Majorka

Majorka Spaansk en Katalaansk:Mallorca
flagge	wapen
geografyske lokaasje
De lokaasje fan Majorka yn 'e Baleären.
algemien
gebietsdiel fan	Spanje   ● de Baleären
pol. status	regio ("eilânrie")
haadstêd	Palma de Mallorca
offisjele taal	Spaansk en Katalaansk
ynwennertal	869.067 (2010)
befolkingstichtens	238,8 / km²
oerflak	3.640,1 km²
bykommende ynformaasje
tiidsône	UTC+1 (WJT)
webside	www.conselldemallorca.net

Majorka (Spaansk: Mallorca, útspr.: [ma'ʎorka]; Katalaansk: Mallorca, útspr.: [mə'ʎɔrkə]) is in Spaansk eilân yn it Westlike Bekken fan 'e Middellânske See en it grutste eilân fan 'e arsjipel fan 'e Baleären. De haadstêd en grutste stêd fan it eilân, Palma de Mallorca, is ek de haadstêd fan 'e autonome mienskip fan 'e Baleären. Bestjoerlik foarmet Majorka in regio of eilânrie binnen de Baleären, mei in eigen flagge en folksliet (La Balanguera). It eilân is om utens benammen bekend as fakânsjebestimming foar toeristen út noardlik Jeropa.

De beneaming "Majorka" komt fan it Latynske Insula Maior ("Grutter Eilân"), wat yn 'e Romeinske Tiid de namme fan it eilân wie. Letter waard dat ferbastere ta Maiorica, "it Gruttere", yn tsjinstelling ta it buoreilân Minorka, "it Lytsere".

Majorka is ien fan 'e fjouwer haadeilannen fan 'e Baleären, mei in oerflak fan goed 3.640 km². It leit yn it Westlike Mediterrane Bekken, mei oan 'e noardwestkant de Baleaarske See en oan 'e súdeastkant de iepen Middellânske See. Oare kant in frij brede seestrjitte oan 'e noardeastlike side fan it eilân leit it buoreilân Minorka, wylst súdwestlik fan Majorka de eilannen Ibytsa en Formenteara lizze.

Majorka sels telt twa bercheftige kriten, ien yn it noardwesten en ien yn it súdwesten fan it eilân. De noardwestlike bergen, de Serra de Tramuntana, beslane fierwei it grutste oerflak, en hawwe as heechste punt de berch de Puig Major, dy't mei in hichte fan 1.445 m ek it heechste punt fan Majorka is. Mei't de Puig Major yn in militêre sône leit, is lykwols de oanbuorjende Puig de Massanella (1.364 m) de heechste beklimbere berch fan it eilân. Sûnt 2011 stiet de Serra de Tramuntana op 'e Wrâlderfgoedlist fan 'e UNESCO.

De midden fan Majorka is in ridlik flak, fruchtber plato, dat de namme draacht fan Es Pla ("De Flakte"). De kusten binne op guon plakken rotseftich, mei grotten sawol boppe as ûnder seenivo, wylst har op oare plakken de wielderige sânstrannen útstrekke dêr't Majorka om bekend stiet. Twa fan 'e grotten, de Coves dels Hams en de Coves del Drach, omfiemje ûndergrûnske marren. Foar de súdkust lizze de lytse Cabrera-eilannen, en foar de westkust it eilantsje Dragonera.

Der is net folle bekend oer de ierste bewenners fan Majorka, mar út it Paleolitikum binne tomben en spoaren fan bewenning oantroffen dy't teminsten weromgeane oant de perioade fan 6.000 oant 4.000 f.Kr. De earste kolonisators fan it eilân yn 'e Klassike Aldheid wiene de Fenysjers. Letter kaam Majorka ûnder it bewâld fan Kartago te stean, en nei de Twadde Punyske Oarloch kaam it yn 123 f.Kr. mei alle oerseeske Kartaachske besittings by it Romeinske Ryk te hearren. Yn 'e Romeinske Tiid kaam Majorka ta grutte bloei, en it wie yn dy snuorje dat Palmaria (it tsjintwurdige Palma de Mallorca) en ferskate oare stêden stifte waarden. Yn 427 waard it eilân ferovere troch de Germaanske Fandalen, dy't it brûkten as útfalsbasis yn it westlike Middellânske-Seegebiet oant de Romeinen it yn 465 weromwûnen.

