Iraq
Tu dikarî vê gotarê ji gotarên wekhev ên Wîkîpediyayên erebî, urdûyî û îngilîzî bi riya wergerê berfireh bikî.
Ji bo dîtina rêzikên wergerandinê pê li [nîşan bide] bike.
|
الجمهورية العراقية
كۆماری عێراق | |||||
Komara Iraqê | |||||
| |||||
Gotina netewî: Allahu Akbar | |||||
Sirûda netewî: Mawtini [1] | |||||
Zimanên fermî | Erebî, kurdî [2]
| ||||
Paytext | Bexda [3] 33°20′Bk 44°26′Rh / 33.333°Bk 44.433°Rh | ||||
Bajarê mezin | Bexda | ||||
Sîstema siyasî | Komar | ||||
- Serkomar - Serekwezîr |
Berhem Salih Mustafa Al-Kadhimi | ||||
Rûerd - Giştî - Av (%) |
438.317 km2 1,1 | ||||
Gelhe - Giştî (2016) - Berbelavî |
38.146.025 kes 71,5 kes/km2 | ||||
Serxwebûn | - 1 çiriya pêşîn 1919, ji Împeratoriya Osmanî. - 3 çiriya pêşîn 1932, ji Brîtanyayê. | ||||
Dirav | Dînarê îraqî | ||||
Dem | UTC+3 | ||||
Nîşana înternetê | .iq | ||||
Koda telefonê | 964 | ||||
Iraq an jî Îraq[4] (bi soranî: Êraq; bi erebî: العراق al-‘Irāq) an jî Komara Iraqê (bi erebî: الجمهورية العراقية, al-Jumhūrīyat al-‘Irāqīya) navê dewleteke federal a Rojhilata Navîn e. Başûrê Kurdistanê û Herêma Kurdistanê di nav sinorên Iraqê de ye.
Dîrok
Desthilata Osmaniyan
Ev beş hê vala ye. Tu dikarî lê zêde bikî. |
Di şerê cîhanî yê yekem de
Piştî encamdana Şerê Cîhanî yê Yekem, di navbera Împeratoriya Osmanî û dewletên Ewropî de Peymana Versailles hate destnîşan kirin. Bi dûçûna vê peymanê Osmanî dê serxwebûna dewletên ereb bi şerta mandatiya Fransa û Brîtanya dê qebûl bike. Jixwe Emîr Faysal 23 tebaxa 1920ê de wek keyê Iraqê hate hilbijartin. Li sala 1922yê de di Cemiyeta Netewan de ev mafên van dewletan hatin pejirandin. Bi dûçûna vê rêkeftinê Îraq û Filistîn dê di bin berpirsiyariya Brîtanyayê de, Libnan û Sûrî jî dê di bin berpirsiyariya Fransayê de be. Lê gelên herêmê ev rewş qebûl nekir.
Kurê Şerîfê Mekeyê Huseyîn; Emîr Faysal li dijî Fransayê serhildanek da destpêkirin ku Sûriyê bike di bin desthilata xwe de lê ev serhildan hate vemirandin. Piştî têkçûnê Faysal tê Iraqê. Iraq di bin hikûmraniya Brîtanî de bû û baregehên Brîtanî ji aliyê mesihiyên Sûryanî ve dihatin parastin[5]. Her wiha Brîtanî xwest ku Iraq ji layê Emîr Faysal ve bê rêvebirin. Gelek efserên iraqî jî sunî bûn û di bin perwerdehiya Jontirkan de bûn. Dîroknasê kurd Nejat Abdulla dibêje;
“ | Rêvebirina dewleta navendî ya Iraqê Ingilîz, ji layê çandî ve Jon Tirk û di pratîkê de jî jakoben bûn | ” |
Li vê derê di bin mandateriya îngîlîzan de ji çiriya pêşîn a 1922yê heta 1933yê keyaniya Iraqê dike û dewletê bi rê ve dibe.
Mandata Brîtanî ya Iraqê
Mandata Brîtanî ya Iraqê an jî Mandata Brîtanî ya Mezopotamyayê di 23ê tebaxa 1921ê hatiye avakirin. Ev mandat di 3ê çiriya pêşîn a 1932an de wek Keyaniya Iraqê hatiye guhartin. Mandat yekem dewlet e ku piştî osmaniyan li Iraqê ava bûye.
