Curaçao

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Curaçao (Nederlandse oetspraok /,kyra'sɑu/, Spaons /kuɾa'sau/ Portugees /kuɾasɑ̃:/; Papiaments ouch Kòrsou) is 'n eiland in de Caribische Zie, eint vaan de Oonderdewindse Eilen vaan de Klein Antille en e land binne 't Keuninkriek vaan de Nederlen. Vaan dit land is 't 't groetste eiland nao oppervlak (440 km²) en bevolking (oongeveer 140.000 inwoeners). De hoofstad is Willemstad; daoboete ligke gein plaotse vaan groete beteikenis.

Wie ouch Aruba en Bonaire waore de pre-Columbische bewoeners vaan Curaçao Arawakse Caiquieto-Indiaone. Op versjèllende plaotse op 't eiland zien rotsteikeninge en archeologische opgraovinge vaan dit volk te vinde. Wie in 1499 de Spanjool Alonso de Ojeda 't eiland oontdèkde, waore de Indiaone mèt oongeveer 2000.

Boe de naom vaan 't eiland vaandan kump is neet gans zeker. Gemeinelek dink me aon 't Portugees woord coração, 'hart', wat zouw mote sloon op Curaçao es 't hart vaan d'n handel in de regio. De naom kin evels ouch 'n volksetymologische verandering zien vaan 't endoniem (de naom die de Indiaone zelf veur hun eiland hadde). In 1527 vestegde ziech de Spanjole es koloniste op 't eiland. Groete prioriteit had 't evels neet, umtot 't gein edelmetaole had en daodoor neet erg rendabel waor. Me gebruukde 't eiland veural veur viehawwerij. De Indiaone leet me dao-in wèrke. In de loup vaan de zestiende iew naom de interesse vaan de Spanjole veur dit eiland aof, zoe ouch de Spaonse bevolking op 't eiland.

De Hollenders intrèsseerde ziech evels ummer mier veur 't eiland. De W.I.C., die oet naom vaan de Republiek oorlog moch veure in de wes, vereuverde 't in 1634. Curaçao had strategisch belaank um de zaajtwinning op 't al Hollands Bonaire te besjerme, en waor zelf vaan economisch belaank um zie campêchehout, vie en kalk. Me bouwde forte bij de Sint-Annabaoj, boe-oonder Fort Amsterdam op de Punda, wat sinds deen tied ummer 't administratief centrum vaan Curaçao is gewees. Poginge vaan de Spanjole um 't eiland te hereuvere mislökde.

Curaçao wón aon belaank es kolonie wie de Hollenders in 1654 Brazilië verlore. Allewel tot de Spanjole 't eiland neet al te vröchbaar hadde gevoonde, lagte de Hollenders wel plantages aon: touwbak, kafferkore, indigo, ketoen en sókkerreet. Neet alle cultures waore eve gelökkeg; sommege woorte later daan ouch stèlgelag, boenao me op tropische vröchtebuim euvergóng. Ech belaankriek woort 't eiland wie de W.I.C. aon slaovehandel góng doen: Curaçao woort 'n doorveurhave vaan slaove, die op dit eiland kóste aonsterke veur ze verkoch woorte. Door de lieg prijze die de Hollenders vroge woorte ze algaw merretleier in de slaovehandel. Sommege vaan de slaove woorte op Curaçao zelf op plantages ingezat, vaan hun stamp 't bèste deil vaan de bevolking aof. Daobij verklaorde de W.I.C. Curaçao in 1674 tot vrijhave. Door dit alles waor Curaçao ind zeventiende iew eint vaan de riekste eilen in de Caribische regio.

In 1713, tijdens de Spaonse Successieoorlog, belegerde de Fransoze 't eiland. Loupende de achtiende iew verslechterde de economische positie vaan Curaçao tege Spaonse, Ingelse en Franse kolonies, wat oetindelek in 1791 oetleep op e faillissemint vaan de W.I.C.. Dit maakde de bezittinge in Guyana en op de Antille tot Nederlands staotsbezit. De oonaofhenkelekheidsstrijd vaan Haïti brach slaove op Curaçao (oonder leiing vaan 'ne maan dee bekind steit es Tula) in 1795 ouch (evels zoonder succes) tot opstand. In de Fransen tied naome de Ingelse 't eiland twie kier (vaan 1800 tot 1803 en vaan 1807 tot 1816) in. Nao 1816 bleef 't permanent Nederlands groondgebied. Tösse 1828 en 1845 woorte de Antille vaanoet Suriname bestuurd, daonao woorte ze 'n apaarte kolonie, boevaan Curaçao 't hoofeiland waor. Tot 1948 spraok me zelfs vaan Curaçao es pars pro toto veur de ganse kolonie (daonao: Nederlandse Antille).

De slaovernij woort in 1863 (internationaol) aofgesjaf. Dit waor funes veur de economie vaan 't eiland, zoewel veur de meisters es veur de bevrijde slaove, die koelek werk kóste vinde. Beter góng 't nao 1914, wie in Venezuela eerdolie gevoonde woort. Shell bouwde op Curaçao 'n raffinaderij, boe-in väöl Curaçaoenere gónge wèrke. In de ierste hèlf vaan de twintegste iew woort de status vaan kolonie lankzaamaon veranderd in die vaan "gebiedsdeil". In de groondwèt vaan 1922 verdween 't woord kolonie en vaanaof 1948 had de bevolking algemein keesrech. Ein en aander woort in 1954 bekrachteg in 't Statuut vaan 't Keuninkriek vaan de Nederlen.

