[go: up one dir, main page]
پرش به محتوا

ارس

مختصات: ۳۹°۲۰′۱۶٫۵۱″ شمالی ۴۱°۱۹′۴۱٫۶۳″ شرقی / ۳۹٫۳۳۷۹۱۹۴°شمالی ۴۱٫۳۲۸۲۳۰۶°شرقی / 39.3379194; 41.3282306
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
برای دیگر کاربردها، ارس (ابهام‌زدایی) را ببینید.
رود ارس
ترکی استانبولی: Aras (آراس)، ارمنی: Արաքս (آراکس)، ترکی آذربایجانی: Araz (آراز)
رود ارس، در غرب شهر جلفا
Map
مکان
کشورهاترکیه
ارمنستان
ایران
آذربایجان
ویژگی‌های ظاهری
سرآب 
 • مکاناستان ارزروم، ترکیه
 • مختصات۳۹°۲۰′۱۶٫۵۱″ شمالی ۴۱°۱۹′۴۱٫۶۳″ شرقی / ۳۹٫۳۳۷۹۱۹۴°شمالی ۴۱٫۳۲۸۲۳۰۶°شرقی / 39.3379194; 41.3282306
 • ارتفاع۳٬۰۰۰ متر (۹٬۸۰۰ فوت)
دهانهکورا
 • مکان
جمهوری آذربایجان
 • مختصات
۴۰°۰۱′۶٫۲″ شمالی ۴۸°۲۷′۱۲٫۶″ شرقی / ۴۰٫۰۱۸۳۸۹°شمالی ۴۸٫۴۵۳۵۰۰°شرقی / 40.018389; 48.453500
طول۱٬۰۷۲ کیلومتر (۶۶۶ مایل)
اندازهٔ حوضه۱۰۲٬۰۰۰ کیلومتر مربع (۳۹٬۰۰۰ مایل مربع)
دبی 
 • میانگین۱٬۲۶۸ متر مکعب بر ثانیه (۴۴٬۸۰۰ فوت مکعب بر ثانیه).
 • بیشینه۲۴٬۸۳۰ متر مکعب بر ثانیه (۸۷۷٬۰۰۰ فوت مکعب بر ثانیه)

اَرَس رودی پرآب و خروشان است که از کوه‌های بینگول در منطقهٔ آناتولی (در ترکیهٔ امروزی) سرچشمه گرفته و پس از پیوستن رود آرپا، مرز مشترک ایران با نخجوان، ارمنستان و جمهوری آذربایجان را تشکیل می‌دهد. سرانجام در منتهی‌الیه شمالی استان اردبیل وارد جمهوری آذربایجان شده و به رود کورا می‌ریزد. این رود ۱۰۷۲ کیلومتر طول دارد.[۱]

رود ارس در پی عهدنامهٔ ترکمانچای از اول اسفند ۱۲۰۶ به‌عنوان مرز ایران و امپراتوری روسیه برگزیده شد و تمامی مناطق شمال این رود از ایران جدا و به خاک روسیه افزوده شد.

بعدها ایران و اتحاد جماهیر شوروی با همکاری همدیگر سدی در ناحیه پلدشت به نام سد ارس بنا کردند. سپس سد خداآفرین به‌صورت مشترک با جمهوری آذربایجان بر روی رود ارس احداث شد و هم‌اکنون سد قیز قلعه‌سی به صورت مشترک با جمهوری آذربایجان بر روی رود ارس احداث می‌شود. بر روی ارس تا کنون پنج پل نیز ساخته شده‌است که عبارتند از: پل آهنی جلفا، پل شوسهٔ جلفا، پل پلدشت و پل‌های خداآفرین در مرز جمهوری آذربایجان و پل نوردوز در مرز ارمنستان می‌باشند.

نام

[ویرایش]

در منابع فارسی از این رود به نام «ارس»، در ترکی استانبولی «آراس» و در ترکی آذربایجانی به نامِ «آراز» هم نامیده می‌شود. همچنین در زبان ارمنی این رود را «آراکس» می‌نامند.

ریشهٔ واژهٔ فارسی «ارس» و واژه‌های یونانی و ارمنی مربوطه احتمالاً از مادیِ «اَرَخس» *Araxs است که برگرفته است از نیاایرانی *Raxša- به معنای «تیزرو» و «آنچه به سرعت جریان دارد» است.

