O Canon da Medicina

O Canon da Medicina (título orixinal en árabe: القانون في الطب Al-qanun fi al-tibb) é unha enciclopedia médica en 14 volumes escrita polo científico e médico musulmán persa Ibn Sina (Avicena) contra o ano 1020. O libro baséase nunha combinación da propia experiencia persoal do autor, da medicina islámica medieval, dos escritos de Galeno, Sushruta e Charaka, así como da antiga medicina persa e árabe.^[1] Está considerado como un dos libros máis famosos da historia da medicina.

Coñecido tamén como o Qanun, que significa 'lei' en árabe e persa, O Canon da Medicina foi unha autoridade da medicina até o século XVIII.^[2] Establece os principios da medicina en Europa e no mundo islámico e é unha das obras escritas máis reputadas de Avicena. Os principios de medicina que describiu neste libro hai dez séculos seguen a ser ensinados nas universidades de California, Os Ánxeles (UCLA), na Yale e noutras, como parte da historia da medicina. O libro introduce a experimentación e a cuantificación sistemáticas no estudo da fisioloxía,^[3] e polo descubrimento das enfermidades contaxiosas entre outras cousas.^[4]

George Sarton, considerado por algúns como o pai da historia da ciencia,^{[Cómpre referencia]} escribiu na súa Introdución á historia da ciencia:

Un dos maiores expoñentes do universalismo musulmán e unha eminente figura na cultura islámica foi Ibn Sina, coñecido en Occidente como Avicena (981-1037). Durante mil anos conservou o seu renome orixinal como un dos máis grandes pensadores e investigadores da medicina da historia. As súas obras médicas máis importantes son o Qanun (Canon) e un tratado sobre medicamentos cardíacos. O Qanun fi-l-Tibb é unha inmensa enciclopedia de medicina. Contén algúns dos pensamentos máis esclarecedores, incluíndo a distinción entre a mediastinite e a pleurite, a natureza contaxiosa da tuberculose, a expansión das enfermidades pola auga e a terra, descricións minuciosas de problemas dermatolóxicos, as enfermidades de transmisión sexual e as perversións, e as enfermidades do sistema nervioso.^[4]

O libro explica as causas da saúde e a enfermidade. Ibn Sina cría que ao corpo humano enfermo non se lle pode devolver a saúde a menos que se determinen as causas tanto da saúde como da enfermidade. Ibn Sina afirmaba que a medicina (tibb) é a ciencia pola cal aprendemos os distintos estados do corpo humano cando ten saúde e cando non a ten, así como os modos polos cales é probábel que se perda a saúde e, unha vez perdida, recuperala. Noutras palabras, a medicina é a ciencia por medio da cal se conserva a saúde e é a arte por medio da cal recupérase esta tras habela perdido.

Avicena consideraba que as causas da boa saúde e das enfermidades eran as seguintes:

1. As causas materiais.
2. Os elementos.
3. Os humores.
4. A variabilidade dos humores.
5. Os temperamentos.
6. As facultades psíquicas.
7. A forza vital.
8. Os órganos.
9. As causas eficientes.
10. As causas formais.
11. As facultades vitais.
12. As causas finais.^[5]

O Qanun distingue a mediastinite da pleurite e recoñece a natureza contaxiosa da tuberculose e a expansión das enfermidades pola auga e a terra. Ofrece un diagnóstico científico da anquilostomiase e atribúe a súa condición a un verme intestinal. O Qanun sinala a importancia da dieta, a influencia do clima e da contorna sobre a saúde, así como o uso cirúrxico da anestesia oral. Ibn Sina aconsellaba aos cirurxiáns tratar o cancro na súas primeiras etapas, asegurándose de extirpar todo o tecido afectado. A materia medica do Qanun nomea máis de 760 medicamentos, con comentarios sobre a súa aplicación e efectividade. Recomendaba a experimentación das novas medicinas con animais e humanos antes do seu uso xeneralizado.

Ibn Sina observou a estreita relación entre as emocións e a condición física, e soubo que a música exercía un efecto físico e psicolóxico total nos doentes. De entre as moitas enfermidades mentais que describiu no Qanun, unha é de interese particular: o mal de amores. Dise que Ibn Sina diagnosticoulle esta doenza a un príncipe en Khurján que estaba prostrado e cuxa enfermidade desconcertara aos médicos do lugar. Ibn Sina observou un desaxuste no pulso do príncipe cando se lle mencionaba o paradoiro e o nome da súa amada. O gran doutor prescribiu un remedio moi sinxelo: unir ao paciente coa amada.

A copia máis antiga do Canon da Medicina data de 1052, que se conserva na colección do Aga Khan, e hai plans de albergala no Museo do Aga Khan, que se construirá en Toronto, Ontario, Canadá.

O texto árabe do Qanun foi traducido ao latín como Canon medicinae por Xerardo de Cremona no século XII e ao hebreo en 1279. A partir de entón, o Canon foi a principal guía da ciencia médica en Occidente créndose que influíu a Leonardo da Vinci. O seu contido enciclopédico, a súa organización sistemática e a súa filosofía pronto alcanzaron un lugar de prominencia na literatura médica de Europa, desprazando as obras de Galeno e converténdose no manual da educación en medicina nas escolas europeas. O texto estívose lendo nas escolas de medicina de Montpellier e Lovaina até 1650, e Arnold C. Klebs describiuno como "un dos fenómenos intelectuais máis significativos de todos os tempos". En palabras do Dr. William Osler, o Qanun foi "unha biblia da medicina durante máis tempo que ningunha outra obra". Os primeiros tres libros do Canon en latín imprimíronse en 1472 e en 1473 apareceu unha edición completa. A edición en hebreo de 1491 á a primeira aparición dun tratado médico en hebreo e o único publicado durante o século XV. Nos últimos 30 anos do século XV tivo 15 edicións en latín.

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  O Canon da Medicina

• O Libro da Cura.

• Kitab alQanun fi alTibb (libro do Canon da Medicina) (en árabe) e (en inglés).