Alexandría

 

A historia urbana de Alexandría remóntase á fundación da cidade ao ano 331 antes de Cristo baixo Alexandre o Grande. Foi unha das cidades máis grandes do mundo helenístico, logo pasou baixo dominación romana. A partir do século V é un territorio de conflitos entre os Califatos árabes e o Imperio bizantino. A cidade cae pouco a pouco na decadencia ata volverse unha aldea baixo o Imperio Otomán. No século XIX Méhémet Ali, creador do Exipto contemporáneo, comeza a reactivación da cidade no seu primeiro programa de industrialización. A inicios do século XXI Alexandría ten máis de tres millóns de habitantes.

Seica dende tempos moi anteriores á fundación da cidade existía na costa enfronte da illa de Pharos unha aldea pesqueira nun porto natural, mesmo unha fortificación, coñecida coma Rhakotis (Ra-Kedet). Probas de radiocarbono testemuñan a actividade humana dende o Imperio Antigo cun pico entre o 1000 a.C. e o 800 a.C., no final do Imperio Novo. Despois e ata o 330 a.C. hai unha ausencia significativa coincidente coa decadencia do Exipto faraónico. Ademais, ese nome (Rhakotis) conservouse no do barrio exipcio da fundación grega ata o século XIII.

Semella que ese pasado (cita na Odisea de Homero) puido pesar en Alexandre Magno para decidir fundar, no 331 aC, a base portuaria da expansión do seu imperio nese lugar, o extremo noroccidental do delta do Nilo co cuxo curso comunicou mediante unha canle. Encargoulle o plan ao seu arquitecto Deinócrates de Rodas quen, educado nas teorías urbanísticas de Hipódamo de Mileto (que deseñara o plan para Rodas no 408 a.C.), estende unha retícula rectangular hipodámica na estreita lingua de terra entre o mar Mediterráneo e o lago Mareotis (o prestixioso enxeñeiro hidráulico Crates de Olinto ocupouse dos complexos traballos das augas no difícil terreo no que se asentou a cidade). Coma outras numerosas fundacións de Alexandre recibiu o epónimo de Alexandría.

Pero a cidade de Alexandre foi erixida polos seus sucesores, fundamentalmente os tres primeiros autoproclamados faraóns da dinastía tolemaica, durante o século III a.C.. En tan breve período Alexandría, nomeada capital de Exipto dende o 305 a.C., converteuse nunha das maiores cidades do mundo, o verdadeiro eixo comercial entre oriente e occidente, entre o fértil val do Nilo e Grecia.

Inda que a concreta disposición dos máis importantes edificios e conxuntos urbanos é incerta, son famosos dende a antigüidade e coñecémolos, en espera dos achados arqueolóxicos, polas fontes escritas. Pronto levantáronse as murallas (14,5 km) que arrodeaban a trama reticular. O barrio exipcio (Rhakotis) no oeste, o xudeu no extremo oriental (grande inmigración que fixo da comunidade de Alexandría a maior do tempo)^[5] e no centro a cidade grega. A Tumba de Alexandre (quen marchara aos poucos meses da fundación para non regresar senón en cadaleito) estaba nun recinto preto dese centro (Soma) onde tamén se atopaba o ágora (co mercado) e o encontro da rúa principal leste-oeste (5 km, 30 m de ancho, porticada) coa norte-sur que levaba ao porto. Grandes traballos nas instalacións portuarias foron desenvolvidos de seguido e foi así que se erixiu na entrada da rada o Faro de Alexandría, unha das sete marabillas do mundo antigo de 134 m de altura. Tamén obra extraordinaria e importante na futura conformación da urbe foi a construción do Heptastadion (sete estadios, 1,3 km ^[6]) que unía a illa de Pharos coa terra firme dividindo o porto en dous, protexendo a enseada oriental.

O esplendor económico produciu o cultural, e Alexandría converteuse no centro e foco de coñecemento da cultura helenística. Todas as infraestruturas básicas para favorecelo foron implementadas: o Museion ("Casa das Musas", academia onde investigaron entre outros Euclides, Arquimedes, Eratóstenes, Aristarco, Claudio Tolomeo) coa, mítica ata hoxe, Gran Biblioteca de Alexandría; ademais do Teatro, o Ximnasio e o Lageion (hipódromo e estadio). Moitos templos foron consagrados tanto a divindades gregas coma exipcias (o máis importante, o Serapeion en Rhakotis xunto ao Lageion). Esa mestura do clasicismo grego con elementos da civilización faraónica dominaban os conxuntos palacianos (Brucheion, no cuadrante noroeste).

 

No século I aC Exipto e Alexandría entran na órbita de Roma. A cidade consolidada mantívose no básico (a pesar dalgunhas destrucións -a Biblioteca sufriu un primeiro incendio- ata a toma definitiva no 30 aC polo futuro César Augusto). Enriqueceuse con novos templos (Cesareum) e pazos (o de Cleopatra e o Timonium de Marco Antonio) e foron reconstruídos e ampliados algúns dos existentes ( novo Serapeum e Museum). Ademais dotouse dos edificios característicos dunha urbe romana: Gymnasium no lugar dos pazos tolemaicos, Bouleterium, Foro de Augusto, termas e baños públicos, anfiteatro, portas columnas e arcos triunfais.