نامِ این رود در نوشته‌های باستانیِ یونانی،eἈράξης (آراکسس) ثبت شده‌است.[۲] همچنین در اسناد ارمنی واژهٔ «Eraskʿ»[پاورقی ۱] هم دیده می‌شود.[۲] در منابع گرجی، واژهٔ «Raḵšī»[پاورقی ۲] هم ثبت شده‌است.[۲]

در سنن ارمنی، نام این رود مرتبط با آراست، نوهٔ بزرگ خاندان افسانه‌ای ارمنیِ هایک دانسته شده‌است.[۳] این نام بعداً یونانی شده و به Araxes دگرگون شده و برای اشاره به فرهنگ کورا-ارسی استفاده شده‌است.[نیازمند منبع] تمدنی پیش از تاریخ که در دره کورا و ارس شکوفا شده بود. ولی در بسیاری از زمان‌ها مانند آنچه در تاریخ هرودوت می‌بینیم، این رود ولگا بوده که با نام Araxes شناخته می‌شده.[نیازمند منبع] همچنین این رود در آخرین فصل انئید هشتم اثر ویرژیل به نام خشم در پل ثبت شده‌است پس از آنکه رومی‌ها با ساختن یک پل بر روی آن توانستند بر دشمن پیروز شوند.[نیازمند منبع] برخی[کدام؟] بر این باورند که ارس با دو رود پیشون و گیهون که در فصل دوم کتاب مقدس به آن اشاره شده مرتبط است.[نیازمند منبع]

  • نقشه‌ای از سال ۱۲۳۳ که نام رودخانه را اَرَس (Aras) نوشته‌است.
    نقشه‌ای از سال ۱۲۳۳ که نام رودخانه را اَرَس (Aras) نوشته‌است.
  • نقشه‌ای از جیمز ویلد، جغرافی‌دان درباری از سال ۱۲۳۳ که نام رودخانه را اَرَس نوشته‌است.
    نقشه‌ای از جیمز ویلد، جغرافی‌دان درباری از سال ۱۲۳۳ که نام رودخانه را اَرَس نوشته‌است.
  • نقشه‌ای از رابرت کر پورتر که نام رودخانه را ارس نوشته‌است.
    نقشه‌ای از رابرت کر پورتر که نام رودخانه را ارس نوشته‌است.
  • نقشه‌ای به سالِ ۱۱۳۰یِ هجری خورشیدی که نام رودخانهٔ ارس را در شمالِ ایالت آذربایجان به شکلِ Arras ثبت کرده‌است.
    نقشه‌ای به سالِ ۱۱۳۰یِ هجری خورشیدی که نام رودخانهٔ ارس را در شمالِ ایالت آذربایجان به شکلِ Arras ثبت کرده‌است.

در قرآن و احادیث

[ویرایش]

در قرآن از قومی بنام اصحاب رس یاد شده که طبق کتاب عیون اخبار الرضا و روایتی از علی بن ابی طالب اصحاب رس قومی بودند که در حاشیه رود ارس زندگی می‌کرده و درخت صنوبر را عبادت می‌نمودند. اصحاب رس جزو اقوامی بودند که بر آنان عذاب نازل شد.[۴]

جزیره‌های ارس

[ویرایش]

در بستر رود ارس ۸۰۵ جزیرهٔ کوچک و بزرگ خالی از سکنه وجود دارد که به زبان محلی به آن «شام» می‌گویند. بر پایهٔ قرارداد مرزی، ۴۲۷ جزیره به ایران و ۳۸۲ جزیره به شوروی (و اکنون به جمهوری آذربایجان) تعلق دارند. این جزیره‌ها تنها برای چرای حیوانات پیرامون رود قابل استفاده‌اند.[۵]

تنها معدودی از این جزایر دارای نام می‌باشند و بیشتر این جزیره‌ها با شماره‌گذاری نامیده می‌شوند. اسامی برخی از جزایر عبارتند از: خُرامه، بویدوز، پیرواتلر، قره‌قباح و کثیری. چند جزیرهٔ نام‌برده دارای چراگاه‌های خوبی هستند.[۶]

رود ارس در استان مغان در دوره خلفای عباسی
رود ارس در نقشه ایران در دوره افشاریه.

در تعیین مالکیت جزیره‌های ارس میان هیئت‌های مرزبندی ایران و شوروی مقرر شده بود تا خط مرزی از میان رود ارس بگذرد و اگر در محلی چند شاخه از رود وجود داشته باشد میانهٔ شاخهٔ عمده‌تر خط مرزی شود. در تاریخ ۶ مهرماه ۱۳۳۴ یعنی زمانی که مالکیت جزیرهٔ نزدیک به پاسگاه عباسی تعیین می‌شد بر سر این که شاخهٔ عمدهٔ رود در این محل کدام است میان هیئت شوروی و ایران مشاجره‌ای درگرفت. یکی از افسران ایرانی به نام ستوان یکم نورالله کثیری نقشه‌بردار لشکر تبریز، برای اثبات این که شاخه‌ای که به سود ایران بود عمیق‌تر و بنابرین شاخهٔ عمده است با اسب خود بی‌باکانه به آب زد. وی و اسبش در زیر امواج ناپدید شدند ولی یکی از مرزبانان ایرانی به نام صمد مدداقلی توانست افسر ایرانی را نجات دهد. اعضای هیئت روس با دیدن این صحنه، مالکیت ایران بر جزیرهٔ ۱۳۰ در این شاخه از رود را پذیرفتند. جزیرهٔ ۱۳۰ بعداً با تصویب مقامات عالی ایران جزیرهٔ کثیری نام گرفت و به ستوان یکم نورالله کثیری پاداش و نشان افتخار داده‌شد.[۷] در دوران جنگ سرد، برخی از ایرانیان کمونیست از طریق این رود به اتحاد جماهیر شوروی فرار کردند.

