Paulus Iovius

Paulus Iovius Novocomensis,^[1] Italiane Paolo Giovio (1483–1552), litteris Latinis eruditus, artium iudex, fuit biographus et rerum gestarum sui temporis scriptor. Episcopus Nucerinus anno 1528 creatus est.

Paulus Iovius die 19 Aprilis 1483 anno Novi Comi natus est, patre Luigi Zobio notario qui anno circiter 1500 mortuus erit. Deinde sub tutela fratris Benedicti Zobii philologi et archaeologi Paulus tiro litteras Graecas artemque rhetoricam Latinam Mediolani didiscit iuxta senem Demetrium Chalcocondylam iuvenemque Ianum Parrasium. Anno 1506 studia philosophica persequebatur in universitate Patavina, aemulis Petro Pomponatio et Alexandro Achilino^(it) doctoribus, sed anno 1507 medicinae studebat Papiae in universitate sub Marco Antonio Turriano^(it). A quibus professoribus necessitatem accepit lecturae textuum medicorum Graecorum, quam ipse in opere adhuc inedito, Noctes intitulato, Comi anno 1508 coram populum lecto, suasit.

Bandinellus cardinalis Saulus cum tutoribus a Sebastiano Veneto pictus: Paulus Iovius ad dextram partem videtur^[2] (Pinacotheca Nationalis Vasingtoniae)

Papiae anno 1511 duplicibus lauris in medicina et philosophia laureatus, anno insequenti Romam petivit ubi medicus et paedagogus iuxta cardinalem puerum Bandinellum Saulum^(it) receptus est. Lector philosophiae moralis iam anno 1514 apud studium Urbis erat. Scripturam historiarum sui temporis iam incepisse videtur ex epistula die 30 Maii 1514 ad Bartholomaeum Alvianum^(en) exercituum conductorem missa qua de proeliis recentibus quaesivit. Die 15 Decembris 1515 eodem modo res de bellis Marini Sanuti postulavit. Quo anno, primis Historiarum adumbrationibus inter amicos divulgatis, admirationem papae Leonis X meruit. Bandinello Saulo anno 1516 in coniuratione contra papam Leonem X culpato et incarcerato, Paulus Iovius medicus et humanista iuxta Iulium Medicem cardinalem factus est.

Annis insequentibus partim in proximitate Curiae Romanae, partim Florentiae degebat ad quam urbem Iulius Medices gubernator a papa missus est. Florentiae particeps erat colloquiis illius "literatorum academiae^(it)", olim a Marsilio Ficino aliisque Platonicis inceptae, quae his annis in hortis^(it) Bernardi Oricellarii rerum gestarum scriptoris tenebantur. Opera huius non iam impressa De bello Italico, De urbe Roma cum aliis historiis stylo Florentino scriptis ibi perlegit. Schema picturarum muralium villae Mediceae ad Podium Cariani, iussu Leonis X cardinalisque Iulii Medicis ab artificibus Andrea Sartio et Francisco de Giudicis^(it) anno 1519 inceptarum, designavit. Iulio ad exercitus Italicos contra Francicos bellantes legato, Iovius iuxta Ferdinandum Piscariae marchionem missus est quo tempore milites huius urbem Novocomensem vastabant. Annis 1522 et 1523, Leone nuper mortuo, cum Hieronymo Adorno delegato papae Hadriani VI Venetias properavit ut rem publicam serenissimam, societate regis Francici renuntiata, se cum imperatore sacro coniungere suaderet.

Effigies Pauli Iovii in praefatione *Operum omnium* (Basileae, 1578) divulgata

Iulius Medices episcopus Romanus die 19 Novembris 1523 electus est. Iovius papae cliens consiliariusque Romam reveniens in civitate Vaticana habitare coepit. Diaeta eius, "paradisus" nuncupata, a legatis principum frequentabatur. E confabulationibus ibi habitis res historiarum vitarumque temporis sui congerebat. Primitias litterarias, videlicet paginas de Romanis piscibus e cenis pontificiis destillatas, cardinali Ludovico Borbonio^(fr) dicatas, anno 1524 imprimere iussit.