A prosperidade tamén continuou con Exipto fornecendo de gran ao Imperio Romano, gran que saía do porto da cidade. Pero asemade, co declinar daquel produciuse o lento declive de Alexandría. Resultado de revoltas, guerras e terremotos (tsunami do 365) sufriu progresivas destrucións que pouco a pouco minaron o seu patrimonio edilicio e cultural. A cidade foi constrinxíndose progresivamente (nova muralla de Adriano trala destrución do 115; á de Caracalla reducida a zona palacial primitiva; destrucións de Aureliano e Diocleciano a finais do s.III). Dende un punto de vista topográfico a zona do Heptastadion foise tupindo coa sedimentación das correntes e cos entullos de guerras e desastres producindo un acurtamento da pasaxe (Tetrastadion) que foi permitindo mesmo un asentamento progresivo (esa zona e Pharos foron sempre as menos afectadas polos conflitos.

A aparición do cristianismo, se no cultural produciu unha nova era de esplendor intelectual na discusión teolóxica, no material, sobor de todo trala súa declaración coma relixión oficial do imperio, trouxo novos conflitos e máis destrución da antiga cidade pagá (século IV e V, orde imperial de demolición de templos como o Serapeum, o Cesareum e seica a Biblioteca; o Brucheion e o barrio xudeu desolados). No seu lugar eríxense igrexas (San Theonas no extremo oeste da vía principal, primeira catedral).

 

No ano 642 os árabes conquistan Alexandría. A poboación grega, sobor de todo comerciantes, evacúan a cidade. O comercio no Mediterráneo entre oriente e occidente queda interrompido. A decadencia estaba asegurada. No século IX produciuse un renacemento económico. As vellas murallas son derrubadas e cos seus materiais Ibn-Tulun arrodeou a vila cunha nova muralla nunha área moito máis restrinxida (875).

Pero no 969 O Cairo é nomeada capital do califato Fatimita. Supón a puntilla para Alexandría que esmorecerá nos séculos seguintes ata quedar convertida nun pobo de 7.000 habitantes cando Napoleón arriba a Exipto.

No século XIV, despois de varios seísmos, o Faro de Alexandría desaparece en entullos. Con eles construíuse no lugar a actual fortaleza de Qait Bey (1480).

En 1517 Exipto é incorporado coma provincia do Imperio Otomán. O Mediterráneo oriental pode considerarse un mar interior e as defensas deixan de teren valor. Dende o punto de vista urbano ten importancia para Alexandría porque a cidade amurallada resulta pouco a pouco abandonada. A vila otomá construíuse xusto ao norte, no istmo creado no antigo Heptastadion.

En 1810 o gobernador otomán de Exipto, Mehmet (Mohammed) Alí, emprende unha reforma xeral no país que abrangue tódolos eidos, entre eles a apertura económica e comercial cara a Europa, a modernización e industrialización. Alexandría, coma porto senlleiro da rexión vai experimentar un espectacular crecemento e transformación.

A expansión era obrigada cara ao sur derrubándose a sección norte da muralla árabe. O porto da cidade moderna vai seres desta vez o do oeste (antigo Eunostos). O seu desenvolvemento (gran rompeondas en 1870) e a chegada do ferrocarril implican o derrubo do sector occidental da muralla. O crecemento organízase en principio nunha traza regular cuxas directrices non teñen que ver en absoluto co pasado. Co cambio de centuria a expansión vira cara ao leste nunha maneira pouco ordenada comezando así a destrución sistemática tamén dos restos arqueolóxicos antigos. Unicamente o vello trazado da gran rúa leste-oeste consérvase na actual Sharia el-Hurreya.

A cidade de Alexandre tense convertido nestes últimos decenios outra vez nunha dinámica metrópole que tenta encarar o futuro recuperando a memoria do seu esplendoroso pasado (grandes campañas arqueolóxicas sobor de todo submarinas). A construción dunha moderna Biblioteca (na zona do Brucheion a beira do vello porto) tenta seres o símbolo dese renacer.

Nun sentido amplo, reciben este nome as escolas filosóficas e científicas que existiron na cidade de Alexandría antes dos tempos de cristo, que influíron noutras cidades con ideas eclécticas e do neopitagorismo pagán. Representantes dela foron Aristarco de Samos (astrónomo e matemático grego), Hiparco de Nicea (astrónomo, xeógrafo e matemático grego), Claudio Tolomeo (xeógrafo e matemático grego-exipcio), Diofanto (matemático grego-exipcio), Eratóstenes (matemático, astrónomo e xeógrafo grego), Ammonio Saccas (fundador do neoplatonismo), e Filón de Alexandría (filósofo xudeu grego-exipcio).

Mais este tamén pode dárselle á filosofía xudaica de Filón, quen viviu en Alexandría no século I, e que interpretou a Biblia aplicando os métodos do platonismo estoico. Foi a escola filosófica dos pensadores cristiáns alexandrinos, ou vinculados a esta cidade, dos séculos II e III, cuxas ideas tiveron unha poderosa influencia en toda a teoloxía do cristianismo primitivo. Os principais representantes foron Clemente de Alexandría (filósofo cristián grego) e Oríxenes (Pai da Igrexa, alexandrino).

• Alexandre o Grande
• Biblioteca de Alexandría

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Alexandría