ارس در شعر شاعران ایرانی

[ویرایش]
ای صبا گر بگذری برساحل رود ارس/ بوسه زن بر خاک آن وادی و مشگین کن نفس
حافظ
ای بسا خشک لبا کز گره سحر کسی/ در ارس بی‌خبر از آب چو دولاب شدست
مولانا
گفتم اگر ببینمت من چه کنم شراب را / نیست روا تیمّمی بر لب نیل و بر ارس
مولانا
ارس را در بیابان جوش باشدچو در دریا رسد خاموش باشد
نظامی

نگارخانه

[ویرایش]
  • رود ارس
    رود ارس
  • رود ارس در منطقه مرزی شهرستان پلدشت.
    رود ارس در منطقه مرزی شهرستان پلدشت.
  • رود ارس در ایغدیر.
    رود ارس در ایغدیر.
  • نگاره‌ای ماهواره‌ای از رودخانه ارس
    نگاره‌ای ماهواره‌ای از رودخانه ارس
  • ارس در نزدیکی شهر جلفای ایران.
    ارس در نزدیکی شهر جلفای ایران.
  • رود ارس در قره‌باغ کوهستانیِ جمهوریِ آذربایجان در سمت راست-ایران در سمت چپ
    رود ارس در قره‌باغ کوهستانیِ جمهوریِ آذربایجان در سمت راست-ایران در سمت چپ
  • رود ارس در نوردوز
    رود ارس در نوردوز
  • رود ارس
    رود ارس

جستارهای وابسته

[ویرایش]

پانویس

[ویرایش]

پانویس

[ویرایش]
  1. ↑ اِراسک؟ اِرَسک؟
  2. ↑ راخشی؟ راکشی؟
  1. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ نوامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱ دسامبر ۲۰۱۴.
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ https://iranicaonline.org/articles/araxes-river#pt2
  3. ↑ Elisabeth Bauer. Armenia: Past and Present, p. 49. ISBN B0006EXQ9C
  4. ↑ "Calumet, A. D. 1672–1757, Rosebmuller, 1768–1835, Kell, 1807–1888, and some other scholars believed the source river [for Eden] was a region of springs. The Pishon and Gihon were mountain streams. The former may have been the Phasis or Araxes, and the latter the Oxus." Duncan, George S. (October 1929) "The Birthplace of Man" The Scientific Monthly 29(4): pp. 359-362, p. 360
  5. ↑ وبگاه سازمان میراث فرهنگی استان اردبیل بایگانی‌شده در ۱۹ ژوئیه ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine، بازدید: نوامبر ۲۰۰۹.
  6. ↑ جهانبانی، امان‌الله، مرزهای ایران و شوروی، کتابفروشی ابن سینا، تهران: ۱۳۳۶ خورشیدی. صص۸۹–۹۰
  7. ↑ جهانبانی، امان‌الله، مرزهای ایران و شوروی، کتابفروشی ابن سینا، تهران: ۱۳۳۶ خورشیدی. صص۸۹–۹۰.

منابع

[ویرایش]
  • Armenian Soviet Encyclopedia. Vol. 1. Yerevan. p. 702-03.
  • Խուդավերդյան, Կոստանդին (1990). Հայկական համառոտ հանրագիտարան (به ارمنی). Vol. 1. Երևան: Հայկական Հանրագիտարան հրատարակչություն ՊՈԱԿ.
  • Այվազյան, Հ. Մ. (2006). Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարան. Երևան. p. 159.
  • Հակոբյան, Թ. Խ.; Մելիք-Բախշյան, Ստ. Տ.; Բարսեղյան, Հ. Խ. (1986). Մանուկյան, Լ. Գ. (ed.). Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան. Vol. 1 [Ա-Գ]. Երևան: Երևանի Համալսարանի Հրատարակչություն. p. 420.
  • Adalian, Rouben Paul (2002). Historical Dictionary Of Armenia. Lanham, Maryland: Scarecrow Press, Inc. p. 17-19. ISBN 978-0-8108-4337-0.
  • Արաքս at Encyclopedia.am بایگانی‌شده در ۱ ژانویه ۲۰۲۳ توسط Wayback Machine
  • "Rivers in Armenia". 30 May 2019.
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به ارس در ویکی‌گفتاورد موجود است.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ ارس موجود است.
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=ارس&oldid=40545406»