Etiopía

Algúns achados importantes puxeron a Etiopía e rexións veciñas na vangarda da paleontoloxía. O homínido máis antigo do que se ten constancia, o Ardipithecus ramidus (coñecido popularmente por Ardi), foi descuberto en 1994 en Etiopía onde viviu hai 4,2 millóns de anos^[11]. O homínido máis coñecido é un exemplar de Australopithecus afarensis, coñecido por Lucy. Foi descuberto na rexión etíope de Afar en 1974 e é un dos máis completos e mellor conservados fósiles dun Australopitecus adulto xamais atopado. Estímase que viviu hai 3,2 millóns de anos^[12][13][14].

 

En Etiopía acháronse tamén algúns dos máis antigos fósiles de Homo sapiens. O máis vello descubriuse no suroeste do país, na formación rochosa de Omo Kibish e calcúlase a súa idade en 200.000 anos^[15]. Ademais, encontráronse esqueletos de Homo sapiens idaltu, unha subespecie extinta de Homo sapiens, no val do río Awash, no sitio arqueolóxico do Awash medio, na rexión de Afar. Están datados en aproximadamente 160.000 anos^[16]. Recentes escavacións no sitio arqueolóxico de Djebel Irhoud, en Marrocos amosaron fósiles de Homo sapiens máis antigos, de arredor 300.000 anos^[17].

Segundo os lingüistas, os primeiros falantes afroasiáticos chegaron á rexión no neolítico procedentes da área onde se iniciaron estas linguas, probablemente no val do Nilo ou en Oriente Próximo^[18][19]. Outros expertos sosteñen que a familia de linguas afroasiáticas se desenvolveu no Corno de África, e se espallou de aí para outros lugares^[20].

 

Etiopía é un dos países máis antigos de África. As súas orixes remóntanse ao segundo milenio antes de Cristo. O sistema de goberno foi a monarquía durante a maior parte da súa historia. A tradición oral conta que a monarquía etíope foi fundada pola dinastía salomónica da Raíña de Saba, baixo o seu primeiro rei, Menelik I.^[21]

Arredor do século VIII a.C., un reino coñecido como Damot estableceuse na rexión de Tigray, no norte de Etiopía, e en Eritrea. A capital estaba localizada en Yeha, no norte de Etiopía. Logo da caída de Damot durante o século IV a.C., a rexión foi dominada por pequenos reinos ata que no século I emerxeu o reino de Aksum no que hoxe é a rexión de Tigray e en Eritrea, e que máis tarde estendería o seu poder ao Iemen, na outra beira do Mar Vermello^[22]. Fontes gregas refiren que o reino de Aksum era extremadamente rico no século I e a cidade de Adulis é frecuentemente mencionada como un dos máis importante portos de África. Rexistros oficiais, con todo, colocan a cidade de Aksum como a capital. Este reino tiña, no século II dereito a tributo de estados da Península Arábica e conquistara incluso o reino meroítico de Kush, no actual Sudán. Hai indicacións do carácter cosmopolita deste reino, con poboacións xudaicas, nubias, cristiás e mesmo minorías budistas. Unha moeda datada no ano 324 mostra que este reino foi o segundo país en adoptar o cristianismo como relixión oficial despois de o facer Armenia no ano 301.

O reino de Aksum foi declinando gradualmente, feito que foi aproveitado por un dos primeiros estados musulmáns para establecerse na rexión de Shewa^[23]. A dinastía Zagüe estableceuse no século X en parte dos territorios que eran do reino de Aksum. Finalmente, en 1270 estableceuse o imperio etíope cuxa existencia se prolongou ata 1974.