Yn 534 foel Majorka yn 'e hannen fan it Byzantynske Ryk, en neitiid waard it lange tiid regearre as ûnderdiel fan 'e Byzantynske provinsje Sardynje. It wie yn dy tiid dat it kristendom foar it earst de dominante godstsjinst op it eilân waard. Fan 707 ôf hie Majorka geregeldwei te lijen ûnder oanfallen fan islamityske Arabyske en Berberske riken út 'e Magreb. Yn 902 waarden de Baleären ferovere troch it Arabyske emiraat fan Kordoba, op it fêstelân fan it Ibearysk Skiereilân. Dat late ta in nij tiidrek fan grutte ekonomyske bloei, dy't benammen basearre wie op 'e hannel en de yrrigaasjelânbou. Nei't Kordoba as steat yn 1015 útinoarfallen wie, kaam Majorka earst by Dénia te hearren, en fanôf 1087 wie it in selsstannich islamitysk steatsje. Yn 1114 waard it lykwols ferovere troch in alliëarre troepemacht fan Ramon Berenguer III, greve fan Barseloana en de Italjaanske stêdsteat Pisa, wêrby't Palma de Mallorca acht moanne lang belegere waard ear't it him oerjoech. De ferovering wie lykwols fan koarte doer, mei't de oerwinners har troch swierrichheden op it fêstelân weromlûke moasten. Majorka waard doe oant 1176 regearre troch de Almoraviden út Noard-Afrika, en dêrnei oant 1229 troch de Almohaden.

Yn 1229 waard Majorka foargoed de islamityske wrâld ûntnomd, doe't kening Jakobus I fan Aragon op 8 septimber mei in leger fan 15.000 man en 1.500 hynders by Santa Ponça lâne. Nei in oarloch fan mear as in jier joegen de ferdigeners op 30 oktober 1230 de striid op, en kaam Majorka ûnder de Kroan fan Aragon. Doe't Jakobus I yn 1276 ferstoar, waard syn ryk ferdield tusken syn soannen, en waard Majorka njoggen jier lang in ûnôfhinklik keninkrykje ûnder Jakobus II. Yn 1285, lykwols, griep dy syn omkesizzer Alfûns III fan Aragon de macht op it eilân, en moast Jakobus II om utens flechtsje om it libben derôf te rêden. Nei Alfûns III syn dea, yn 1291, wûn Majorka syn selsstannigens werom, en koe Jakobus III weromkeare út ballingskip. It bleau in ûnôfhinklik keninkryk oant yn 1344 Peter IV fan Aragon it eilân ferovere op Jakobus III fan Majorka, en it dêrmei wer ûnder de Kroan fan Aragon brocht.

Troch de dynastike uny tusken Aragon en Kastylje, yn 1479, kaam Majorka úteinlik by it feriene Spanje te hearren. Yn 'e sechstjinde iuw waarden omreden fan oanfallen troch de Barbarijske seerôvers oan 'e kusten fan it eilân wachttuorren boud, wylst de tsjerken fortifisearre waarden. De sitewaasje wie doedestiden sa nuodlik, dat kening Filips II en syn riedslju yn 1570 in evakuaasje fan 'e folsleine befolking fan 'e Baleären yn omtinken namen.

Yn 1716 waard Majorka ta in ûnderdiel makke fan 'e nije Spaanske provinsje fan 'e Baleären. Dat bleau it oant yn 'e tweintichste iuw, doe't it fan it begjin fan 'e Spaanske Boargeroarloch yn febrewaris 1936 ôf in bolwurk fan 'e faksisten fan generaal Francisco Franco wie. Yn augustus fan datselde jier besochten de republikeinen mei in amfibyske lâning it eilân te weroverjen, mar by dy Slach om Majorka waarden se úteinlik twongen om har werom te lûken troch de stipe dy't de Spaanske faksisten krigen fan 'e Italjaanske striidkrêften, dy't stjoerd wiene troch diktator Benito Mussolini, as ûnderdiel fan 'e Italjaanske besetting fan Majorka.

