Գրենլանդիա

Գրենլանդիա Grønland (դան.) Kalaallit Nunaat (գրենլ.)
Դրոշ Զինանշան
Ազգային օրհներգ՝ Nunarput utoqqarsuanngoravit (գրենլ.)
Մայրաքաղաք և ամենամեծ քաղաք		Նուուկ (Գոդթաբ) մլն կմ) 64°10′N, 51°44′W
Կառավարում		խորհրդարանական ժողովրդավարական սահմանափակ միապետություն
-	միապետ	Ֆրիդրիխ X
-	գերագույն հանձնակատար	Միկաելա Էնգել
-	վարչապետ	Կուուպիկ Կլեյստ
Ինքնավարություն		Դանիայի Թագավորության սահմաններում
-	Նորվեգական իշխանություն	1261 թվական
-	Հետադարձ վերականգնվում	1721 թվական
-	Զիջել է Դանիայի	1814 թվական հունվարի 14
-	Ամտի վարչական բաժանման կարգավիճակ	1953 թվական հունիսի 5
-	ինքնավարություն	1979 թվականի մայիսի 1
-	ինքնավարության խորագում	2009 թվական հունիսի 21[1]
Տարածք
-	Ընդհանուր	2,166,086 մլն կմ կմ²  (12-րդ)
-	Ջրային (%)	83.1
Բնակչություն
-	2012 նախահաշիվը	56,749[2]
-	Խտություն	0.027 /կմ² (աշխարհի 241-րդ)  /մղոն²
ՀՆԱ (ԳՀ)		2007 գնահատում
-	Ընդհանուր	$2.122.000.000
-	Մեկ շնչի հաշվով	$37,517
ՄՆԶԻ (1998)		0.927[3] (շատ բարձր)
Արժույթ		Դանիական կրոնա (DKK)
Ժամային գոտի		(ՀԿԺ+0 մինչև −4)
Ազգային դոմեն		.gl
Հեռախոսային կոդ		++299

Գրենլանդիա (գալ.՝ Kalaallit Nunaat, դան․՝ Grønland, թարգմանաբար՝ «կանաչ երկիր»), կղզի-պետություն Հյուսիսային Սառուցյալ և Ատլանտյան օվկիանոսում, Հյուսիսային Ամերիկայից հյուսիս-արևելք։ Երկրագնդի ամենախոշոր կղզին է, զբաղեցնում է ավելի քան 2 միլիոն քկմ տարածք։ Նախկինում հանդիսացել է մայրցամաքի մի մասը, որից անջատվել է նորագույն շարժումների ժամանակ՝ Հյուսիսամերիկյան պլատֆորմի կոտրատումների հետևանքով։ Գրենլանդիայի հյուսիսային ծայրակետը բևեռից հեռու է 705 կիլոմետր։ Մինչև 1536 թվականը պատկանել է Նորվեգիային, որից հետո անցել է Դանիային։ Բնակչությունը 2013 թվականին կազմել է 61,9 հազար մարդ։ Մայրաքաղաքը Նուուկն (Գոթհաբ) է։ Բնակչության 90 %-ը կազմում են գրենլանդացիները։

Բնակչության շուրջ 90 %-ը կենտրոնացված է Գրենլանդիայի հարավարևմտյան ափերին, որտեղ էլ գտնվում են խոշոր բնակավայրերը, այդ թվում մայրաքաղաք Նուուկը՝ իր 17 հազար բնակչով։ Նուուկում է գտնվում Գրենլանդիայի միակ համալսարանը։ 2009 թվականի հունվարից պետական լեզու է գրենլանդերենը (Էսկիմոսյան լեզու)։

Ափերը ողողում են Գրենլանդական ծովը, Դանիական նեղուցը, Բաֆֆինի ծովը, Լաբրադոր ծովը։