 

Deste xeito, Etiopía (ou Abisinia, como era referida polos europeos) nunca foi colonizada polos expansionistas^[24] e, no século XIX, foi convidada á Conferencia de Berlín, onde as potencias coloniais decidiron a división de África, e conseguiu manter a súa independencia grazas á vitoria en Adua do emperador Menelik II sobre o exército de invasión italiano^[25]. Despois da primeira guerra mundial, Abisinia, gobernada polo emperador Haile Selassie I, integrouse na Liga das Nacións, e apenas perdeu a súa independencia entre 1936 e 1941, cando o exército de Mussolini a invadiu^[26] —Italia posuía xa dúas pequenas colonias no corno de África, Eritrea e a Somalia italiana, e tiña vontade de se tornar un imperio, aliándose coa Alemaña nazi— mais o negus recuperouna, despois da segunda guerra mundial, con auxilio da Gran Bretaña (onde se refuxiara) e comezou a modernizar o país.

 

En 1963, Etiopía participou na fundación da Organización da Unidade Africana, que colocou a súa sede en Adís Abeba^[27]. No 1974, o emperador foi deposto nun golpe militar, liderado por Mengistu Haile Mariam^[28], mais o goberno despótico que se seguiu, de carácter marxista e dirixido por un comando militar, o Derg, non conseguiu, nin desenvolver, nin estabilizar politicamente o país e, en 1991, este goberno foi deposto por un movemento de guerrilla, comandado por Meles Zenawi, quen foi elixido Presidente interino^[29] . En 1993 conseguiu . En 1993 conseguiu negociar a independencia de Eritrea, pondo momentaneamente fin a cerca de 30 anos de guerra.negociar a independencia de Eritrea, pondo momentaneamente fin a cerca de 30 anos de guerra.

Unha Asemblea Constitutiva foi elixida en 1994 e, no ano seguinte, proclamouse a República Federal Democrática de Etiopía e foron convocadas as primeiras eleccións multipartidistas que foron gañadas pola Fronte Democrática Revolucionaria do Pobo Etíope (EPRDF, nas súas siglas en inglés)^[30]. Negasso Gidada foi elixido Presidente e o líder da EPRDF, Meles Zenawi, foi proclamado Primeiro Ministro, cargo que ocuparía ata a súa morte en 2012.

En 1998, problemas fronterizos con Eritrea, levaron a ambos países a unha nova guerra que terminou no ano 2000 coa mediación da ONU e da OUA^[31]. Nese mesmo ano houbo novas eleccións, gañando novamente a EPRDF e continuando Meles Zenawi como Primeiro Ministro. Meles Zenawi revalidaría o cargo de Primeiro Ministro nas eleccións de 2005 e 2010. Tras o falecemento de Zenawi en 2012, ocupou o seu posto Hailemariam Desalegn^[32] ata as seguintes eleccións de 2015, nas que revalidou o cargo. Logo de tres anos de protestas e disturbios, Hailemariam Desalegn renunciou ao seu cargo o 15 de febreiro de 2018^[32]. O 2 de abril de 2018 foi nomeado Primeiro Ministro Abiy Ahmed^[33], declarando que unha das súas prioridades era rematar co conflito fronteirizo con Eritrea, así o 9 de xullo de 2018 ambos países asinaron en Asmara a "Declaración conxunta de paz e amizade entre Eritrea e Etiopía".^[34][24]

 

Etiopía está localizada no nordeste de África, entre as latitudes 3º e 15º norte, e as lonxitudes 33º e 48º leste, cunha superficie total de 1 104 300 km^{2 [3]}. É un país sen saída ao mar con 5 311 km de fronteiras terrestres repartidas do seguinte xeito: 912 km con Eritrea, ó norte; 830 km con Kenya, ó sur; 1626 km con Somalia e 337 km con Djibuti, ó leste; e finalmente ó oeste, 723 km con Sudán e 883 km con Sudán do Sur.

