Hertogdom Limburg

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

't Hertogdom Limburg waor èng van de Zaeëvetieën Provinciën van Bourgondië en is oontsjtande bie 't oetèèvalle va Neder-Lotharinge. In 't midde van d'r 11de ieëw waor Frederik ll va Luxemburg hertog va Neder-Lotharinge en voogd van de abdij Stavelot-Malmedy. Haeë zow d'r örsjte graaf va Limburg waeëre en sjtorf in 1056. De erfdochter van Frederik, Judith, trowde mét Udo of Otto dae in 1061 comes de Lemborch geneumd wert. In 1064 boewde e 'n primitief burcht en sjtadsömwalling in Limburg. De later versjterkinge fungeerde neet langer wie bies in d'r 16de ieëw. Bies an d'r Limburgse Successiekrèèg how 't hertogdom de volgende vorste:

• Hendrik l, graaf van Limburg (1082-1119) en hertog van Neder-Lotharinge. D'r hertogstitel dae Hendrik in 1101 verworf, waoërt 'm dör keizer Hendrik V oontnaome ten voordele van Godfried van Leuve-Brabant mae toch bleef d'r graaf van Limburg d'r hertogstitel veure.
• Walram ll, graaf van Limburg (1119-1139) en hertog van Neder-Lotharinge (1128-1139)
• Hendrik ll, graaf van Limburg (1139-1155), daonao hertog van Limburg (1155-1167) bekaand dör z'n huwelèk mèt Mathilde van Saffenberg en daodör de oetbreiding van 't gebied mèt Kloosterrade.
• Hendrik lll, hertog van Limburg en markies van Arlon (1167-1221)
• Walram lll, Hieër va Monschau (1198-1221), graaf van Luxemburg (1214-1226) en hertog van Limburg (1221-1226) bekaand öm z'n graaf in 't middesjip van de abdijkèrk Kloosterrade
• Hendrik lV, graaf van Berg (1226-1247) en hertog van Limburg (1226-1247)
• Walram lV, hertog van Limburg (1247-1280): z'n enig keend, hertogin van Limburg:
• Irmgardis (1283-1283) getrowd mèt Reinald l van Gelre, sjtorf joonk, oeënao Reinald 't laeveslaank vruchgebroek dör d'r Duutsje keizer toegewaeze kreeg. D'r waore mieë gegadigde vör dis erfenis en tösje de eisers oontsjtong d'r Limburgse Successiekrèèg dae besjlecht waoërd mèt d'r Sjlaag bie Woeringe op 5 juni 1288. D'r kreeg wert gewonne dör hertog Jan l van Brabant en verworf op die meneer 't hertogdom Limburg.

De plaatsje Ieëpe, Mechele en Wahlwiller zeunt de ènnige Nederlands Limburgse plaatsje die oeëts deel oetmakde van dit hertogdom. 't Hertogdom Limburg ömvatte roond 't jaor 1600 de volgende plaatsje, die noe op 't Belsj liegke en, op Teuve en Rimmersjdel nao, allemaol in de provincie Luuk.

• • de gemènde Aubel
  • de gemèngde Baelen, mèt Membach
  • in de gemèngde Dalhem: Mortroux
  • de gemèngde Herf: de sjtad Herf, Chaineux, Charneux, Grand-Rechain en Julémont
  • in de gemèngde Limburg: Limburg, Bilstain, Haeverberg en Gulke.
  • in de gemèngde Dison: Dison, Adrimont hoeërt bie 't Preensbisdom Luuk
  • in de gemèngde Pepinster: Soiron
  • de gemèngde Blieberig, met Gemmenich, Hommerig, Moontse, Moresnet en Sippenaeken
  • de gemèngde Thimister-Clermont
  • in de gemèngde Verviers: Petit-Rechain
  • in de gemèngde Welkenraedt: Kapel
  • ten zuide van Luuk nog 'n exclave met dele van Anthisnes (Baugnée, Tavier en Villers-aux-Tours), Neupré, Esneux en Sprimont
  • het groeëtste deel van de gemèngde Eupe
  • de gemèngde Kelmis, mèt Neu-Moresnet en Hergenrath
  • in de gemèngde Lontzen: Walhorn
  • in de gemèngde Raore: Eynatten en Hauset

't Hertogdom waor ingedeeld in vief sjaeëpebaanke of kwartiere (ouch bans of banke geneumd) (mèt 34 dörper behalve Limburg en Herf) en 9 hieërlikhede:

• Baelen, mèt Baelen, Bilstain, Eupen, Goé, Kapel, Limburg, Welkenraedt (?), Herbesthal en Membach.
• Herf, mèt Herf, Charneux, Thimister, Cheneux, Clermont, Julemont, Asse, Moriroux, Groeët en Klèè Rechain, Dison, Hodiamont, Soiron en Wodemont en de vriej heerlijkheid Boland.
• Moontze, mèt Moontze, Beusdael, Sippenaeke, Gemmenich, Hommerig, Moresnet, Kelmis, Rimmersjdel en Teuve. Ooch Lontzen waoërt töt dis baank geraeëkend.
• Walhorn, mèt Walhorn, Astenet, Eynatten, Hauschet, Hergenraedt, Kettenis, Merold, Neudorf, Robatraedt en Raeren.
• Sprimont, mèt Sprimont, Bauguen, Esneux, Hony, la Riviere, la Chapelle, Tavier en Villers-aux-Tours.
• de börchte: Eupe en Hodimont en
• de hieërlikhede: Sprimont, Esneux, Baugnée, Remière, Kapel, Tafier, Villers-aux-Tours, Lontzen en Wademont.
  

Sinds d'r Sjlaag bie Woeringe sjtong 't gebied oonder Brabantse controle, en zoe waoërt 't vanoet Brabants gezichspeunt ooch wal Overmaas of de Brabantse lande van Overmaze geneumd. 't Graafsjap Dalhem, 't Land van 's-Hertogenrade en saer 1381 ooch Graafsjap Valkeberg sjlute daobie aan. De hertogdomme van Limburg en Brabant waore saer dan verenigd in 'n personele unie, die vervolgens in Bourgondische heng övergong.

Nao de vórming van de Republiek, waoërte dis leng, vör zoewied ze in Sjtaatse heng waore, besjoewd es generaliteitslande, Sjtaats-Limburg of Sjtaats-Overmaas geneumd. Ze waoërte besjtuurd dör d'r Sjtaote-Generaal, zoonder dao lid van te zieë.

't Aander deel van de leng van Overmaas bleef in Habsburgse heng, örsj Sjpaans, later Oostenrieks.

In d'r Franse tied (1793) waoërt 't hertogdom opgehaeve en same mèt de graafsjap Dalhem opgenaome in de departemaente van de Ourthe of de Neder-Maas. De hieërlikhede Valkeberg en 't Land van 's-Hertogenrade (noe o.m.: Rolduc) kaome oonder 't departement Binne- of Neder-Maas (Meuse-Inférieure).

1814. Köning Willem I nèmt de departemaentsgrenze över es provincies van 't Verenigd Koninkrijk der Nederlande, mae ze krege wer de name van de aow vorstendomme. D'r köning waor ooch hertog van Limburg mae e how gèè gebied dat dae naam droog. E hechde d'r aa, dat d'r aowe naam Limburg neet verlaore gong en daovör kreeg 't departemaent van de Neder-Maas dae naam, 't hertogdom Limburg (1839-1866).