Amie

Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. Ómdat 't plaatsgebónge is, maogs doe 't ómzètte nao 't Amies, es te dit dialek sjpriks.

Amie (officieel Amby) is 'n aajd dörp in de gemeinte Mestreech, allewijl min of mie 'n stadswiek. Tot 1 juli 1970 vörmde Amie 'n eige gemeinte.

In Amie stoon de studio's vaan de regionalen umroop L1.

Archeologisch oonderzeuk wijs trop tot Amie al sinds 1000 v. Chr. oonaofgebroke bewoend weurt. Amie neump ziech daorum 't 'ajdste dörp vaan Nederland', allewel tot ouch aander plaotse, boe-oonder Beek, op deen titel aonspraok make. De naom kin vaan Keltischen oersprunk zien (*Ambiacum) en trókgoon op 'ne persoensnaom (*Ambios?). De ajdste voondste woorte in 1997 gedoon (potsjerve);^[1] in 2008 kaom hei 'n Gallo-Romeinse muntsjat oet de groond (de zoegeneumde Eburonesjat).^[3] Aander opgravinge oet de aajdheid behelze Romeins eerdewerk en e dito landhoes.

Oondaanks zienen awwerdom kump Amie pas relatief laat in bronne veur. De Walpurgiskapel, 'ne veurgenger vaan de huiege kèrk, kump in 1145 veur op 'n lies mèt bezittinge vaan de proosdij te Meerse, boe Amie vaanajds oonder veel. In 1609 woort 't 'n zelfstendege parochie. Door zien ligking kortbij Mestreech heet 't dörp in de Vreugmodernen Tied dèks te lije gehad oonder belegeringe. Zoe woort hei slaag geleverd bij 't Belag vaan Mestreech: 't Leger vaan de Staotse prins Frederik Hendrik stoetde hei op de tróppe vaan de Graof vaan Pappenheim, dee mèt 12.000 maan vootvolk en 4.000 ruters de stad veur Spaanje perbeerde te behawwe. Door 't oorlogsgeweld woort 't dörp bekans compleet verrinneweerd.

Amie, wat vreuger ummer tot Meerse had gehuurd, woort nao de Fransen tied 'n apaarte gemeinte. Dees situatie doorde tot 1 juli 1970, wie 't dörp, tegeliek mèt Hier, Haare, Ittere, bij Mestreech woort ingelief. E klei stökske groond vaan de gemeinte góng daobij nao Meerse. Sindsdeen heet Mestreech Amie ummer es stadswiek (en neet es dörp) behandeld.

Opmerkinge

• De aontalle tot en mèt 1960 sloon op de veurmaolege gemeinte, 't aontal vaan 1971 op de Mestreechse wiek. In dat lèste ciefer weurt 't deil vaan 't Amies boetegebeed wat in 1970 nao Meerse góng dus neet mètgerekend.
• In de volkstèlling vaan 1971 zien de inwoenertalle aofgerund op ganse vieftalle. Rekening hawwend mèt 't klein aontal inwoeners is daorum 't greujciefer nao ganse percinte aofgerund.

Rillatief oontwikkeling vaan 1830 tot 1971

(x₁₈₃₀=100)

Greun:Gemeinte Amie
Leechgreun: Amie es wiek vaan Mestreech
Blauw:Provincie Limbörg

In Amie ligke 'n aontal kestielkes en hiereheuf, wie Kestiel de Geuzelt (zeventiende iew, gerestaureerd 1997), Hoes Zevere en de Withoeshoof. De neogotische Walburgakèrk vaan Amie woort in 1866 gebouwd nao oontwèrp vaan Carl Weber.

Op de Amieërhei lik de Heihaof in de helling tege Berg aan, nog zjus in de gemeinte Mestreech. Dees geslote boerderij stamp oet 1406 en waor iertieds 'n lien van Valkeberg. Ze is opgetrokke in brikke, mergel en speklaoge.