Sacerdos et canonicus, deinde episcopus Nucerinus fuit. Nihilo minus, eius praecipuum studium incubuit in notitiam rerum gestarum et hominum memoria dignorum: imperatorum, pontificum, nobilium, litteratorum, ducum et artificum. Familiaritas et amicitia cum quinque pontificibus invidiam ac reprehensiones in eum converterunt, sed etiam famam ac legati mandata quae itinera et lautos occursus favebant. Die 11 Decembris 1552 anno Florentiae mortuus est.

Opera

Pauli Iovii Novocomensis *De Romanis piscibus libellus* cardinali Ludovico Borbonio^(fr) dicatus (Romae, 1524): titulus (Institutum Smithsonianum)

Pauli Iovii Novocomensis *Libellus de legatione Basilii Magni principis Moschoviae* (Romae, 1525): titulus (Bibliotheca publica Bavarica)

*Li veri particulari de la felice vittoria de illustre signor conte Philippino Doria contra l'armata cesarea sopra Salerno*, epistula Pauli Iovii ad Clementem VII anno 1528 divulgata (Bibliotheca Nationalis Austriaca)

*Comentario de le cose de Turchi*, imperatori Carolo V dicatus (editio 1535): titulus (Bibliotheca Nationalis Neapolitana)

1524 : De Romanis piscibus libellus. Romae: F.M. Calvo Textus apud Internet Archive (ed. 1527 titulo De piscibus marinis, lacustribus, fluviatilibus, item de testaceis et salsamentis liber) (ed. 1531)
- Carlo Zancaruolo, interpr., Libro ... de' pesci romani. Venetiis, 1560 Textus apud Internet Archive Textus
1525 : Libellus de legatione Basilii Magni principis Moschoviae. Romae: F.M. Calvo (Textus apud Google Books) (Editio 1527 apud Google Books); "De legatione Basilii magni principis Moschoviae ad Clementem VII Pontificem Max. liber" in Sigismundus de Herberstein, Rerum Moscoviticarum commentarii (Antverpiae, 1557) f. 163 sqq.
- F. Negri, interpr., Operetta dell'ambascieria de Moschoviti. Venetiis: Bartolomeo detto l'Imperatore, 1545 Textus apud JSTOR
1528 : Li veri particulari de la felice vittoria de illustre signor conte Philippino Doria contra l'armata cesarea sopra Salerno (Textus apud Google Books)
1532 : Commentario de le cose de' Turchi. Romae: A. Blado Editio 1535 apud Internet Archive (Editio 1537 apud Google Books) Editio 1537 apud Mazarinum (Textus apud Google Books)
- Commentario de le cose de Turchi et del S. Georgio Scanderbeg, principe di Epyrro, con la sua vita et le vittorie per lui fatte. 1539 (Textus apud Google Books) Editio 1541 apud Istituto di Scienze Marine
- F. Negri, interpr., Turcicarum rerum commentarius. Parisiis: A. et C. L'Angelier, 1538 (Textus apud Google Books)
1532 : "Vita Petri Cravinae" in S. Capece, ed., Petri Cravinae poemata. Neapoli: I. Sulzbach
1539 : Vita Sfortiae clariss. ducis. Romae: A. Blado Textus apud Internet Archive; Jacobi Mutii, Attendulae Cottignolae, Sfortiae nuncupati vita [etc.]. Basileae, 1542 Textus
- Lodovico Domenichi, interpr., La vita di Sforza valorosissimo capitano. Florentiae: Giunti, 1549
1546 : Elogia veris clarorum virorum imaginibus apposita, quae in musaeo Ioviano Comi spectantur; addita in calce operis Adriani pont. vita. Venetiis: apud Michaëlem Tramezinum Textus apud Internet Archive
1547 : Epistola ... ad Iohannem Fridericum Saxonum et Philippum Chattorum principes; Dialogus de bello Germanico Textus
1548 : Descriptio Britanniae, Scotiae, Hyberniae, et Orchadum. Venetiis Textus apud Internet Archive
1548 : De vita Leonis Decimi pont. max. libri IIII; Hadriani sexti pont. max. et Pompeii Columnae cardinalis vitae. Florentiae: L. Torrentino. Editio 1551 apud Internet Archive; apud Tertullian.org
- Lodovico Domenichi, interpr., Le Vite di Leon Decimo et d'Adriano Sesto sommi pontifici et del Cardinal Pompeo Colonna. Florentiae: L. Torrentino, 1549 Textus Editio 1551 apud Internet Archive
