Lats letón

Lats letón
Lats (plur. lati/latu) en letón
Código:	LVL
Ámbito:	Letonia
Símbolo:	Ls
Fracción:	Santims (100 santimu = 1 lats).
Moedas:	1, 2, 5, 10, 20, 50 santimu. 1, 2 lati.
Billetes:	1, 2, 5, 10, 20, 50 e 100 dólares
Emisor:	Banco de Letonia (Latvijas Banka).
Taxa de troco: 1-1-2014	1 EUR = 0,702804 LVL
Troco actual

O lats (plural en letón: lati / latu)^[1] foi a unidade monetaria de Letonia desde entre 1922 e 1941, e novamente desde 1993 ata a súa substitución polo euro, o 1 de xaneiro de 2014.^[2] A súa unidade divisionaria era o santims (plural santimi / santimu).^[3][4]

O seu código ISO 4217 é LVL e o seu símbolo monetario é Ls.^[5][6]

O lats introduciuse como unidade monetaria letoa o 3 de agosto de 1922, en substitución do rublo letón, cunha paridade dun lats por cada 50 rublos.^[8] Desde ese momento ata 1940, o lats estivo vinculado ao padrón ouro.^[9]

O 17 de xuño de 1940, Letonia foi ocupada pola Unión Soviética. Logo do desmantelamento do Banco de Letonia e da súa substitución pola Oficina Republicana de Letonia do Gosbank (o banco estatal soviético) o 10 de outubro dese ano, o rublo soviético introduciuse o 25 de novembro para a súa circulación en Letonia paralelo ao lats. O valor de ambas as moedas igualouse, aínda que o valor real do rublo soviético era tres veces inferior, o que ocasionou que tanto os prezos como os salarios subisen progresivamente, coa conseguinte desvalorización do lats. Para atenuar o efecto do éxodo de mercadorías enviadas á URSS polos ocupantes aproveitando o novo tipo de cambio, introducíronse límites á adquisición de determinados bens.^[10]

Aínda que inicialmente as autoridades soviéticas se comprometeran a non abolir o lats, esta moeda foi retirada da circulación sen previo aviso ás 13:05 horas do 25 de marzo de 1941, e nese mesmo instante nacionalizáronse todos os depósitos superiores a 1.000 lats. Unha parte das reservas de ouro, de prata e de divisas de Letonia fora xa enviada a Moscova ao inicio da ocupación.^[11][12]

En 1922 puxéronse en circulación moedas de 1, 2 e 5 santims (bronce), e de 10, 20 e 50 santims (níquel). Nos anos seguintes completouse a serie coa introdución de moedas de prata de 835 milésimas con valores de 1 lats (1923), 2 lats (1925) e 5 lats (1929). As moedas de bronce e a de 5 lats foron deseñadas por Rihards Zariņš, e as de 1 e 2 lats son obra de Janis Tilbergs. A serie de cobre foi cuñada na ceca privada Huguenin Frères, de Le Locle (Suíza) e a de prata na Royal Mint, de Londres.^[13]

Entre 1937 e 1939 cuñáronse novamente os valores de 1 e de 2 santims, con novos deseños de Ludolfs Liberts.^[13]

O Banco de Letonia introduciu en distintas emisións, entre 1922 e 1939, papel moeda cos valores faciais de 20, 25, 50, 100 e 500 lats.^[15] Pola súa banda, o Goberno letón puxo en circulación entre 1926 e 1927 unha serie de billetes de 5 e de 10 lats, e en 1940 unha nova serie composta polos valores de 5 e de 20 lats.^[16]

Logo de restaurar a súa independencia en 1991, o lats foi reintroducido en Letonia o 5 de marzo de 1993, en substitución do rublo letón, que continuou circulando en paralelo e mantivo a súa validez ata o 30 de xuño de 1994, cunha equivalencia de 200 rublos por cada lats. O primeiro billete na nova denominación que se puxo en circulación foi o de 5 lats, e o derradeiro foi o de 500 lats, que non comezou a utilizarse ata o 20 de xullo de 1998.^[17]

Finalmente, logo dun período de transición de dúas semanas de convivencia co euro, foi substituído pola moeda da Eurozona o 14 de xaneiro de 2014, cunha paridade dun lats por 1,4229 euros.^[2]

Ata a fin da súa circulación, o lats era a cuarta unidade monetaria cun valor nominal máis alto, despois do dinar kuwaití, do dinar bahreiní e do rial omaní. O billete de 500 lats foi o terceiro máis valioso do mundo, despois do billete de 10.000 dólares de Singapur e do billete de 1.000 francos suízos.^[18]