Աշխարհագրական դիրքի և սառը ծովերով շրջապատված լինելու պատճառով Գրենլանդիայի կլիման ցուրտ է։ Ներքին շրջաններում օդի ջերմությունն ընկնում է մինչև -70°, անգամ հուլիսին այստեղ հաճախ են լինում -28° սառնամանիքներ։ Կղզու ներքին շրջաններում գոյություն ունի մշտական բարձր ճնշման մարզ։ Ամառը կարճ է և ցուրտ, կղզու մեծ մասում օդի ջերմությունը 0°-ից չի բարձրանում։ Միայն հարավային ափերին, որտեղով անցնում է օվկիանոսային տաք հոսանք, օդի ջերմությունը հուլիսի երկրորդ կեսերին կարող է հասնել 8-10°-ի։ Տեղացող ձյունը ցածր ջերմաստիճանի պատճառով չի հալչում և հազարավոր տարիների ընթացքում կուտակվելով՝ վերածվում է սառույցի։ Այդպես կղզին ծածկվել է սառցադաշտերով։ Գրենլանդիայի ափամերձ լեռնոտ շրջաններից սառցադաշտերը սահում են և կոտրվելով՝ ընկնում ծովը։ Այդպես առաջացած սառցասարերը՝ այսբերգները, Լաբրադորյան սառը հոսանքի ազդեցությամբ հասնում են մինչև Նյուֆաունդլենդ (նոր գտնված երկիր) կղզի։ Այսբերգները հաճախ պատված են լինում մշուշով և հորիզոնում չեն երևում։ Այդպիսի մի սառցասարը 1912 թվականին դարձավ Տիտանիկի նավաբեկության պատճառ։ Գրենլանդիա կղզում ձևավորված հողեր և բուսականություն չկա։ Միայն հարավային և հարավարևմտյան ափերին ամռանն աճում են մամուռներ և քարաքոսեր, որոնք հեռվից կանաչ մարգագետնի տպավորություն են թողնում (այդտեղից էլ անվանումը)^[4]։

Անվանումը դան․՝ Grønland բառացի նշանակում է «կանաչ երկիր», թեև այդ անունը բոլորովին չի համապատասխանում ցուրտ և անբարեբեր երկրին։

Կղզին առաջին անգամ հայտնաբերել է իսլանդացի նավորդ Գունբյորնը մոտ 875 թվականին, սակայն ափ դուրս չի եկել։ 982 թվականի ամռանը իսլանդացի վիկինգ Էյրիկ Ռաուդին (հայտնի է նաև Էյրիկ Շիկահեր և Էյրիկ Տորվադսոն անուններով) առաջին անգամ հետազոտել է այդ կղզու հարավարևմտյան ափի մի հատված, որն այդ ժամանակ ծածկված է եղել կանաչ բուսականությանբ, և կղզին անվանել է «Կանաչ երկիր»։ Գրենլանդիա կղզին ուսումնասիրել է նաև նորվեգացի Ֆ. Նանսենը։ Նա կազմակերպում է փոքրիկ՝ հինգ հոգանոց արշավախումբ, որի նպատակը Գրենլանդիա կղզին հատելն էր՝ արևելքից արևմուտք։ Արշավախումբը Օսլոյից ճանապարհ ընկավ 1888 թ. մայիսի 5-ին։ Ուղիղ հինգ ամսվա ընթացքում Նանսենի արշավախումբը, հաղթահարելով անասելի դժվարություններ, հատում է Գրենլանդիան և հասնում կղզու արևմտյան ափ՝ դահուկներով անցնելով շուրջ 660 կմ ճանապարհ ^[5]:

• Գրենլանդիայի վիճակագրական տեղեկատվական համակարգ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գրենլանդիա» հոդվածին։

Թեմատիկ կայքեր GeoNames · Open Directory Project Բառարաններ և հանրագիտարաններ Բրիտանիկա (9-րդ) · Բրիտանիկա (11-րդ) · Բրիտանիկա · Բրոքհաուս · Կանադական · Մեծ կատալոնական · Մեծ նորվեգական · American Cycl. (1879) · Catholic (1997—…) · MESH ID · Treccani · Universalis   Չափորոշչային վերահսկողություն BIBSYS: 5049453 · BNE: XX4575440 · BNF: 12481723m · GND: 4022113-1 · ISNI: 0000000121659419 · LCCN: n79059221 · NDL: 00562648 · NKC: ge129206 · NLG: 14110 · SUDOC: 034018980 · VIAF: 137138322 · WorldCat VIAF: 137138322

