Mongólaveldið

Mongólaveldið var stærsta samfellda ríki sögunnar og næststærsta heimsveldi sögunnar á eftir breska heimsveldinu. Það varð til við sameiningu mongólskra og tyrkneskra þjóða þar sem Mongólía er nú og óx gríðarlega á tímum Djengis Khans. Á síðari hluta 13. aldar náði það yfir Asíu endilanga, frá Japanshafi til Dónár í Evrópu og frá Hólmgarði til Kambódíu, 33.000.000 ferkílómetra svæði eða 22% af þurrlendi jarðarinnar. Þar bjuggu þá um hundrað milljónir manna.

Þetta mikla heimsveldi varð þó skammlíft og brotnaði upp þegar Gullna hirðin í Rússlandi og Jagataíkanatið í Mið-Asíu urðu í reynd sjálfstæð og neituðu að viðurkenna völd Kúblaí Kan. Þegar hann lést 1294 hafði Mongólaveldið klofnað í fjögur kanöt; Júanveldið í Kína sem líka ríkti yfir Mongólíu og var að nafninu til yfir hin sett, Gullnu hirðina í Rússlandi, Jagataíkanatið í Mið-Asíu og Ilkanatið í Mið-Austurlöndum þar sem Persaveldi hafði áður verið. Júanveldið stóð til ársins 1368 og það ár lauk yfirráðum mongóla yfir Kína.

Wikimedia Commons er með margmiðlunarefni sem tengist Mongólaveldinu.

Djengis Khan sameinaði með pólitískri snilld og hernaðarstyrk mongólska og tyrkneska þjóðflokka sem áttu í stöðugum deilum árið 1206. Í Norður-Kína komst hann fljótt upp á kant við veldi Jurchen og Vestur-Xia. Meðan á lokaorustunni við Vestur-Xia stóð, veiktist Djengis Khan og dó. Áður en hann dó skipti hann veldinu milli sona sinna og nánustu fjölskyldu. Veldið átti þó áfram að vera sameiginleg eign allrar keisarafjölskyldunnar. Í fyrstu stýrði Ogedei Kan, þriðji sonur Djengis Khans, veldinu, en eftir að hann dó fór að bera á erfiðleikum, sem að lokum áttu sinn þátt í endalokum heimsveldisins. Ákveðin sátt náðist þó um Kúblaí Kan, barnabarn Djengis Khans, en hann var við völd frá 1260-1294.

Hersveitir Mongóla voru þekktastar fyrir að skjóta úr bogum sínum af hestbaki, en hermenn vopnaðir spjótum voru ekki síður taldir skæðir. Hermenn Mongólaveldisins voru léttbrynjaðir en á móti voru þeir snarari í snúningum en óvinir þeirra.

Hver hermaður ferðaðist á nokkrum hestum og gat þannig skipt um hesta eftir þörfum þegar einhver hestanna þreyttist. Hersveitir Mongóla gátu ferðast hratt og víða um af því þeir þurftu ekki að treysta á birgðalínur. Þeir voru einnig með þétt net hraðskreiðra sendiboða og því var ávallt gott samband milli hersveita og foringja.

Kerfi Mongóla í hernaði var einfalt en árangursríkt. Skipulagningin byggði á gamalli tækni. Tugakerfi var þekkt frá menningu Írana frá tímum Akkemenídaveldisins í Persíu og var herinn byggður upp af 10 manna flokkum sem voru kallaðir arban. Tíu arbanar gerðu hundrað manna hóp sem var kallaður jaghun, tíu jaghuns voru þúsund manna hersveit kölluð mingghan og tíu mingghans urðu svo að tíu þúsund manna hersveit (tumen). En herinn var ekki alltaf svona skipulagður. Áður fyrr var herinn aðeins tryggur sínum eigin ættflokki eða fjölskyldu en eftir að Temúdjín (Djengis Khan) komst til valda, sá hann að kerfið var ekki nógu gott til að halda öllum þessum mongólsku ættflokkum saman. Þess vegna endurskipulagði hann allt kerfið þannig að þegar gerð var árás, áttu hermennirnir ekki að hugsa um herfang í miðri orrustu, heldur berjast til loka og safna herfanginu fremur eftir bardagann. Höfðinginn fékk þá allt herfangið en skipti því svo niður á menn. Djengis Khan kom því á að ef maður féll í bardaga fékk fjölskylda hans hluta af herfanginu.

Ólíkt víkingunum og Húnum settust Mongólar gjarnan um bæi, enda voru þeir fremri öðrum þjóðum í að setja saman umsáturslið. Þeir voru með verkfræðinga og vísindamenn, sem margir hverjir komu frá Kína og fleira sem þurfti til að hafa betur í slíkum hernaði.

• Fyrirmynd greinarinnar var „Mongol Empire“ á ensku útgáfu Wikipedia. Sótt 24. apríl 2018.
• New World Encyclopedia. (nóvember 2015). Mongol Empire sótt 27 apríl 2018. afhttp://www.newworldencyclopedia.org/entry/Mongol_Empire

  Þessi sögugrein er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.