San Marino
She çheer ayns ny Sleityn Appennini er lieh-innys ny h-Iddaal ee Pobblaght Ro-Ghial San Marino (Iddaalish: Serenissima Repubblica di San Marino) ny San Marino dy cadjin. Ta'n çheer ny paal thallooinit as ee cruinnit dy lane liorish yn Iddaal. T'ee beggan ny smoo na 60 km² er eaghtyr lesh mygeayrt 30,000 cummaltee ayn. She Caayr San Marino yn preeu-valley. Ta'n çheer coontit mastey ny meegrasteatyn Oarpagh myrane lesh Liechtenstein, Ard-valley yn Phaab, Monaco, Andorra as y Valta. Ta San Marino ny çheer sloo mastey olteynyn jeh Coonseil ny h-Oarpey.
| Serenissima Repubblica di San Marino Pobblaght Ro-Ghial San Marino |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| Jarroo-raa: Libertas "Seyrsnys" |
||||||
| Arrane ashoonagh: Inno Nazionale della Repubblica Arrane Ashoonagh ny Pobblaght |
||||||
 |
||||||
| Preeu-valley | San Marino 43°56′ Hwoaie 12°27′ Hiar
| |||||
| Balley smoo | Dogana | |||||
| Çhengey oikoil | Iddaalish | |||||
| Reiltys | Pobblaght ard-whaiylagh | |||||
| - | Captan lhiass-ree | Marino Riccardi Fabio Berardi |
||||
| Seyrsnys | veih Impiraght ny Raue | |||||
| - | Date | 3 Mean Fouyir 301 | ||||
| Eaghtyr | ||||||
| - | Yn clane | 61 km² (225-oo) 23.5 mi ker |
||||
| Earroo yn phobble | ||||||
| - | Ooley 2012 | 32,471 (206-oo) | ||||
| - | Glooaght | 533/km² (20-oo) 1,225/mi ker |
||||
| LTS (CCK) | Ooley 2001 | |||||
| - | Yn clane | $904 millioon (195-oo) | ||||
| - | Yn dooinney | $34,600 (12-oo) | ||||
| Argid | euro (€) (EUR) |
|||||
| Traa ynnydagh | CET (UTC+1) | |||||
| - | Souree (TTLS) | CEST (UTC+2) | ||||
| Coad eddyr-voggyl | .sm | |||||
| Coad çhellvane | +378 | |||||
| Ard noo | Noo Agatha | |||||
Ta San Marino ny steat seyr as ny pobblaght vunraghtoil shinney 'sy theihll, as ee currit er bun er 3 Mean Fouyir 'sy vlein 301 BNJ liorish y ghiarreyder cloaie Marinus ass Rab. Rere shenn-skeeal, daag Marinus Rab, quoi va ny coloinaght Romanagh ec y traa shen, ayns 257 nar va oardagh soilshit magh ec Diocletian er son aahroggalys ny boallaghyn baljagh jeh Rimini, as ad scrysst ec spooilleyderyn Liburnagh.[1]
Ta Bunraght San Marino, va slattyssit ayns 1600, ny bunraght shinney 'sy theihll ta foast ayns bree.[2]
Shennaghys
reaghRere tradishoon, daag Noo Marinus ellan Rab 'sy Chroit lesh e charrey Leo, as hie ad dys balley Rimini myr giarreyderyn cloaie. Lurg Tranlaase Diocletianagh er e harmaneyn Creestee, ren eh scapail dys Monte Titano, cronk faggys da Rimini, raad hug eh agglish keeill veg er bun, as lesh shen va balley as steat San Marino currit er bun. She 3 Mean Fouyir 301 y date oikoil son bunneeaght ny Pobblaght.
'Syn wheiggoo eash meanagh va co-phobbyl crooit ayn; er oyr y voayl neuroshtynagh as yn anverçhys ayn, dirree lesh y steat çheet er e toshiaght, lesh brishaghyn giare ennagh, as va'n neuchrogheydys freaylt eck. Ayns 1631 va'n seyrsnys eck currit er enney liorish y Phapanaght.
