Maís

Maís
	; Maísafbrigði
Vísindaleg flokkun
Ríki:	Jurtaríki (Plantae);
Fylking:	Dulfrævingar (Magnoliophyta);
Flokkur:	Einkímblöðungar (Liliopsida);
Ættbálkur:	Grasættbálkur (Poales);
Ætt:	Grasaætt (Poaceae);
Ættkvísl:	Zea;
Tegund:	Z. mays;
Tvínefni
	Zea mays; L.

Maís (fræðiheiti: Zea mays) er korntegund sem fyrst var ræktuð í Mið-Ameríku en breiddist út vítt um heim eftir að Evrópubúar komu þangað á 15. öld.

Maís er sú korntegund þar sem erfðabreytt afbrigði eru orðin stærstur hluti af heildaruppskerunni; árið 2009 voru 85% af öllum maís sem ræktaður er í Bandaríkjunum erfðabreytt afbrigði en maís er algengasta korntegundin þar og ræktaður á 37% kornakra landsins. Um 40% af heimsuppskerunni koma frá Bandaríkjunum en önnur helstu maísræktarlönd eru Kína, Brasilía, Mexíkó, Indónesía, Indland og Frakkland.

Uppruni nafnsins

Hugtakið maís er dregið af spænsku formi orðsins mahiz sem notað er í frumbyggjamálinu taino um plöntuna. Maísinn barst snemma til Bretlands og Írlands, og þar var hann venjulega kallaður sykurmaís. Algengasta form á plöntunni þekkir fólk vel. Sykurmaís er borðaður sem grænmeti frekar en korn.

Í Bandaríkjunum er algengt að maís sé einfaldlega kallaður korn (corn). Það orð var upphaflega notað um hvers kyns kornuppskeru í Norður Ameríku, en frá 19. öld hefur merking þess takmarkast við maís, sem upphaflega var kallaður „Indian corn“. Hugtakið Indian corn vísar nú sérstaklega til marglits „akurkorns“, ræktunarafbrigðisins Flint corn.

Í alþjóðlegu samhengi, hvort sem er formlegu eða vísindalegu er orðið „maís“ venjulega notað. Í Bretlandi, Ástralíu og öðrum enskumælandi löndum er orðið „maís“ oft notað í samhengi matreiðslu, sérstaklega í vöruheitum. Við þekkjum vörur eins og poppkorn, kornflögur og baby maís. „Maís“ er notað í landbúnaði og vísindum. Í Suður-Afríku er maís almennt nefndur „mielie“ eða „mealie“ frá portúgalska orðinu „milho“. Mielie er máltíð sem er tengd jörðinni.

Afurðir

Einungis 1/40 hluti maísframleiðslu í Bandaríkjunum, sem er um 40% heimsframleiðslunnar, er notaður til manneldis. Dæmi um afurðir til manneldis úr maís eru poppkorn, mjöl, olíur, korn, sýróp og ýmiss konar áfengi og mjöður. Stærstur hluti heimsframleiðslunnar er notaður í dýrafóður og í Evrópu eru afurðir úr maís jafnvel notaðar sem fiskibeita. Svo er maís er ekki eingöngu framleiddur til átu heldur má vinna úr honum plast og ýmis efni.

Á síðustu árum hefur eldsneyti verið unnið úr maís í auknum mæli. Þetta hefur orðið til þess að bændur hafa fengið betur greitt fyrir framleiðsluna og heimsmarkaðsverð á maís sveiflast í takt við heimsmarkaðsverð á hráolíu. Þessi eldsneytisframleiðsla og tenging við heimsmarkaðsverð á hráolíu hefur haft áhrif á matvælaverð.

Maís er eitt af undrum landbúnaðar. Maísinn, eins og við þekkjum hann í dag, er ræktaður úr náttúrulegri maísplöntu og villtu plöntunni Teosinte.

Erfðamengi maísplöntunnar hefur verið raðgreint að mjög miklum hluta. Erfðamengi hennar er með um 32000 gen, sem eru um 7000 fleiri en finna má í erfðamengi mannsins.

Ræktun

Maís er upprunninn í Mexíkó en hefur verið ræktaður í Evrópu frá því á 15. öld. Ræktunin hefur tekið mjög miklum breytingum á síðustu áratugum og ræktunarlína maís færst norðar með hverju árinu. Ástæður þess eru breytingar á veðurfari og miklar framfarir í kynbótum og ræktun kornsins. Nú eru til afbrigði í Skandinavíu sem hægt er að rækta til fullþroska maískólfa, tvð afbrigði sem annars vegar eru notuð til manneldis og eins sem fóður fyrir skepnur. Á Íslandi hafa allnokkrir bændur reynt fyrir sér í maísrækt en með misjöfnum árangri þó. Þrátt fyrir að menn telji aðstæður hér ekki svo frábrugðnar aðstæðum annars staðar, til dæmis í Skotlandi, þar sem maísræktun gengur vel hefur árangurinn hérlendis látið á sér standa.

Ef einhver hefur hug á að að leggja fyrir sig maísræktun hefur Fóðurblandan tekið saman eftirfarandi tillögur að áburði á maís: Samkvæmt dönskum ráðleggingum er miðað við 145 kg köfnunarefnis (N), 35 kg fosfórs (P) og 160 kg kalíns (K) á hvern hektara í maísrækt. Þá er nauðsynlegt að áburðurinn innihaldi bæði bór (B) og brennistein (S). Mjög gott er að nota búfjáráburð til þess að uppfylla snefilefnaþarfir en í kúamykju eru til dæmis bæði bór og brennisteinn. Nokkrar leiðir eru til þess að uppfylla þessar áburðarþarfir, til að mynda má nota 45 tonn af kúamykju, eða 280 kg af Fjölmóða til að fá 145 kg köfnunarefni (N), 37 kg fosfór (P) og 162 kg kalín (K).

Þessu til viðbótar er nauðsynlegt að bera á bórax sem inniheldur 14,9% bór. Miða má við um 7-8 kg/ha með mykju en tvöfalt það magn þar sem ekki er borinn á búfjáráburður.

Heimildir