1549 : Vitae duodecim Vicecomitum Mediolani principum Textus apud Internet Archive
- Lodovico Domenichi, interpr., Le vite dei dodeci Visconti prencipi di Milano. Venetiis, 1549 [1]; Mediolani, 1626? Textus apud Internet Archive; Le vite de i dodeci Visconti che signoreggiarono Milano. 1645 Textus apud Internet Archive
1549-1552 : Historiarum sui temporis tomi I-II (vol. 1 (ed. 1549) apud Google Books) (vol. 1 (ed. 1556) apud Google Books) (vol. 2 (ed. 1555) apud Google Books) (vol. 2 (ed. 1560) apud Google Books)
- Lodovico Domenichi, interpr., Historie del suo tempo. Venetiis Pars 1 (ed. 1555) (ed. 1558) (ed. 1560) pars 2 (ed. 1555) (ed. 1556) Tavola delle provincie Textus
- Denis Sauvage, signeur du Parq-Champenois^(fr), interpr., Histoires de Paolo Iovio Comois, evesque de Nocera, sur les choses faictes et avenues de son temps. Lugduni: Guillaume Rouille, 1552-1555 (vol. 1 apud Google Books) (vol. 2 apud Google Books)
1550 : Liber de vita et rebus gestis Alphonsi Atestini Ferrariae principis. Florentiae: Laurentius Torrentinus Textus
- G. B. Gelli, interpr., La vita di Alfonso da Este. Florentiae: L. Torrentino, 1553 Editio 1597
1551 : Elogia virorum bellica virtute illustrium. Florentiae Textus Editio 1572 apud e-Rara Editio 1575 aliud exemplar apud Internet Archive
- Lodovico Domenichi, interpr., Gli elogi Editio 1559 alia apud Internet Archive
1551 : Illustrium virorum vitae. Florentiae, 1551 Textus; editio aucta, Basileae, 1567 vol. 1 vol. 2; editio 1578 textus^{[nexus deficit]}
- Lodovico Domenichi, interpr., La vita di Consalvo Ferrando di Cordova detto il Gran Capitano. Florentiae: L. Torrentino, 1550 Editio 1552 apud Internet Archive; Lodovico Domenichi, interpr., La Vita del signor don Ferrando Daualo marchese di Pescara. 1551 Editio 1557 apud Internet Archive; Le Vite di dicenove huomini illustri. Venetiis, 1561 Textus
- P. Blas Torrellas, interpr., Libro de la vida y chrónica de Gonçalo Hernándes Córdoba ... el gran capitan. Caesaraugustae: E. G. de Nagera, 1553; P. Blas Torrellas, interpr., La vida del marqués de Pescara. 1555
1552 : Hippolito Orio, interpr., Le iscrittioni poste sotto le vere imagini de gli huomini famosi, le quali à Como nel museo del Giovio si veggiono. Florentiae Textus editio 1558 alia apud Internet Archive
1555 : Dialogo dell'imprese militari et amorose Textus Editio 1559 editio Lugdunensis 1559 apud Internet Archive
- Editio 1556 titulo Ragionamento sopra i motti e disegni d'arme et d'amore che comunemente chiamano imprese Textus apud Internet Archive Editio 1560 apud Internet Archive
1557 : Elogia doctorum virorum ab avorum memoria publicatis ingenii monumentis illustrium. Antverpiae Textus Editio 1571 apud e-Rara
1559 : Descriptio Larii Lacus. Venetiis: ex officina Stellae Textus
1560 : Lodovico Domenichi, ed., Lettere volgari di mons. Paolo Giovio di Como. Venetiis Textus apud Internet Archive
1560 : Consiglio di monsignor Giovio raccolto dalle consulte di papa Leone decimo per far l'impresa contra infideli. Venetiis: G. M. Bonelli
1577 : Elogia virorum literis illustrium. Basileae: Petri Pernae Textus aliud exemplar Textus apud Gallica
1577 : Musaei Ioviani imagines. Basileae Textus
1781 : "Fragmentum trium dialogorum: Dialogus de viris litteris illustribus, cui in calce sunt additae Vincii, Michaelis Angelis, Raphaelis Urbinatis vitae" in Girolamo Tiraboschi, Storia della letteratura italiana" vol. 9 (Mutinae: Società Tipografica) Editio 1785 Editio 1786 aegre legibilis
1808 : Giambattista Giovio, ed., Pauli Jovii epis. Nucer. de humano victu epistola ad Felicem Trophinum. Lettera di Paolo Giovio vescovo di Nocera sul vitto umano a Felice Trofino. Novo-Comi: typis Caroli Antonii Ostinelli (Textus apud Google Books)