Allewel tot de zwarte bevolking gelieke rechte had gekrege en de raffinaasj veurspoed brach, hiersde e groet klasseversjèl op 't eiland. Shell betaolde lieg loene oet aon de arbeiders, en 't bestuurskader waor haos exclusief door de (blaanke) elite gevöld. Op 30 mei 1969 (Trinta di mei) kaom 't tot 'n staking, die oetleep op 'ne volksopstand. Naotot dee waor neergeslaoge begós me get te doen aon de antillianisering vaan de euverheid. In de jaore daonao kaom 't tot ummer mie rivaliteit tösse Curaçao en Aruba. Aruba sjeide ziech in 1986 aof vaan de Nederlandse Antille (status aparte). Ouch op Curaçao voolte väöl politici deveur um es apaart land binne 't keuninkriek door te goon. In e referendum in 1994 bleek de bevolking dao evels tege.

Toch góng de discussie euver staotkundege hervörming vaan 't land door. In de jaore nul kaom de regering euverein um de Nederlandse Antille op te heffe en de eilen eder apaart de keus te geve tösse 'ne status aparte of deil te weure vaan Nederland. Curaçao koos veur 't ierste. Dit woort geïmplementeerd op 10 oktober 2010. Nederland saneerde de Antilliaanse staotssjöld vaan mie es ein mieljard euro, die 't nui land neet op ziech hoofde numme. Daotegeneuver stoont tot Nederland zègkesjap kreeg euver 't financieel en juridisch beleid vaan de nui staot. Dit zaoge väöl critici es 'ne stap trök; 't verwiet vaan neokolonialisme woort hei en dao gehuurd.

Fysiek gezeen is Curaçao vaan gemingk völkanischen (lava) en organischen (koraolkalk) oersprunk. 't Eiland kump op zie hoegste punt, de Christoffelsberg, 375 meter bove de ziespiegel oet. De zie heet door erosie väöl baoje en natuurleke haves oetgeslepe; de groetste, 't Schottegat, bedeent de industrie vaan de hoofstad Willemstad. Curaçao ligk tösse Aruba (westelek) en Bonaire (oostelek) in. Zuidoostelek vaan 't eiland ligk 't klein, oonbewoend eilendsje Klein Curaçao.

Curaçao heet e druug, savanne-echteg klimaot mèt tropische temperature 't gans jaor door (in alle maonde de gemiddelde maximumtemperatuur roond de 30 graode). De mieste rege vèlt in de winter op 't noordelek deil. De Oonderdewindse Eilen ligke boete 't orkaantrajek, zoetot zwoer tropische störm hei neet dèks veurkoume (in tegestèlling tot oonder aandere Sint-Maarten).

E groet deil vaan 't Curaçaos boetegebeed (Papiaments: kunuku) is door hiereboere verlaote en weer verwèlderd. Op sommege plaotse vint me daodoor 'n groete diversiteit aon zoewel exotische es inheimse soorte. Dao zien twie nationaol parke, 't Christoffelpark (roond de Christoffelsberg) en Shete Boka, dao kortbij. Allebei ligke in 't weste vaan 't eiland, wat väöl minder diechbevolk is. De flora dreug e savannekarakter: lieg buim (zoewie d'n dividivi), klein struukskes, kroedplante en cacteeë. Versjèllende orchideeë koume veur; agave en aloë greuje verwèlderd. Aon fauna vint me oonder aandere ziesjèldpadde en flamingo's.

De bulk vaan de bevolking woent in Willemstad, de hoofstad vaan 't eiland en vaan de Nederlandse Antille, wat intösse e groet gebied op de zuidoostelek hèlf vaan 't eiland besleit. 't Ajdste (zeventiende iew) en mies welvarend deil vaan de stad is de Punda ('punt'), mèt zien bekinde hoezer in pastèlkleure, wie dat in de koloniaol arsjitectuur gebrukelek waor. Otrobanda ('euverkant'; soms verspaons tot Otrabanda), aon d'n euverkant vaan de Sint-Annabaoj, stamp oet de achtiende iew en is sinds 1888 door de Keuningin Emmabrögk ('n pontonbrögk) mèt de Punda verboonde. Punda en Otrobanda same stoon sinds 1997 op de Werelderfgoodlies vaan UNESCO. Aander wieke vaan Willemstad zien Saliña en Julianadorp (in de twintegste iew gebouwd veur de Shell-arbeiders). Boete Willemstad - 'ne stedeling zal dit al gaw allemaol kunuku neume - ligke dörper wie De Westpunt (gestiech door vrijgemaakde slaove), Santa Krus, Sint Willibrord, Tera Korá, Grote Berg en Sint Michiel.

Curaçao heet oongeveer 140.000 inwoeners, vaan wee 't groetste deil de Nederlandse nationaliteit heet. Dit zien zoewel creole es Europese Nederlanders (dao besteit neet zoeget wie 'n Antilliaans paspoort). 't Aontal nationaliteite op 't eiland bedreug 102; groete minderheidsgróppe zien Venezolaone, Colombiaone, Dominicaone, Haïtiaone, Surinamers, Brits-Wes-Indiërs en Chineze. Papiaments (sinds 2007 officieel neve 't Nederlands) is veur 81% vaan de bevolking de toes gesproke taol; Nederlands volg op 8%, Spaons op 6%, Ingels is de taol vaan 3% en 2% sprik 'n aander taol. 't Papiaments vaan Curaçao gebruuk 'n fonetische spelling (Kòrsou), in tegestèlling tot 't dialek vaan Aruba, wat etymologisch gespeld weurt (en boe me dus gewoen Curaçao zouw sjrieve). Bij de volkstèlling vaan 2001 waor 80,1% vaan de bevolking Roems-katholiek, de res weurt gooddeils oetgemaak door versjèllende protestantse gemeinsjappe (calviniste, pinkstergemeintes en zevendendaagsadventiste) en door de Jehova's getuiges.

• Officieel website (toeristisch geriech)
• Website vaan 't gouvernemint