Es aajd dörp heet Amie vaanajds 'n eige dialek, 't Amies, wat väöl op 't Hiers liekent en sterk oonder drök vaan 't Mestreechs (en 't Standaardnederlands) steit. Sjlaaj en vlaaj gelle es sjibbolette.

Op 26 oktober 1895 kraog Amie vaan d'n Hoege Raod vaan Adel e waope, wat ziech zoe liet umsjrieve:

Gedeild: rechs (veur de beziener links) in zèlver (wit) 'nen dobbelstartege liew vaan keel (roed), gekroend en geklajd vaan goud; links (veur de beziener rechs) in keel de H. Walburgis, aonziend mèt 'ne gouwe nimbus um de kop, geziech en han vaan natuurleke kleur, gekleid in e Benedictijner ordekleid, bestaond oet e wit (sic) kloestergewaad mèt 'ne kap vaan sabel (zwart), in de linkerhaand 'nen abbatiaole kroompstaaf en in de rechter 'n vaas, bei vaan goud; rechs aon de veuj vergezèld vaan 'n keuninkleke kroen vaan goud.

De liew vaan keel is 't waope vaan Valkeberg en daomèt 'n verwiezing nao 't Land vaan Valkeberg, boe de sjepebaank Meerse-Amie vreuger in laog. De middeliewse volksheilege Walpurgis is sjötspetroen vaan de parochie.^[18]

• Robert Franquinet (1915 - 1979), sjriever en diechter

Veur dit artikel is gebruuk gemaak vaan 't corresponderend Nederlandstaoleg artikel.

1. ↑ ^{1,0 1,1} Es parochie: Historie Amie en parochie Walburga
2. ↑ ^{2,0 2,1 2,2 2,3} Volkstèlling 1960
3. ↑ Canon van Limburg - De Eburonenschat van Amby
4. ↑ Volkstèlling 1830
5. ↑ Volkstèlling 1840 - Limbörg
6. ↑ Volkstèlling 1849 - Hertogdóm Limbörg: gemeintesgewijs indeiling vaan de provincie
7. ↑ Volkstèlling 1859 - Plaotseleke indeiling
8. ↑ Volkstèlling 1869 - Feiteleke of getèlde bevolking in eder gemeinte vaan 't riek
9. ↑ Volkstèlling 1879 - Limbörg: plaotseleke indeiling
10. ↑ Volkstèlling 1889 - Limbörg
11. ↑ Volkstèlling 1899 - Limbörg
12. ↑ Volkstèlling 1909 - Plaotseleke indeiling
13. ↑ Volkstèlling 1920 - Plaotseleke indeiling
14. ↑ Volkstèlling 1930 - Plaotseleke indeiling
15. ↑ Volkstèlling 1947 - Plaotseleke indeiling
16. ↑ Woeningtèlling 1956 - Veurnaomste gegeves per gemeinte
17. ↑ Volkstèlling 1971 - Plaotseleke indeiling
18. ↑ Heraldry of the World - Amby

Gemeinte Mestreech
Stad: Mestreech
Veurmaolege dörper: Amie · Hare · Hier · Heugem · Ittere · Lummel · Sjaan · Sint Pieter · Wiek · Wolder
Buurtsjappe en stadswieke: Aajd Kaberg · Annadal · Beatrixhave · Belfort · Belvédère · Biesland · Binnestad · Boschpoort · Bosscherveld · Boschstraotkerteer · Brusselse Poort · Campagne · Daalhof · De Heeg · De Karosseer · De Ravelijn · De Vogelzaank · De Zjeramiek · Dousberg-Haozendans · Eyldergaard · Fróntekerteer · Geusseltpark · Heugemerveld · Hoeve Nekum · Jekerdal · Jekerkerteer · Kaberg · Kestiel Neercanne · Kommelkerteer · Laonekerveld · Malberg · Malpertuis · Mariaberg · Mariënwaard · Meerssenhoven · Nazareth · Potteberg · Randwiek · Sint Maartenspoort · Statekerteer · Villapark · Vroendaal · Wiekerpoort · 't Wittevrouweveld