, ISBN 3-87397-021-X
• Rudolph Angermüller: Antonio Salieri. Dokumente seines Lebens. Bock, Bad Honnef 2000, ISBN 3-87066-495-9
  • 1. 1670–1786
  • 2. 1787–1807
  • 3. 1808–2000
• Elena Biggi Parodi: Catalogo tematico delle composizioni teatrali di Antonio Salieri. LIM, Lucca 2005, ISBN 88-7096-307-1
• Antonio Braga: Antonio Salieri tra mito e storia. Tamari, Bologna 1963
• Volkmar Braunbehrens: Salieri, ein Musiker im Schatten Mozarts? Eine Biographie. Piper, München 1992, ISBN 3-492-18322-0
• Arthur F. Bussenius: Anton Salieri. Eine Biographie [Die Componisten der neueren Zeit; Bd. 17]. Bärenreiter, Kassel 1855 (i.e. inhaltlich stark kört un bearbeit Faaten I. F. v. Mosels „Über das Leben und die Werke des Anton Salieri“)
• Andrea Della Corte: Un italiano all’estero. Antonio Salieri. Paravia, Turin 1936
• Vittorio Della Croce und Francesco Blanchetti: Il caso Salieri. Eda, Turin 1994
• Georg August Griesinger: „Eben komme ich von Haydn…“ Georg August Griesingers Korrespondenz mit Joseph Haydns Verleger Breitkopf & Härtel 1799–1819. Herutgeven un kommenteert vun Otto Biba. Atlantis, 1987, ISBN 3-254-00130-3
• Josef Heinzelmann: Beaumarchais’ und Salieris Tarare. Ein Schlüsselwerk der Oper- und der Weltgeschichte. In: Programmbroschüre der Schwetzinger Festspiele 1988, un in: Badisches Staatstheater Karlsruhe, Spielzeit 1987/88, Musiktheater, Heft 12
• Josef Heinzelmann: Zwischen Krönung und Revolution. In: Antonio Salieri, Catilina. Programmheft d. Staatstheaters Darmstadt zur Premiere 1994 April 16, Heft 1993/94, 15, S. 19–26. (ebd. ok div. Översetten vun Stendhal, Giambattista Casti, Antonio Salieri) as ok dt. Libretto, S. 73–113
• Josef Heinzelmann: Ein Theaterabend in der Orangerie. In: Oper Frankfort 1998/99 (Mozart, Schauspieldirektor / Salieri, Prima la musica, poi le parole), S. 18–26
• Josef Heinzelmann: Salieri und Giambattista Casti. In: Salieri sulle tracce di Mozart. Hrsg. von Herbert Lachmayer, Theresia Haigermoser un Reinhard Eisendle, Katalogböker (italieensch un düüttsch) to de Utstellung in' Palazzo Reale Milano 2004/05 (un Wien 2006), Bärenreiter, Kassel 2004
• Josef Heinzelmann: Das Wiener Haus 1088. In: Archiv für Familiengeschichtsforschung. 2006, S. 205–215 (to Salieri sien Wahnhuus)
• Albert von Hermann: Antonio Salieri. Eine Studie zur Geschichte seines künstlerischen Wirkens. Robitschek, Wien 1897 (togliek Dissertatschoon Wien)
• Timo Jouko Herrmann: Eine klingende Instrumentationslehre – Antonio Salieris „26 Variationen över La Follia di Spagna“. Hochschule für Musik und Darstellende Kunst, Mannheim 2003/04 (Diplomarbeit)
• Timo Jouko Herrmann: Mozart und Salieri in Wien – Protokoll einer ungewöhnlichen künstlerischen Beziehung. In: Programmheft zur Mozart-Gala des Mannheimer Mozartorchesters 2007. Magnolia, Mannheim 2007
• Andreas Hoebler: Antonio Salieris Opéra Tarare und die Umarbeitung in die Opera tragicomica Axur, Rè d’Ormus. Parallelität und Divergenz zweier Bühnenwerke. Der Andere Verlag, Tönning 2006 (togliek Dissertatschoon Frankfort an'n Main), ISBN 3-89959-496-7
• Herbert Lachmayer, Reinhard Eisendle un Theresa Haigermoser (Hrsg.): Salieri sulle tracce di Mozart. Bärenreiter, Kassel 2004, ISBN 3-7618-1834-3
• Ignaz Franz von Mosel: Über das Leben und die Werke des Anton Salieri. Bock, Bad Honnef 1999, ISBN 3-87066-494-0 (Rep. d. Ausg. Wien 1827, kommenteert vun Rudolph Angermüller)
• John A. Rice: Antonio Salieri and Viennese Opera. University of Chicago Press, Chicago 1998, ISBN 0-226-71126-9
• Michael Jahn: Die Wiener Hofoper von 1794 bis 1810. Musik und Tanz im Burg- und Kärnthnerthortheater. (= Veröffentlichungen des RISM-Österreich B/11). Wien 2011.
• Rita Steblin: Who Commissioned Schubert’s Oratorio „Lazarus“? A Solution to the Mystery. Salieri and the Tonkünstler-Societät. In: Schubert : Perspektiven. 9, 2010, S. 145–181.
• Alexander W. Thayer: Salieri. Rival of Mozart. Theodore Albrecht (Hrsg.), New, updated and enl. ed., Kansas City 1989, ISBN 0-932845-37-1
• Peter Niedermüller: Salieri, Antonio. In: Neue Deutsche Biographie (NDB). Band 22, Duncker & Humblot, Berlin 2005, ISBN 3-428-11203-2, S. 370 f. (Digitalisat).
• Max Dietz: Salieri, Antonio. In: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Band 30, Duncker & Humblot, Leipzig 1890, S. 226–231.

Antonio Salieri. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• DNB-Katalog
• Indrag in de Düütsche Digitale Bibliothek
• Waktverteeken up Klassika
• Teatro Salieri (italieensch)

1. ↑ Michael Lorenz: Antonio Salieri's Early Years in Vienna, up de Websteed vun Michael Lorenz, 17. März 2013
2. ↑ Michael Lorenz: New and Old Documents Concerning Mozart's Pupils Barbara Ployer and Josepha Auernhammer. Eighteenth-Century Music 3/2, Cambridge University Press, 2006.
3. ↑ Liste der am 7. Mai 1825 in Wien Verstorbenen mit den Indrag för Salieri an dat ünnere Enn' vun de Siet. De Würdigung vun Salieri steiht up dat Titelblatt vun de sülvig Utgaav ünnern links.
4. ↑ knerger.de: Dat Graff vun Antonio Salieri