Notae

↑ "Paulus Iovius Novocomensis": vide e.g. titulum libelli De Romanis piscibus (1524)
↑ Zimmerman (2001)

Bibliographia

Statua Paulo Iovio dicata apud Bibliothecam Laurentianam Florentinam

Inscriptio infra simulacrum Pauli Iovii ibidem posita

Fontes coaevi

ante 1535 : "Descrizione del Giovio" in Francesco Berni, Rime

Editiones operum selectae

Pauli Iovii Novocomensis Opera quotquot extant omnia. Basileae: Petri Pernae, 1578
- Voll. 1-2: Historiae sui temporis; vol. 3: Regionum et insularum atque locorum descriptiones Vol. 1 apud Internet Archive; vol. 3 apud Internet Archive, vol. 3 apud e-Rara
Giuseppe Guido Ferrero, Dante Visconti et al., edd., Pauli Iovii Opera a cura della Società Storica Comense (edizione nazionale). Romae: Istituto Poligrafico dello Stato, 1956-
- Voll. 1-2: Lettere, 1958; voll. 3-5: Historiae sui temporis, 1957-1985; vol. 6: Vitae pars 1, 1987; vol. 8: Gli elogi, 1972; vol. 9, Dialogi et descriptiones, 1984
Kenneth Gouwens, ed. et interpr., Paolo Giovio: Notable Men and Women of Our Time. Cantabrigiae Mass.: Harvard University Press, 2013
Lara Michelacci, ed., Paolo Giovio: Vita di Adriano VI. La Scuola di Pitagora, 2015. ISBN 978-88-654-2333-2
Lara Michelacci, ed., Paolo Giovio: Commentario de le cose de' Turchi. Clueb, 2005. ISBN 978-88-491-2570-2
Franco Minonzio, ed., Paolo Giovio: La descrizione del Lario. Il Polifilo, 2007. ISBN 978-88-705-0336-4
Franco Minonzio, ed., Paolo Giovio: Dialogo sugli uomini e le donne illustre del nostro tempo. Taurinis: Aragno, 2011. ISBN 978-88-841-9516-6

Eruditio

Paolo Giovio, il Rinascimento e la memoria. Atti del Convegno ... 1983. Comi, 1985
C. Dionisotti, "Machiavelli e il Giovio" in C. Dionisotti, Machiavellerie (Taurinis, 1980) pp. 411-44
Franco Minonzio, Studi gioviani. Scienza, filosofia e letteratura nell’opera di Paolo Giovio. 2 voll. Comi, 2002
R. Pavoni, ed., Collezioni Giovio, le immagini e la storia. Guida alla mostra. Comi, 1983
T. C. Price Zimmerman, "Francesco Guicciardini and Paolo Giovio" in Annali d’italianistica vol. 2 (1984) pp. 34-52
T. C. Price Zimmerman, Paolo Giovio the Historian and the Crisis of Sixteenth-Century Italy. Princetoniae: Princeton University Press, 1995 (Paginae selectae apud Google Books)

Aliae encyclopaediae

"Paulus Jovius" in Iohannes Iacobus Hofmannus, Lexicon universale (1698) ~
Linda S. Klinger, "Giovio, Paolo" (2003) apud Grove Art Online Situs venalis
Franco Minonzio, "Giovio, Paolo" in Il Contributo italiano alla storia del Pensiero: Storia e Politica (Romae: Treccani, 2013)
T. C. Price Zimmerman, "Giovio, Paolo" in Dizionario biografico degli Italiani (Romae: Treccani, 2001)

Nexus interni

Series Ioviana

Nexus externi

Vicimedia Communia plura habent quae ad Paulum Iovium spectant.

Lexica biographica: Gran Enciclopèdia Catalana • Deutsche Biographie • Commentatio Theodisce, Francogallice, Italice apud Lexicon historicum Helveticum • Dizionario biografico degli Italiani • Treccani • Большая российская энциклопедия • • Grove Art • Teuchos • Catholic Hierarchy

[1] "Paulus Iovius Novocomensis": vide e.g. titulum libelli De Romanis piscibus (1524)

[2] Zimmerman (2001)

[1]

[2]