Phnom Penh

Samkvæmt þjóðsögu má rekja upphaf borgarinnar til konu sem nefnd var „Gamla konan Penh“ (Duan Penh) og bjó á svæðinu á seinni hluta 14. aldar. Á þeim tíma var höfuðborg landsins í Angkor í nágrenni við núverandi Siem Reap, svæðið þar sem Phnom Penh nú er var nefnt Tjaktomuk (Chaktomuk) sem þýðir „andlitin fjögur“, það er fljótin fjögur sem þar mætast. Eitt sinn þegar Duan Penh var að safna viði við fljótsströndina fann hún fljótandi trjábút sem hún tók með sér. Í trjábútnum fann hún fjögur Búddalíkneski og eitt af Vishnu (það eru mismunandi fjöldi í ýmsum útgáfum sögunnar). Þessi fundur var túlkaður þannig að þarna mundi ný höfuðborg rísa. Duan Penh lét gera allstórann hól og byggja musteri á honum. Er það þar sem nú er musterið Vat Phnom (phnom þýðir hæð á khmer). Hæðin var síðar kennd við þessa konu og kölluð Phnom Duan Penh og svæðið þar um kring nefnt eftir hæðinni, Phnom Penh.

Um miðja 15. öld flutti konungurinn aðsetur sitt frá Angkor til núverandi Phnom Penh. Aðalástæðan hefur eflaust verið efnahagsleg. Á fimmtándu og sextándu öld er Kambódía miðsvæðis í miklu viðskiptasvæði þar sem kaupmenn koma alla leið frá Japan og Evrópu. Kaupmenn frá Spáni og Portúgal sem komu til Phnom Penh á 16. öld lýsa borginni sem alþjóðlegri miðstöð, þar sem Kínverjar, Japanir, Malajar, Cham og einnig nokkrir Evrópumenn bjuggu og stunduðu viðskipti. Samskiptin voru þá ekki alltaf vinsamleg og má nefna það að allir Evrópumenn þar voru drepnir 1599. Viðskiptin héldu þó áfram og urðu Hollendingar helsta evrópska verslunarþjóðin á svæðinu á 17. öld eða fram til 1644 þegar kom til mikilla bardaga milli Hollendinga og Kambódíumanna og endaði það þetta viðskiptatímabil. Það var ekki fyrr en á Frakkar fóru að sækjast eftir yfirráðum í lok 19. aldar að Phnom Penh varð að nýju miðstöð í samskiptum við Evrópumenn. Árið 1863 þegar Frakkar yfirtóku stærstan hluta Kambódíu bjuggu um 10 000 manns í borginni, mikill meirihluti Kínverjar.

Með frönsku nýlenduherrunum kom uppgangstímabil í sögu Phnom Penh ekki síst byggingarsögu. Byggðu þeir meðal annars nýja konungshöll sem var tilbúin 1870, og fjölda annarra opinberra bygginga og íbúðarhús fyrir sendimenn Frakklands. Þótti Phnom Penh svo falleg borg að hún ver nefnd „perla Suðaustur-Asíu“. Stór hluti þessara bygging eru nú í mikilli niðurníðslu.

Eftir að landið öðlaðist sjálfstæði frá Frakklandi 1953 tók við nýtt uppgangstímabil, og einkenndist það af uppbyggingu ríkisvaldsins og nýjum byggingarstíl, eins konar þjóðernisstíl þar sem tengdir voru saman þættir úr hefðbundnum kambódískum byggingarstíl og nútímalegum alþjóðlegum stílum (hugmyndalega áþekkt verkum Guðjóns Samúelssonar á Íslandi á svipuðum tíma).

