Irmandiños

A Irmandade Fusquenlla formouse no ano 1431 nas terras do señor de Andrade, pola extrema dureza coa que Nuno Freire de Andrade, o Mao, trataba aos seus vasalos, empeorada con motivo da visita do infante Henrique de Aragón a Galicia para o que botou man dun tributo especial. A revolta iniciouse nas comarcas de Pontedeume e Betanzos e chegou a espallarse por Lugo e Mondoñedo e a derrubar algunha fortaleza nobiliar, como o castelo dos Andrade na vila de Pontedeume.

As disensións internas fixeron que a revolta fracasase ante as tropas dos Andrade, o rei de Castela e o arcebispo de Santiago. Roi Xordo, un fidalgo da Coruña, dirixiu as tropas da Irmandade Fusquenlla e morreu na represión posterior á desfeita irmandiña.

A Gran Guerra Irmandiña tivo lugar nos anos 1466-1469. Chegara o momento en que "os gorrións habían de correr tralos falcóns". Os preparativos para a formación dunha Irmandade Xeral comezaron anos antes por parte de Afonso de Lanzós e co apoio de varios concellos (A Coruña, Betanzos, Ferrol, Lugo) que actuaron de motores iniciais do movemento. Neste caso, a revolta irmandiña foi unha auténtica guerra civil pola variada e numerosa participación social que chegou a provocar.

A causa da revolta popular foron as malas colleitas e as fames derivadas destas, a peste e tamén abusos cometidos polos cabaleiros e prelados. Sobre estes últimos, no preito Tabera-Fonseca hai múltiples testemuños nos que se denuncia os abusos realizados:

Os señores prelados e cabaleiros do dito reino [...] facíanlles moitos agravios e danos e males nas súas persoas e nos seus bens, roubándolles os seus bois e bestas e forzábanlles as súas mulleres e fillas e moitos dos ditos danos facíanse así das xentes que tiñan nas súas casas como nas súas fortalezas (Extraído do Preito Tabera-Fonseca, Fol. 1104 v)

Segundo os testemuños do preito Tabera - Fonseca, os irmandiños serían arredor de 80.000 persoas. Na organización e desenvolvemento da guerra irmandiña participaron varios grupos sociais: campesiños, xentes das cidades, baixa nobreza e fidalguía e algúns membros do clero, como cóengos composteláns que apoiaron economicamente o movemento irmandiño. Os xefes militares do movemento pertencían á baixa nobreza e foron os seguintes:

• Pedro de Osorio actuou no centro de Galicia, sobre todo na zona de Compostela.
• Afonso de Lanzós dirixiu a revolta na zona norte de Galicia.
• Diego de Lemos dirixiu as accións irmandiñas no sur de Lugo e norte de Ourense.

O auxe do movemento irmandiño foi posible pola existencia do que o estudoso do período Carlos Barros chama "mentalidade xusticeira e antiseñorial" da sociedade galega baixomedieval, que rexeitaba as inxustizas cometidas polos señores, considerados popularmente como uns “malfeitores”.

Os inimigos dos irmandiños foron fundamentalmente nobres laicos, donos de castelos e fortalezas, encomendeiros das principais igrexas e mosteiros. Os irmandiños destruíron arredor de 130 castelos e fortalezas nos dous anos de guerra irmandiña. As liñaxes dos Lemos, Andrade e Moscoso foron o branco preferido dos irmandiños. Os irmandiños, por contra, non atacaron os eclesiásticos. Nun primeiro momento parte da nobreza obxecto da ira irmandiña fuxiu cara Portugal ou Castela.

 

En 1469, Pedro Madruga inicia desde Portugal o contraataque feudal, contando co apoio doutros nobres e das forzas do arcebispo de Santiago de Compostela. As tropas feudais, contando cunha mellor tecnoloxía de guerra (sábese que as tropas de Pedro Madruga empregaron modernos arcabuces), venceron os irmandiños, prenderon e mataron os seus líderes. A vitoria das tropas de Pedro Madruga produciuse por contar co apoio dos monarcas de Castela e Portugal e polas divisións das forzas irmandiñas. Mais axiña a nobreza vitoriosa viuse envolta de novo en liortas dinásticas que prepararon o seu definitivo desarraigo do territorio galego.

A cabeza das Irmandades correspondíalle ás Xuntas de Irmandade, xuntanzas dos procuradores das Irmandades locais e de representantes de sectores achegados a elas. Destas xuntas emanaban as decisións de goberno, mais era o alcalde de cada Irmandade local o encargado de executala coa axuda dos cuadrilleiros que tiñan o mando sobre unha mesnada de cen homes.

Os capitáns Afonso de Lanzós, Diego de Lemos e Pedro Osorio eran os encargados da dirección militar da Irmandade.

• A Galicia feudal
• Pedro Madruga
• Formación das liñaxes na nobreza galega baixomedieval
• Irmandiños: a revolta
• Un home de Vilameán

• "Capítulo 8: O son das armas", Historias de Galicia. Televisión de Galicia. 30/9/2007.