As moedas deste segundo lats cuñáronse cos valores faciais de 1, 2, 10, 20 e 50 santims, e de 1 e 2 lats. Paralelamente, comezaron a emitirse tamén outras series conmemorativas, dedicadas ao coleccionismo e ao investimento, en metais como o ouro e a prata.^[20]

A moeda de 2 lats desa primeira serie circulante só se emitiu unha ocasión, en 1992; era de cuproníquel, pesaba 6 gramos e medía 24,35 mm de diámetro. A partir de 1999 foise substituíndo gradualmente na circulación por outra bimetálica, para dificultar a súa falsificación.^[21]

A serie de moedas circulantes foi deñada por Gunars Lusis e Janis Strupulis, e as moedas foron cuñadas nas seguintes casas de moeda europeas: Bayerisches Hauptmünzamt (Alemaña), Staatliche Münzen Baden-Württemberg (Alemaña), Den Kongelige Mynt (Noruega), Monnaie de Paris (Francia), Suomen Rahapaja (Finlandia), Münze Österreich (Austria), Royal Mint (Reino Unido) e Real Casa de la Moneda - FNMT (España).^[20]

Esta é a derradeira serie de moedas en circulación antes da substitución do lats polo euro en 2014.^[20][22]

Imaxe	Facial	Datas	Aliaxe	Diámetro	Peso	Canto	Descrición
							Anverso	Reverso
	1 santims	1992-2008	Fe-Cu	15,65 mm	1,60 g	Liso	Escudo de Letonia. LATVIJAS REPUBLIKA. Data.	Ornamentos. Valor
	2 santims	1992-2009		17,00 mm	1,90 g
	5 santims	1992-2009	Lat-Ni	18,50 mm	2,50 g
	10 santims	1992-2008		19,90 mm	3,25 g
	20 santims	1992-2009		21,50 mm	4,00 g
	50 santims	1992-2009	Cu-Ni	18,80 mm	3,50 g	Estriado		Póla de piñeiro. Valor.
	1 lats	1992-2008		21,75 mm	4,80 g	LATVIJAS BANKA ?		Salmón. Valor
	2 lats	1999-2009	Centro: Lat-Ni Aro: Cu-Ni	26,30 mm	9,50 g	LATVIJAS BANKA ?		Vaca. Valor.

Ademais desta serie regular, entre 2001 e 2013 fóronse producindo anualmente emisións conmemorativas de carácter circulante da moeda dun lats, coas mesmas características da moeda dese valor correspondente á serie regular:^[23]

Moedas dun lats conmemorativas circulantes

2001	2003	2004		2005
2006		2007		2008
2009		2010		2011
2012		2013

As casas de moeda que produciron estas moedas conmemorativas foron: Suomen Rahapaja (Finalandia), Koninklijke Nederlandse Munt (Países Baixos), Royal Mint (Reino Unido), Münze Österreich (Austria), Staatliche Münze Berlin (Alemaña) e Staatliche Münze Baden-Württemberg (Alemaña).^[20]

Esta é a derradeira serie de billetes en circulación antes da substitución do lats polo euro en 2014. Todos os billetes teñen as mesmas dimensións (130 × 65 mm) e foron deseñados por Imants Žodžiks e Valdis Ošinš, e producidos pola compañía alemá Giesecke & Devrient.^[15][24]

Imaxe		Facial		Dimensións	Cor	Descrición
Anverso	Reverso					Anverso	Reverso
		5 lats		130 x 65 mm	Verde	Carballo	Talla de madeira
		10 lats	1992 2000 2008		Púrpura	Río Dviná	Broche letón (sakta)
		20 lats	1992 2004 2007 2009		Marrón	Casa tradicional	Tecido de liño
		50 lats	1992 2010		Azul	Veleiro	Chaves (selo de Riga)
		100 lats	1992 2006 2007		Vermello	Krišjanis Barons	Cinto tradicional
		500 lats	1992 2008		Gris	Muller letoa	Ornamentos de latón

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Lats letón

• Ducmane, K.; Ozolina, A. (2013). Naudas Laiki Latvija (en letón). Lauku Avize. ISBN 978-9984-878-84-3
• Krause, C. L.; Mishler, C. (1991). Standard Catalog of World Coins: 1801-1991. (18ª ed.). Krause Publications. ISBN 0-87341-150-1
• Pick, A. (1994). Standard Catalog of World Paper Money: General Issues. (7th ed.). Krause Publications. ISBN 0-87341-207-9
• Vecinš, E. et al. (2002). Nauda Latvija XX gadsimta: Katalogs I dala 2. sejums. Zvaigzne, Riga. ISBN 9984223450

• Economía de Letonia

• Banco Central de Letonia
• Vídeo: "The story of Latvia's "lats" currency" (Latvian Public Broadcasting)