Pódense considerar as seguintes rexións orográficas^[35]:

• O macizo etíope ao norte, cunha altitude media de 1 680 m ocupa máis da metade da superficie total do país. Está dividido en dúas partes, estando na parte occidental o pico máis alto do país, o Ras Dashen que se ergue a 4 550 metros de altitude. Os bordos orientais do macizo, de pronunciadas escarpas, caen uns 1 200 m cara a depresión de Danakil; mentres que os bordos occidentais descenden suavemente cara ás áreas desérticas do Sudán. Estas terras altas están atravesadas por numerosos ríos e profundos vales. Un destes ríos é o Nilo Azul (Abay para os etíopes^[36]) que, logo despois de nacer, pasa polo lago Tana, o maior do país.
• No nordeste está o triángulo de Afar, tamén chamado depresión de Afar ou de Danakil. É unha zona desértica e volcánica onde as placas africana e arábica estanse separando. Na súa parte máis baixa chega aos 116 m baixo o nivel do mar.
• A depresión do Gran Val do Rift corta o país na dirección nordeste-suroeste. Na súa parte central áchanse os lagos Shamo, Abaya e Zwai e o río Awash.
• A rexión do Ogadén no leste. Está formada por altiplanos semidesérticos.
• Nos extremos sueste e suroeste, as terras perden altitude ata conectar co lago Turkana, na veciña Kenya.

Antes de 1996 Etiopía estaba divida en 13 provincias (14 antes da independencia de Eritrea en 1993). Este sistema de provincias foi substituído en 1992 baixo o Goberno de Transición e foi formalizado en 1995, cando entrou en vigor a vixente Constitución.

A Constitución establece que Etiopía é unha república federal, subdividida en 9 estados rexionais^[37] cun compoñente etno-lingüístico común denominadas kililoch (singular: kilil) e dúas cidades cun status especial denominadas astedader akababiwach (singular: astedader akabibi). Os estados rexionais teñen o dereito constitucional de reclamar a súa independencia cumprindo os requisitos e seguindo o procedemento establecidos no mencionado artigo 47^[37].

Rexión ou cidade (ክልል/የከተማ አስተዳድር)		Capital	Superficie (km2)	Poboación
				Censo de maio de 2007[38]	Estimación para 2017 [2]
Adís Abeba (አዲስ አበባ)	astedader	Adís Abeba	526,99	2.739.551	3.433.999
Afar (ዓፋር)	kilil	Semera	72.052,78	1.390.273	1.812.002
Amhara (አማራ)	kilil	Bahir Dar	154.708,96	17.221.976	21.134.988
Benishangul-Gumuz (ቤ/ጉሙዝ)	kilil	Asosa	50.698,68	784.345	1.066.001
Dire Dawa (ድሬዳዋ)	astedader	Dire Dawa	1.558,61	341.834	466.000
Gambela (ጋምቤላ)	kilil	Gambela	29.782,82	307.098	435.999
Harari (ሐረሪ)	kilil	Harar	333,94	183.415	246.000
Oromia (ኦሮምያ)	kilil	Adís Abeba	284.538,00	26.950.510	35.467.001
Somali (ሶማሌ)	kilil	Jijiga	279.252,00	4.488.642	5.748.998
Nacións, Nacionalidades e Pobos do Sur (ደቡብ ብ/ብ/ሕ)	kilil	Awasa	105.887,18	14.929.548	19.170.007
Tigray (ትግራይ)	kilil	Mekele	41.410,00	4.316.988	5.247.005
Zonas enumeradas especiais				96.570	123.001
Totais			1.127.127	76.654.180	94.351.001

O segundo nivel de división administrativa é a zona (en amhárico: ዞን, zonə). O número exacto de zonas non está claro pois os nomes e o número delas varían en documentos da Axencia Central de Estatística de Etiopía. Hai 68 ou máis zonas.

Os woredas (distritos) son o terceiro nivel de división administrativa. Finalmente, cada woreda está subdividida en kebeles ou asociacións de veciños, que é a unidade máis pequena de goberno local en Etiopía.

