Westeleke Sahara

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

De Westeleke Sahara is e territorium in Afrika, aon de Atlantische Oceaon, grenzend aon 't internationaol erkind groondgebeed vaan Marokko, Algerije en Mauritanië. De status vaan 't gooddeils druug en dunbevolk gebeed is oondudelek sinds de Spanjole, de aw kolonisatore, in 1975 ewegtrokke. Marokko eis 't gebeed op en regeert 't groetste deil devaan es integraol deil vaan 't keuninkriek. 't Inheims Polisariofroont heet de oonaofhenkelekheid oetgerope en neump 't land de Sahrawi (=Saharaanse) Arabische Democratische Republiek (SADR). Zij höbbe e klei deil vaan 't gebeed in han. Nao 'ne langen oorlog in de jaore 1970 en 1980 is sinds 1991 e bestand vaan krach. 'n Aontal len erkint de SADR es oonaofhenkelek land, aander len erkinne of steune de claim vaan Marokko, väöl len erkinne evels gein vaan twie. 'n Oplossing vaan de patstèlling is anno 2011 neet in ziech, nuien oorlog evels ouch neet.

De Westeleke Sahara vèlt oonder drei Marokkaanse regio's:

• Kalmiem as-Samarah (gedeiltelek in 't eigelek Marokko)
• Al-'Ajoen-Boedzjdoer-As-Saqijja al-Hamra'
• Wadi dh-Dhahab-Lakwirah

Dees regio's zien weer oonderverdeild in prefecture en/of provincies.

De Sahrawi-republiek oondersjeit zes provincies, die allein officieel bestoon, aongezeen de regering ze mer gedeiltelek of gaaroet neet controleert. De provincies zien soms, neet ummer, geneump nao de hoofstad.

• Auserd (Lakwirah)
• Assa Zag
• Boedzjdoer (Boedzjdoer)
• Al-'Ajoen (Al-'Ajoen)
• As-Samarah (As-Samarah)
• Wadi dh-Dhahab (Al-Dachlah)

De SADR claimp Al-'Ajoen (ouch El Aaiún of Laâyoune gesjreve) es häör hoofstad; dees stad ligk evels deep in Marokkaans gebeed. De regering zetelt in ballingsjap, in de Tindoef-kampeminte in Algerije. Bir al-Holwah (Bir Lehlou) gelt es de 'veurluipege hoofstad'.

De Westeleke Sahara is mèt 266.000 km² e bitteke groeter es 't Vereineg Keuninkriek. 't Groetste deil vaan 't territorium besteit oet vlake, zavelege weuste (erg). In 't noordooste ligke de oetluipers vaan 't Atlasgebergde; dao ligke heuvele of bergskes vaan hoonderde meters hoeg; 't hoegste punt ligk op 805 meter. 't Land heet gein revere, wel wadi's, die in tije vaan rege (in 't veurjaor) kinne euverstruime. Boete zoe'n korte, hevege regebuie kint 't land koelek neerslaag; wel kump in 't kösgebeed dèks nievel veur. Oases in 't land zien mer klein.

De bevolking vaan de Westeleke Sahara besteit oet Hassaniyyah, 'n Arabisch volk mèt ouch sterke Berberachtergroond. Ze spreke 't Hassaniyyah-dialek vaan 't Arabisch, wat ouch in Mauritanië gebruuk weurt. In Al-'Ajoen en umgeving sprik me ieder Marokkaans dialek. De taol vaan d'n awwe kolonisator, 't Spaons, weurt veural nog väöl es cultuurtaol gebruuk in de 'vrij zone'; de SADR hanteert 't ouch es officieel taol neve 't Arabisch. In de Marokkaanse zone weurt, wie in 't eigelek Marokko, Frans es twiede cultuurtaol gebruuk, wat dao evels neet officieel is. Berbertaole weure veur 't gebeed neet opgegeve.^[2]

De prekoloniaol historie vaan de Westeleke Sahara heet väöl gemein mèt die vaan Mauritanië. De oersprunkeleke bewoeners (veur zoewied de historiesjrieving en archeologie kinne trökkieke) waore de Bafour, e zwart, Mandé-sprekend volk. Zij woorte mèt 't (trök) druger weure vaan de Sahara verdroonge en gedeiltelek geassimileerd door de Berbers. In d'n achsten iew vele ouch hei de Arabiere in, die d'n islam brachte. Tege 't ind vaan de middeliewe vele de Maqiel oet Jeme dit deil vaan de Maghreb in; de cultuur vaan 't gebeed raakde in de volgende iewe gearabiseerd.

