Época arcaica

Historia de Grecia
Grecia prehelénica
	Prehistoria de Grecia
-3200	Civilización cicládica
-2700	Civilización minoica
-1550	Civilización micénica
Grecia antiga
-1200	Idade escura
-800	Época arcaica
-510	Época clásica
-323	Época helenística
-146	Grecia romana
Grecia medieval
330	Imperio bizantino
1202	Cuarta cruzada
1453	Grecia otomana
Grecia contemporánea
1799	República das sete illas
1822	Guerra de independencia
1832	Reino de Grecia
1936	Réxime do 4 de agosto
1941	Ocupación
1946	Guerra civil
1967	Ditadura dos coroneis
1974	República helénica

A época arcaica é unha etapa da historia da Grecia antiga, que abrangue aproximadamente entre os anos 750 e 500 ane. Nela opéranse grandes transformacións que poñen os alicerces da civilización grega. Comezan a cobrar conciencia da súa raíz común, e se dan o nome de helenos, chega ao alfabeto definitivo, aínda que as diferenzas dialectais eran moi grandes.

Este é o nome con que a historiografía distingue a etapa na que a Hélade saíu do período anterior (a Época Escura, caracterizada pola distribución do espazo helénico entre tribos^[1] indoeuropeas que falaban distintas variantes da futura lingua grega -aqueos, xonios,^[2] dorios, eolios, arcadios, superpostos sobre os prehelénicos pelásxicos-, que introduciron a Idade de Ferro no medio dunha total ausencia de fontes escritas e unha drástica ruptura cultural fronte á civilización micénica, cuxo fin segue sendo obxecto de debate) e conformáronse os trazos da civilización grega, que quedará plenamente cristalizada na posterior Época Clásica. Entre os séculos -VIII e -VI desenvolvéronse as cidades estado gregas ou polis (en grego, singular polis -πολις- e plural poleis -πόλεις-), que mesmo se expandiron por todo o Mediterráneo mediante a colonización. A pesar da súa gran fragmentación política, os gregos foron construíndo unha identidade común fronte a outros pobos da Antigüidade, da que adquiriron unha conciencia vigorosa, evidenciada nas súas manifestacións culturais e artísticas e nunha peculiar cosmovisión que se interpretou como tensión entre o apolíneo e o dionisíaco.

Convencionalmente o inicio da época arcaica establécese na primeira Olimpíada (Ὀλυμπιάς, cómputo do tempo en períodos de catro anos que comezan coa celebración os primeiros Xogos Olímpicos, -776); mentres que o final o marca a Revolta de Xonia (-499), cando os gregos da costa de Asia Menor pediron a axuda das cidades de Grecia continental para frear a expansión do Imperio persa, o que desembocou nas Guerras Médicas (-492 - -490 e -480 - -479).

Antes da Época Arcaica os gregos habitaban en pequenas comunidades agropecuarias illadas polo accidentado do seu medio físico: callado de vales no interior, e cun litoral recortado, atestado de cabos, golfos e illas. A pesar da pobreza do chan e da aridez, déronse crecementos demográficos e progresos socioeconómicos que impulsaron ás pequenas aldeas orixinarias a se uniren en entidades de maior tamaño. Este proceso, chamado synoikismos (συνοικισμóς -"cohabitación", "compartir o oikos", a "casa"-), deu lugar ao nacemento das polis. Ao mesmo tempo, establecíanse lugares de culto relixioso, compartidos por comunidades moito máis afastadas entre si, mediante anfictionía (αμφικτιονία -"construír xuntos"-); o que foi conformando prácticas políticas para todo tipo de relacións, pacíficas e hostís, como a simmachia (συμμαχια -"loitar xuntos"-), a koinón (κοινόν -"común"-, traducido habitualmente como "liga"),^[3] a hexemonía (ἡγεμονία), o equilibrio de potencias, a política de bloques etc.

Paralelamente, a presión demográfica e a prosperidade económica mal repartida provocaron unha conflitividade social que tivo, basicamente, dúas válvulas de escape: a colonización do Mediterráneo e as reformas socio-políticas internas protagonizadas por lexisladores e tiranos.

Tras séculos de esquecemento da escritura lineal micénica, os gregos volveron ser un pobo histórico ao adoptar o alfabeto fenicio e adaptalo ao seu idioma co alfabeto grego, cuxos primeiros testemuños aparecen cara ao -740 (Copa de Néstor, Inscrición do Dipilon).^[4] A partir de poesía oral que ten as súas raíces en séculos anteriores, nesta época compuxéronse por escrito as principais creacións da literatura grega: os dous poemas homéricos, a Ilíada e a Odisea (cuxa autoría e situación temporal foron obxecto de debate dende a Antigüidade, e aínda o seguen a ser), que fixaron os mitos ancestrais dos heroes da Idade de Bronce, en textos que non se remataron de canonizar ata o século -VI (probabelmente por iniciativa de Pisístrato)^[5][6] e cuxa difusión foi crucial para a conformación da civilización grega no seu conxunto, e para a pervivencia desta na civilización occidental.