Di navbera brîtanî û Melîk Feysel de, di sala 1930î de peymanek hate destnîşankirin. Bi dûçûna vê peymanê, dewleta Iraqê êdî azad dibe û dibe endamê Cemiyeta Neteweyan.[çavkanî hewce ye]
Berî şerê cîhanî yê duyem di nav dewletên ewropayî de li her derê cîhanê de micadeleyek hebû. Ji ber tirsa ketina almanan bo rojhilata navî di gulana 1941ê de Brîtanyayê cardîn Îraq dagir kir û hikûmeteke nêzî xwe ava kiriye.
Keyaniya Iraqê
- Gotara bingehîn: Keyaniya Iraqê
Keyaniya Iraqê di 3ê çiriya pêşîn a 1932an li ser desthilata Mandata Brîtanî ya Iraqê hatiye îlankirin û di 14ê tîrmeha 1958an de şoreş li Iraqê pêk hat. Di encamê de Komara Iraqê hate damezrandin.
Di sala 1937an de kudetayeke neserketî ji aliyê general Bekîr Sidqî ve hat lidarxistin. Di encamê de Bekîr Sidqî hat kuştin.
Di sala 1955an de hikûmeta Iraqê bi armanca alîkariya berxwedanê û aboriyê bi Tirkiyeyê re Pakta Bexdayê destnîşan kir. Îran, Pakistan û Brîtanya jî tevlî vê hevpeymanê bûn.
Komara Iraqê
- Gotara bingehîn: Komara Iraqê
Komara Iraqê di 14a tîrmeha 1958an de bi rûxandina Keyaniya Iraqê hatiye avakirin. Di 17ê tîrmeha 1968an de bi avabûna Komara Iraqa Bees dawî lê hat.
Komara Iraqa Bees (17 tîrmeh 1968 - 9 nîsan 2003)
- Gotara bingehîn: Komara Iraqa Bees
Divê ev beş were berfirehkirin. Tu dikarî lê zêde bikî. |
Komara Iraqa Federal (9 nîsan 2003 - heta îro)
Ji bo Iraqa Federal 8ê adara 2004ê Makezagona Demkî ya Rêvebirinê hate îlamkirin. 8ê hezîrana 2004an jî Neteweyên Yekbûyî ev makezagon pejirand.
Erdnîgarî
Ev beş hê vala ye. Tu dikarî lê zêde bikî. |
Parêzgehên Iraqê
Ziman
Ev beş hê vala ye. Tu dikarî lê zêde bikî. |
Dîn
95% - 98% ji niştecihên Iraqê misilman (64% - 69% şiî û 29% - 34% sunî) in. 1% jî mesihî û 1-4% yên din e.[6]
Mijarên têkildar
- Şerê Iraqê
- Şerê Îran û Iraqê
- Konseya Bilinda Îslamî ya Îraqê
- Hereketa Nuceba
- Ketîbeyên Îraqê yên Hîzbullahê
- Heşda Şebî
- Dewleta Îslamî ya Iraq û Şamê
- Têkiliyên Başûrê Kurdistanê û Îraqê
- Têkiliyên Îran û Iraqê
- Têkiliyên Tirkiyeyê û Iraqê
Çavkanî
- ^ Sirûda neteweyî ya kurdan Ey Reqîb e
- ^ Zimanê fermî li Kurdistanê kurdî ye wek asûrî, turkmenî û ermenî
- ^ Serbajarê Başûrê Kurdistanê Hewlêr e
- ^ Rojnameya Evro, Dihok; rojnameya War, Dihok.
- ^ İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta-2008, r:145
- ^ "The World Factbook: RELIGIONS; Country Comparison to the World". cia.gov. Ji orîjînalê di 1 îlon 2018 de hat arşîvkirin.
Girêdanên derve
Li Wikimedia Commons medyayên di warê Iraq de hene
Ev gotara kurt şitlekê ye. Heke tu bixwazî berfireh bikî pê li biguhêre bike. (Çawa?) |