Taula periodica

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

Chèlla us ché la gh'ha mia di foncc o i è tròp póche. Per piasér, zónta di fóncc a la us. Issé de ìga ön'idéa di ótre us senza fóncc, ardì ché.

La tàola periòdica dei elemencc l'è 'na tabèla con dét indicàcc töcc i elemèncc chìmich, urdinàcc per nömer atòmich a crèser. La tàola l'è dividìda en grùpi diferèncc de elemèncc, che se caraterìza per vìga de le proprietà chìmiche che se 'nsomèa. Chèsti grùpi i reprezènta le colòne verticài de la tàola (grupi) e le rìghe (perìodi). En generàl, i elemèncc i pöl véser clasificàcc come metài (la pursiù centràla e a sinìstra), mìa-metài (part a dèstra), e semi-metài.
En piö, el grùpo piö a dèstra l'è chèl dei gas nòbil.
La prima tàola periòdica modèrna l'è stàda concepìda del Mendelejev e difàti l'è ciamàda ale óte pò a tàola de Mendelejev.

Grupp

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

Períut

1

1
H

2
He

2

3
Li

4
Be

5
B

6
C

7
N

8
O

9
F

10
Ne

3

11
Na

12
Mg

13
Al

14
Si

15
P

16
S

17
Cl

18
Ar

4

19
K

20
Ca

21
Sc

22
Ti

23
V

24
Cr

25
Mn

26
Fe

27
Co

28
Ni

29
Cu

30
Zn

31
Ga

32
Ge

33
As

34
Se

35
Br

36
Kr

5

37
Rb

38
Sr

39
Y

40
Zr

41
Nb

42
Mo

43
Tc

44
Ru

45
Rh

46
Pd

47
Ag

48
Cd

49
In

50
Sn

51
Sb

52
Te

53
I

54
Xe

6

55
Cs

56
Ba

*

72
Hf

73
Ta

74
W

75
Re

76
Os

77
Ir

78
Pt

79
Au

80
Hg

81
Tl

82
Pb

83
Bi

84
Po

85
At

86
Rn

7

87
Fr

88
Ra

**

104
Rf

105
Db

106
Sg

107
Bh

108
Hs

109
Mt

110
Ds

111
Rg

112
Uub

113
Uut

114
Uuq

115
Uup

116
Uuh

117
Uus

118
Uuo

* Lantàniit

57
La

58
Ce

59
Pr

60
Nd

61
Pm

62
Sm

63
Eu

64
Gd

65
Tb

66
Dy

67
Ho

68
Er

69
Tm

70
Yb

71
Lu

** Atíniit

89
Ac

90
Th

91
Pa

92
U

93
Np

94
Pu

95
Am

96
Cm

97
Bk

98
Cf

99
Es

100
Fm

101
Md

102
No

103
Lr

**Séri chímich**
Metàj alcalin	Metàj alcalin-teruus	Lantàniit	Atíniit	Metàj de transizziun
Metàj del blòch p	Mèzz-metàj	Minga metàj	Alògen	Gas nòbil

Cudifica dii culur duperaa per i nümer atòmich:

I elemeent cunt ul nümer atòmich scrivüü in blö a inn líquit a temperadüra e pressiun standard (TPS);
Quii scrivüü in véert a inn gasuus a TPS;
Quii scrivüü in negher a inn sòlit a TPS;
Quii marcaa in russ a inn sintétich (tüti sòlit a TPS);
Quii marcaa in gris ann munan de vèss staa descuvèert.

Prupietà

Racc atòmich: in d'un àtum, l'è la distanza tra ul nücli e i eletrúni püssee de föra; in d'un grupp, la crèss al crèss del nümer atòmich Z.

Vulüüm atòmich: ul spazzi ucüpaa da un àtum; in d'un grupp, al crèss insèma al nümer Z. In d'un períut, inveci, al crèss del nümer atòmich Z al sa sbàssa.

Energía (putenziaal) de iunizazziun: energía ca ga vöör dàch a un àtum al staat gasuus per scarpàch via un eletrún; deent in d'un grupp, la diminüíss al crèss del nümer Z, inveci in d'un períut la crèss al crèss del nümer Z.

Afinità eletrònica: energía ca la ciapa un àtum (in del staat gasuus) quant al ciapa un eletrún da un quaj ólter àtum e al passa a vèss un aniún; i gas nòbil, per la sò caraterística de vèss stàbil, ga n'ann minga. In d'un grupp, cunt ul crèss del nümer atòmich la sa sbàssa; ul cuntrari sa sa vàrdenn i períut.

Eletru-negatività: tendénza a rüba i eletrúni a i olter àtumi; in d'un grupp la sa sbàssa al crèss de Z, al süceet ul cuntràri per i períut.

A vardà i caraterístich minzunaa chí de suravía, sa pöö mètt in evidénza dü caràter difereent dii àtum: metàlich e minga metàlich:

Metàll: bàssa energía de iunizazziun, bàssa afinità eletrònica e bàssa eletru-negatività.
Minga-metàll: vólta energía de iunizazziun, vólta afinità eletrònica e vólta eletru-negatività.