 

Etiopía é a economía número 70 mundial por volume de PIB. A súa débeda pública en 2016 foi de 35.910 millóns de euros, o 56,06% do PIB^[39]. Antes de 2016, o Produto Interior Bruto estivo crecendo durante máis dunha década entre o 8% e o 11%, un dos máis altos crecementos mundiais. Este crecemento foi debido a un progreso sostido da agricultura e do sector servizos, pero principalmente aos investimentos do goberno en infraestruturas. Proxectos de infraestruturas en curso inclúen a produción e distribución de enerxía, estradas, ferrovías, aeroportos e parques industriais^[40]. O peso do estado na economía é moi forte, non só polo investimento en infraestruturas senón tamén porque é propietario de gran parte de sectores económicos clave coma as telecomunicacións, a banca, os seguros e a distribución de enerxía^[40]. Ademais, segundo a constitución etíope, o estado é propietario de toda a terra e ofrece arrendamentos a longo prazo, ata 99 anos. Os arrendamentos varían segundo a localización, o tipo de investimento, o tipo de terra e os incentivos dispoñibles^[36]. Debido que estes arrendamentos non están moi regulados, as concesións dos dereitos de uso están afectadas pola corrupción, especialmente en Adís Abeba^[40]. Para tratar de liberalizar a economía, o goberno etíope, en colaboración co Banco Mundial e o Fondo Monetario Internacional, está a desenvolver un plan de reformas económicas que, entre outras medidas, inclúe un programa de privatización, iniciado en 1995, que permitiu a desnacionalización dun gran número de empresas estatais^[36].

Máis do 70% da poboación aínda está empregada no sector agrícola, pero o sector servizos xa superou a agricultura como a principal fonte do PIB^[40]. No bienio 2009/2010 a economía creceu un 10,4% fronte a unha media estimada do 6% para toda a África subsahariana; a agricultura e actividades asociadas contribuíron a este incremento nun 30%, mentres que o sector servizos e a industria fixérono nun 56% e 13% respectivamente^[36].

Etiopía ten un dos máis baixos niveis de desigualdade salarial de África e tamén un dos máis baixos do mundo, cun coeficiente de Gini comparable ao dos países escandinavos. Porén, a pesar dos esforzos por eliminar a pobreza, segue sendo un dos países máis pobres do mundo debido ao rápido crecemento da poboación e ao baixo nivel de partida. Aínda por riba, unha forte seca en 2015-16, criou unha forte inseguridade alimenticia para millóns de etíopes^[40]. O Índice de Desenvolvemento Humano en 2018 foi un baixo 0,463, que sitúa a Etiopía no posto 173 mundial;^[41] xa que logo, os etíopes están entre os países con peor calidade de vida do mundo^[39].

Os ingresos que proveñen das exportacións están liderados polo sector servizos grazas ás exportacións de diferentes mercadorías, pero fundamentalmente pola compañía aérea estatal Ethiopian Airlines. Porén o café, orixinario de Etiopía, permanece como a maior fonte de ganancias. Nos últimos tempos, Etiopía diversificou as súas exportacións. Mercadorías coma o ouro, sésamo, qat, gando e produtos de horticultura están a gañar unha importancia crecente nas exportacións. As manufacturas representaron menos do 8% do total das exportacións en 2016, pero o seu peso nas exportacións debería incrementarse nos vindeiros anos debido á súa crecente presenza nos mercados internacionais^[40][36].

 

A pesar de que importantes negocios e industrias como a banca, os seguros, as telecomunicacións e os microcréditos, están restrinxidas a investidores nacionais, Etiopía atraeu 8.500 millóns de dólares en investimentos estranxeiros directos (IED), procedentes principalmente da China, Turquía, a India e os Estados Unidos e destinados primariamente a infraestruturas, construción, agricultura e horticultura, procesado de produtos agrícolas, téxtiles, coiro e produtos de coiro. En 2017 o goberno depreciou a moeda nacional, o birr, nun 15% para favorecer as exportacións e aliviar a escaseza crónica de divisas estranxeiras^[40].