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 3, էջ 209)։

դ ք խ Դանիան թեմաներում Դանիայի Թագավորություն Դանիա Ֆարերյան կղզիներ Գրենլանդիա Պատմություն Հնագիտություն Viking Age Kalmar Union Reformation Colonization of the Americas Կայսրություն Scandinavian Monetary Union Ֆաշիստական օկուպացիա Rescue of the Danish Jews Փոստի պատմություն Աշխարհագրություն Վարչական բաժանում Համայնքներ Նախկին շրջաններ Քաղաքներ Կղզիներ Նեղուցներ Գետեր Ծառեր Քաղաքական կառուցված Պետական կառուցվածք Սահմանադրություն Վարչապետ (Ցանկ) Խորհրդարան Council of State Դատարաններ Արտաքին հարաբերություններ Քաղաքական համակարգ Քաղաքական կուսակցություններ Elections Իրավունք Զինված ուժեր Միապետություն List Family tree Succession Crown Regalia Order of the Elephant Order of the Dannebrog Royal residences Տնտեսություն National Bank Stock Exchange Կրոնա Taxation Ընկերություններ Communications Transport Տուրիզմ Հասարակություն Դանիացիներ (ցանկ) • Ժողովրդագրություն Հայերը Դանիայում Կրթություն ԼԳԲՏ իրավունքներ Կրոն Մշակույթ Դանիական մշակութային կանոն Լեզու Թատրոն Կինեմատոգրաֆ Խոհանոց Գրականություն Folklore Modern Breakthrough Երաժշտություն (Ցանկ) Արվեստ (Ցանկ) Ճարտարապետություն Լուսանկարչություն Տոներ Սպորտ Յանտեյի օրենքը Խորհրդանիշեր Դրոշ Զինանշան Ազգային օրհներգ Թագավորական օրհներգ «Դանիա» պորտալ «Դանիա» նախագիծ

դ ք խ Հյուսիսային Ամերիկայի երկրների և կախյալ տարածքների ցանկ Ինքնիշխան պետություններ Ամբողջությամբ Անտիգուա և Բարբուդա Բահամյան Կղզիներ Բարբադոս Բելիզ Կանադա Կոստա Ռիկա Կուբա Դոմինիկա Դոմինիկյան Հանրապետություն Սալվադոր Գրենադա Գվատեմալա Հայիթի Հոնդուրաս Ճամայկա Մեքսիկա Նիկարագուա Պանամա Սենթ Քիթս և Նևիս Սենթ Լյուսիա Սենթ Վինսենթ և Գրենադիններ Տրինիդադ և Տոբագո Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ Մասամբ Կոլումբիա Սան Անդրես և Պրովիդենսիա Ֆրանսիա Գվադելուպա Մարտինիկա Կարիբյան Նիդերլանդներ Բոնեյրե Սաբա կղզի Սինթ Էվստատիուս Վենեսուելա Նուևա Էսպարտա Կախյալ տարածքներ Կախյալ տարածքներ Գրենլանդիա Գրենլանդիա Ֆրանսիա Կլիպպերտոն Սուրբ Բարդուղիմեոսի կղզի Սեն Մարտեն Սեն Պիեռ և Միքելոն Նիդերլանդներ Արուբա Կյուրասաո Սինտ Մաարտեն Միացյալ Թագավորություն Անգիլիա Բերմուդյան կղզիներ Բրիտանական Վիրջինյան կղզիներ Կայմանյան կղզիներ Մոնտսերատ Թերքս և Քայքոս կղզիներ Միացյալ Նահանգներ Պուերտո Ռիկո Ամերիկյան Վիրջինյան կղզիներ