Bij de Conferentie vaan Berlien in 1884 woort de Westeleke Sahara aon Spaanje touwgeveze. Dit is opmerkelek, aongezeen dit land zie koloniaol riek sterk op ze retour waor, Spaanje noets in Afrika waor actief gewees (boete Equatoriaol Guinee, en alle umligkende len in Franse han waore. vaanaof 1939 woort 't administratief vereineg mèt Spaons Marokko. Dit brach de politieke associatie vaan de Westeleke Sahara mèt Marokko op gaank. De Spanjole neumde 't noorde vaan 't gebeed Saguia el-Hamra ('roed kenaal') en 't zuie Río de Oro ('goudsreveer').

De dictatuur vaan Franco in Spaanje heel häör kolonies nog get langer vas es aander koloniaol machte, meh tege 't ind vaan Franco zien regering, es heer binnelandse zörg had um zie bewind in stand te hawwe, begós heer de kolonies aof te stoete. Intösse hadde Marokko en Mauritanië allebei al historische aonspraoke op 't gebeed gemaak. Oetindelek spraoke ze aof 't gebeed oonderein te goon verdeile: Marokko zouw de noordeleke twie daardes krijge, Mauritanië 't zuie. Franco, dee de Sahrawi's oersprunkelek e referendum euver oonaofhenkelekheid had beloof, sloot noe e verdraag mèt Mauritanië en Marokko boe-in in de deiling woort touwgestande. Dit waor tege de zin vaan de VN, die 't rech op zelfbestumming vaan de bevolking oondersjreef. Op 14 november 1975 trokke de Spanjole eweg oet 't gebeed, kort denao kaome de legers vaan Marokko en Mauretanië in.

Dit waor evels tege de zin vaan e groet deil vaan de inheimse bevolking, en vaan 't militant Polisariofroont. Dees verzètsgróp woort gesteund door Algerije, wat e conflik mèt naoberland Marokko had. Heidoor kós 't klei leger vaan 't dunbevolk en erm land mier successe boke es veurzeen. In 't bezunder 't Mauritaans leger bleek neet detege opgewasse en mós ziech in 1979 tröktrèkke. 't Welvarender en diechter bevolk Marokko nao de claims euver en eisde noe gans de Westeleke Sahara op. De guerrillero's vaan 't Polisariofroont bleve in 't gebeed actief; Marokko begós 't dao-op loupende de jaore 1980 systematisch oet te kamme en e systeem op te zètte vaan verdeidegingswalle (berm geneump, zuug ouch 't keertsje).

In 1991 kaom 't tot 'ne waopestèlstand tösse 't Marokkaons leger en 't Polisariofroont; de boeteste zandmoer is sindsdeen de bestandslien. 't Vreidesmissie, de MINURSO, woort ingestèld, en me spraok aof veur e referendum te goon hawwe. Dit mislökde, aongezeen Marokko de gaank vaan zake neet accepteerde. In 2000 perbeerde me 't idee vaan 't referendum nui leve in te bloze mèt 't Bakerplan, meh de Marokkaanse keuning wees ouch dit aof, umtot heer 't Marokkaans gezag in 't gebeed intösse es e voldoonge feit zaog. Sindsdeen heet me de kwestie gooddeils laote röste. De Sahwari-republiek is intösse lid vaan de Afrikaanse Unie (wat Marokko detouw brach um die unie gans te verlaote), die mèt Spaanje häör groetste boondgenoet is. De mieste len vaan de Arabische Liga steune Marokko in ziene claim, wie Fraankriek dat ouch deit. Op de VN-lies vaan neet-otonoom len steit Spaanje nog ummer es de wèttege eigeneer vaan 't gebeed, ouch al heet dit land zelf zien claims opgegeve.

Dit artikel is gebaseerd op zoewel en:Western Sahara es en:Sahrawi Arab Democratic Republic, wie ouch aon en:Geography of Western Sahara en es:República Árabe Saharaui Democrática.

1. ↑ Neet in gebruuk.
2. ↑ Ethnologue report for Western Sahara