Para apoiar a industrialización en sectores nos que Etiopía ten unha vantaxe comparativa, como o téxtil e a roupa, produtos de coiro e procesado de produtos agrícolas, o país pretende incrementar a súa capacidade de xeración de enerxía instalada ampliando a outras fontes de enerxía renovable e mediante a construción de grandes encoros para a produción de enerxía hidroeléctrica^[40], destacando a que vai ser a maior obra de enxeñería xamais feita en Etiopía, o proxecto da Presa do Renacemento no Nilo Azul que xerará 6.000 Mw, parte dos cales está previsto exportar para Sudán e Exipto, ao mesmo tempo que regulará as inundacións do río e ofrecerá posibilidades substanciais de regadío. O encoro vai crear un lago cun volume dobre ao do lago Tana, o maior do país. Estanse facendo tamén estudos de viabilidade doutros tres encoros na bacía do Nilo Azul: Mendaia (200 MW), Beko Abo (2.100 MW), e Karo Dodi (1.600 MW), e proxectos similares nos ríos Takezze e Dedessa para producir 450 Mw e 301 Mw respectivamente^[36].

Outro fito importante para o crecemento económico produciuse o 5 de outubro de 2016 coa inauguración do ferrocarril Adís Abeba-Djibuti. É un ferrocarril de ancho de vía internacional que une Adís Abeba, capital de Etiopía, co porto de Djibuti, capital do país homónimo, no golfo de Adén, proporcionando acceso ferroviario ao mar a Etiopía. Máis do 95% do comercio de Etiopía pasa polo porto de Djibuti, representando o 70% da actividade deste porto. O ferrocarril de ancho estándar substitúe o antigo ferrocarril de Adís Abeba a Djibuti, de vía métrica, construído polos franceses entre 1894 e 1917, e que foi abandonado en 2006^[42].

 

Os últimos censos oficiais foron os de 1984, que incluía a Eritrea, 1994 e 2007. En abril de 2019 fíxose o traballo de campo do novo censo do que aínda non se publicaron os resultados. Na seguinte táboa aparece a poboación nos dous últimos censos^[43][38] e a proxección para 2017^[2]:

En 2018 a esperanza de vida, segundo a Organización Mundial da Saúde, era de 65,5 anos, que sitúan ao país no posto 141 mundial^[44]. A taxa de natalidade en 2016 foi do 31,78‰ e o índice de fecundidade de 4,2 fillos por muller, cifras que indican un descenso progresivo de ambos parámetros nos últimos anos^[45]. Segundo datos da UNESCO de 2007, a taxa de alfabetización dos homes etíopes era do 49,13% mentres que só estaban alfabetizadas o 28,92% das mulleres, existindo, xa que logo, unha gran diferenza entre ambos sexos que fai que as mulleres teñan máis dificultades para acceder ao mercado laboral^[46]. Segundo a Organización Mundial da Saúde, en 2017 faleceron 20.425 persoas en Etiopía por mor da SIDA, un 3,21% das mortes dese ano, que colocan o país no posto 47 mundial neste aspecto^[47]. A 1 de xaneiro de 2018, estimábase que o número total de etíopes infectados polo virus HIV era de 710.000, o décimo segundo país do mundo con máis infectados^[48].

 

Etiopía posúe unha gran variedade de grupos étnicos, máis de oitenta, distribuídos en cinco ramas principais^[49]:

• Etnias de falas cuxitas, cuxo principal grupo, e tamén de todo o país, é o oromo que viven principalmente no centro e no sur do país e son eminentemente agrícolas e gandeiros.
• Etnias de falas semíticas, cuxo grupo máis numeroso é o amhárico, localizado na meseta central do macizo etíope.
• Etnias de falas omóticas, localizadas no suroeste do país. A etnia omótica máis numerosa é a wolayta.
• Etnias de falas nilo-saharianas que se estenden ao longo da fronteira occidental desde Eritrea ata o lago Turkana. A etnia nilo-sahariana máis numerosa é a berta cuns 180.000 membros.
• Pequenas etnias de difícil clasificación espalladas por todo o país.

• Portal oficial do Goberno de Etiopía (en inglés)
• Parlamento de Etiopía en amhárico e inglés (páxina non oficial).
• Información sobre Etiopía en theodora.com (en inglés).