Kristni

Kristni er eingyðistrú af abrahamískum stofni. Upphafsmaður trúarbragðanna og sá sem þau eru kennd við var Jesú frá Nasaret sem meðal kristinna manna er kallaður Jesús Kristur. Kristni er stærstu trúarbrögð heims, með um 2,5 milljarða fylgjenda.^[1] Kristnir eru í meirihluta í 157 löndum heims.^[2] Kristnir trúa því að Jesús hafi verið sá messías sem Hebreska biblían (sem þeir kalla Gamla testamentið) boðar að muni koma. Flestir kristnir söfnuðir trúa því að hann hafi verið sonur guðs og risið upp frá dauðum, svo að þeir sem á hann trúi öðlist eilíft líf. Sagt er frá lífi hans og boðskap í Nýja testamentinu, sem er síðari hluti Biblíunnar, trúarrits kristinna manna.^[3]

Kristni er fjölbreytt trúarbrögð með mörg afbrigði. Henni er gjarnan skipt í vesturkirkju og austurkirkju, en hún skiptist líka eftir afstöðu söfnuða gagnvart guðfræðilegum atriðum eins og réttlætingu og eðli frelsunarinnar, kirkjufræði, prestvígslum og kristsfræði. Trúarjátningar flestra kristinna söfnuða ganga út frá því að Jesús hafi verið sonur Guðs sem boðaði trú, þoldi píslir og var krossfestur, en reis upp frá dauðum til að frelsa mannkynið, sem er kallað fagnaðarerindið. Viðurkenndu guðspjöllin fjögur; Matteusarguðspjall, Markúsarguðspjall, Lúkasarguðspjall og Jóhannesarguðspjall, segja frá lífi og boðskap Jesú, en Gamla testamentið myndar bakgrunn þeirra.

Upphaf kristinnar trúar má rekja til sértrúarsafnaðar gyðinga á tímum annars musterisins í Jerúsalem, í rómverska skattlandinu Júdeu á 1. öld. Lærisveinar Jesú og fylgismenn þeirra breiddu trúna út um Mið-Austurlönd og til Evrópu, Anatólíu, Mesópótamíu, Suður-Kákasus, Egyptalands og Eþíópíu. Þrátt fyrir ofsóknir á hendur kristnum mönnum fyrstu aldirnar í Rómaveldi dró trúin að sér fólk utan gyðingdómsins sem varð til þess að hún fjarlægðist hefðir gyðinga. Eftir fall Jerúsalem árið 70, sem markar endalok tímabils annars musterisins, greindist kristni enn frekar frá gyðingdómi. Konstantínus mikli gerði kristni löglega í Rómaveldi með Mílanótilskipuninni árið 313. Hann boðaði líka kirkjuþingið í Níkeu árið 325 þar sem kristnin mótaðist í þá mynd sem varð ríkiskirkja Rómaveldis árið 380. Fram til 313 er talað um „stórkirkjuna“, áður en stóru klofningarnir áttu sér stað. Í frumkristni voru samt til kristnir klofningshópar eins og gnostíkerar og kristnir gyðingar. Eftir kirkjuþingið í Efesos 431 klofnaði kirkjan í austur- og vesturkirkju og eftir kirkjuþingið í Kalkedónos 451 klauf austræni rétttrúnaðurinn sig frá vegna deilna um kristsfræði. Í kirkjusundrunginni árið 1054 klofnaði kirkjan í rétttrúnaðarkirkjuna og kaþólsku kirkjuna vegna deilna um vald páfans í Róm. Á 16. öld klufu margir mótmælendasöfnuðir sig frá kaþólsku kirkjunni í kjölfar siðaskiptanna vegna ýmissa guðfræðilegra og kirkjufræðilegra álitamála. Kristni lék stórt hlutverk við mótun vestrænnar menningar frá síðfornöld og fram á miðaldir.^[4][5][6][7] Í kjölfar landafundanna breiddist kristni út til Ameríku, Eyjaálfu, Afríku og Asíu með markvissu trúboði.^[8][9][10]

Fjórar stærstu greinar kristni eru rómversk-kaþólsk trú (1,3 milljarðar/50,1%), mótmælendatrú (920 milljónir/36,7%), rétttrúnaðarkirkjan (230 milljónir) og kirkjur austræna réttrúnaðarins (62 milljónir). Rétttrúnaðarkirkjur eru samanlagt 11,9% kristinna.^[11][12] Þúsundir minni safnaða eru til, þrátt fyrir tilraunir til sameiningar.^[13] Þótt aðild að kristnum söfnuðum hafi minnkað á Vesturlöndum er kristni enn ríkjandi trúarbrögð í heimshlutanum þar sem um 70% telja sig kristna.^[14] Auk þess fer fjöldi kristinna vaxandi í Asíu og Afríku.^[15] Kristnir menn sæta ofsóknum sum staðar í heiminum, einkum í Mið-Austurlöndum, Norður-Afríku, Suður-Asíu og Austur-Asíu.^[16][17]