Under de ûnmeilydsume diktatuer fan generaal Franco kaam op Majorka fral de lânseigen Katalaanske taal yn 'e knipe. Eltsenien waard ferplichte om op elts tinkber maatskiplik terrein Spaansk te praten, en de eigen taal waard ferballe nei de húslike kring. Yn 'e twadde helte fan 'e tweintichste iuw ûntjoech it toerisme him foar Majorka ta de wichtichste boarne fan ynkomsten. Nei de dea fan Franco en it omsmiten fan 'e faksistyske diktatuer yn Spanje belibbe it Katalaansk in weroplibbing. Yn 1983 waard de autonome mienskip fan 'e Baleären oprjochte, mei Palma de Mallorca as haadstêd. Binnen dy autonome regio hat it Katalaansk in gelikense offisjele status as it Spaansk.

De Baleären binne ien fan 'e santjin autonome mienskippen fan Spanje. De Baleären binne ferdield yn fjouwer eilânrieden, wêrfan't de Eilânrie fan Majorka (Consell Insular de Mallorca) de grutste is. De eilânrie is ferantwurdlik foar kultuer, ynfrastruktuer en it gemeentlik bestjoer. Op lokaal nivo bestiet Majorka út 52 gemeenten. De Cabrera-eilannen falle bestjoerlik ûnder de gemeente Palma de Mallorca.

De ekonomy fan Majorka is yn hege mjitte ôfhinklik fan it toerisme. De fakânsjegongers komme benammen út it Feriene Keninkryk, Nederlân en Dútslân, en fierders ek wol út 'e Skandinavyske lannen, Ierlân, Poalen en Noard-Amearika. It giet dêrby hast útslutend om strântoerisme, en fral simmerdeis sit Majorka sadwaande smoarfol mei toeristen; by 't winter is it der nacht yn 'e nane. Yn 2010 besochten yn totaal mear as 6 miljoen toeristen Majorka, dy't mei-inoar foar sa'n 80% fan it Bruto Regionaal Produkt soargen.

Yn 2010 hie Majorka in befolking fan krapoan 870.000 minsken, wat delkomt op in befolkingstichtens fan hast 240 minsken de km². Fan 'e ynwenners binne 405.000 lju (46,6%) gearklofte yn 'e haadstêd Palma de Mallorca. Krekt as yn 'e rest fan Spanje is ek op Majorka de Roomsk-Katolike Tsjerke fierwei de grutste religieuze denominaasje.

De lânseigen Majorkanen hearre yn etnysk opsjoch ta de Katalanen. Op it eilân wurdt fan âlds it Majorkaansk (Mallorquí) sprutsen, in subdialekt fan it Baleaarske dialekt fan it Katalaansk. Mei troch it toerisme hat de eigen taal op Majorka (en de oare Baleären) in folle minder dominante posysje as yn Kataloanje, en sûnt it rjochtse Baleaarske regear yn 2012 oankundige hat de jierrenlange taalstipe foar it Katalaansk ynlûke te wollen, bestiet der noed dat it Majorkaansk wolris útstjerre kin. Yn 'e toeristyske yndustry wurdt nammentlik frijwol útslutend Spaansk sprutsen, mei dêropta frjemde talen as Ingelsk en Dútsk. Dy lêste taal heart men op Majorka sa'n soad, dat it eilân yn Dútslân wolris by túltsjes "it santjinde Dútske bûnslân" neamd wurdt.

Majorka hat in Mediterraan klimaat, mei waarme simmers en mylde winters. Yn augustus, de waarmste moanne, is de trochsneed temperatuer oerdeis 29,8 °C, en yn jannewaris, de kâldste moanne, is dat 15,4 °C. It eilân kriget jiers trochinoar 449 mm delslach.

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: References, op dizze side. Commons  Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory Mallorca fan Wikimedia Commons.