Haghyr baggyrtys giare er seyrsnys San Marino lesh çheet armee Napoleon ayns 1797, agh va'n seyrsnys eck lhiggit lhee bwooise da nane jeh ny Lhiass-Reeaghyn, Antonio Onofri. Va ammys as caarjys Napoleon cosnit echey. Bwooise lesh y cur stiagh shen, ren Napoleon gialdynys, lesh lettyr va livreyit da Gasparre Monge, oayllee as ynnydee jeh'n Reiltys Frangagh son Oaylleeaght as Ellyn, seyrsnys San Marino y hickyraghey as y freayll, as hug eh arral da'n steat yn eaghtyr echey y heeyney magh. Va'n arral shen jiooldit ec San Marino, as y çheer goaill aggle jeh revanchism as eh baggyrt er seyrsnys y steat 'sy traa ry heet.[3]
Car eash cho-unnaneyssey ny h-Iddaal 'sy nuyoo eash jeig, va paart ec San Marino myr kemmyrk er son ram persoonyn as ad tranlaasit er oyr y phohlldal oc er son co-unnaneyssey ny h-Iddaal. Myr eiyrtys jeh'n phohlldal shen, ghow Giuseppe Garibaldi lesh yeearree ny San Marinee, as hannee y steat magh ass y steat Iddaalagh noa.
'Sy Chied Chaggey Dowanagh, choud's vrish caggey magh eddyr yn Iddaal as yn Austeyr-Ungaar er 23 Boaldyn 1915, hannee San Marino ayns staydys neuchommeeagh as va reayrt noidagh doltit ec yn Iddaal roiee. Va ny h-Iddaalee smooinaghtyn dy vel San Marino jargal speeikearyn Austeyragh y follaghey er y thalloo eck as ad jargal goaill entreilys dys y stashoon radio-çhellegrafagh. Ren yn Iddaal eab possan Carabinieri y hoiaghey er niart çheusthie jeh'n Phobblaght, as va kianglaghyn çhellvane castit nar va'n eab shen jiooldit eck. Agh hie daa phossan jeh jeih arryltee y phossan ry cheilley lesh ny forseyn Iddaalagh 'sy chaggey er y frontey Iddaalagh,ansherbee, y chied phossan myr sidooryn as y nah phossan myr Corps Lheeys as ad gobbyr ayns lheelann magheragh jeh cooid y Chrosh Yiarg. Lesh faare y lheelann shen chur y lught-reill Austeyragh mooinjerys diploamagh lesh San Marino fo sarey ny s'anmey.[4]
Veih 1923 derrey 1943, va San Marino reirit liorish Partee Fashistagh San Marinagh (PFS). Hannee San Marino dy ve neuchommeeagh rish y Nah Chaggey Dowanagh. Dyn y wooise da shen, er 26 Mean Souree 1944 haghyr soiaghey er y çheer liorish bleaystanyn lesh yn RAF, as ad smooinaghtyn dy row y çheer ruegit liorish forseyn Germaanagh. Va tree feed dy leih marrooit myr eiyrtys rish yn obbreeaght shen. Va San Marino myr kemmyrk da thousaneyn dy leih as ad shirrey shickyrys er shaghnagh ny forseyn Cochaarjagh harrish y Linney Gothagh.[5] Haghyr ruegys giare liorish ny forseyn Germaanagh ayns Mean Fouyir 1944, agh v'ad currit fo haart ec ny forseyn Cochaarjagh ayns Cah San Marino. Daag ny forseyn Cochaarjagh y çheer tammylt giare ny yei shen.
She bing (coonseil) jeh daa lhiass-ree-chaptan toshiagh y steat. Va'n chied reiltys cummynagh deynlagh reiht 'sy çheer eddyr 1945 as 1957 as reesht eddyr 2006 as 2008.
Haink er San Marino dy ve ny cooid jeh Coonseil ny h-Oarpey ayns 1988 as ny h-Ashoonyn Unnaneysit ayns 1992. Cha nel ee ny h-oltey jeh'n Unnaneys Oarpagh.
Imraaghyn
reagh- ↑ "Archive copy". Er ny hashtey veih yn lhieggan bunneydagh er 2014-09-26. Feddynit magh er 2009-09-29.
{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link) - ↑ Law Library of United States Congress. "Guide to Law Online: San Marino" (ayns Baarle). Feddynit magh er 2008-05-21.
{{cite web}}: CS1 maint: çhengey gyn enney (link) - ↑ "Archive copy". Er ny hashtey veih yn lhieggan bunneydagh er 2009-05-18. Feddynit magh er 2009-09-29.
{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link) - ↑ http://www.educazione.sm/scuola/servizi/CD_virtuali/lavori_scuole/sanmarino/prima_guerra_mondiale.htm
- ↑ "Archive copy". Er ny hashtey veih yn lhieggan bunneydagh er 2014-04-10. Feddynit magh er 2009-09-29.
{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
| She bun ta'n art shoh. Cur rish, son foays y yannoo da Wikipedia. |