Þetta tímabil tók snöggan enda árið 1970 þegar Sihanouk prinsi var steypt af stóli. Þá tók við skæruhernaður og innanlandsstyrjöld sem endaði ekki fyrr en 1975. Bardagarnir milli hermanna Lon Nol annars vegar og stuðningsmanna Rauðu khmerannna og Sihanouks hins vegar ollu flótta fjölda manns frá landsbyggðinni. Sprengjuárásir bandaríkjahers sem stóðu yfir frá 1965 til 1972 voru þó aðalástæða flóttamannastraumanna. Fræðimenn hafa giskað á að milli 300 þúsund og hálf miljón manns hafi dáið í sprengjuárásunum. Flestir flóttamannanna sótt til Phnom Penh og borgi bólgnaði út skömmum tíma. Um 1970 bjuggu um hálf miljón manns í borginni, 1975 við valdatöku Pol Pot bjuggu þar um tvær miljónir.

 

Þegar Rauðu khmerarnir tóku Phnom Penh 17 apríl 1975 var fyrsta verk þeirra að bókstaflega tæma borgina. Öllum var skipað að flýja og borið við að bandaríkjaher mundi gera árás á borgina en að íbúar mundu fá að snúa aftur innan skamms. Það reyndist þó ekki vera. Fjöldi manns dó á leiðinni út úr borginni og enn fleiri á næstu árum. Það er óvíst hversu margir Kambódíumenn létu lífið á sjónartímum Pol Pot, ágiskanirnar eru allt frá einni upp í tvær miljónir. Flestir dóu úr hungri og af sjúkdómum sem stöfuðu af matarleysi og illri aðbúð en fjöldi manns var einnig myrtur. Sérlega var farið illa með borgarbúa.

Þegar her Víetnam hertók Phnom Penh í janúar 1979 var borgin nánast eins og draugaborg. Þar bjuggu örfáir ríkisstarfsmenn Pol Pots en flestar byggingar stóðu auðar og yfirgefnar eins og skilið var við þær í apríl 1975. Húsgögn og annað verðmæti hafði ekki verið hreyft. Víetnamarnir og fylgdarmenn þeirra voru þó fljótir að láta greipar sópa.

Hin nýja ríkisstjórn sem tekið hafði við völdum þurfti því að byggja borgina frá grunni. Það var þó hægara sagt en gert og framkvæmdir gerðar allt eftir því sem til féll en ekki eftir neinu skipulagi og býr borgin enn að því. Íbúafjöldi borgarinna óx frá um 100 000 1980 til 600 000 árið 1990.

Síðasta áratuginn hefur borgin einkennst af miklum breytingum. Umferðin hefur gjörbreyst, frá hjólum og mótorhjólum hjá þeim sem voru vel stæðir og yfir í mikla bifreiðaeign, ekki síst stória fjórhjóla bílar. Það hefur líka verið mikil uppgangur í byggingariðnaðinum og er það einkum kóreanskt og kínverskt fjármagn sem hefur valdið því.

Veðurfar í Phnom Penh er dæmigert hitabeltisloftslag. Hitastig er á bilinu 18 °C til 38 °C og úrkoma er tengd monsúnvindum. Í venjulegu árferði blása monsúnvindar úr suðvestri frá Taílandsflóa og Indlandshafi frá maí og fram í október og ber með sér mikla úrkomu. Frá nóvember og fram í mars blæs monsúnvindur frá norðaustri og er þá þurrkatímabil. Mesti ringningatíminn í borginni er í september og október og þurrasti tíminn janúar og febrúar.

Í Phnom Penh eru tvær árstíðir. Rigningatími sem stendur frá maí til október og þurrkatíminn sem stendur yfir frá nóvember fram til apríl, hitinn getur þá farið upp í 40 °C og er venjulegast heitast í apríl.

Veðuryfirlit ^[2]

 

Wikimedia Commons er með margmiðlunarefni sem tengist Phnom Penh.

• Atelier Parisien d'Urbanisme: Phnom Penh - Développement urbain et patrimoine. Saint-Ouen 1997.
• Richard Werly: Eternal portrait of a timeless city. 1998, ISBN 962-7996-20-3.
• Michel Igout (Ttexti), Serge Dubuisson (ljósmyndir): Phnom Penh then and now. White Lotus, Bangkok 2001, ISBN 974-8495-84-1