José Isbert

Pepe Isbert Madrilen jaio zen José Enrique Benito y Emeterio Ysbert Alvarruiz izenarekin, 1886ko martxoaren 3an, baina Tarazona de la Manchan bizi izan zen, Albaceteko herri horretakoa baitzen bere familia; han ezagutu zuen bere emaztea izango zena. Aita ingeniari geografoa zen eta haurrak zortzi urte besterik ez zituen aita hil zitzaionean; familiak Jose txikiak Granadako Sacramonte ikastetxean ikastea nahi zuen arren, Pepe Isbert Madrilera itzuli zen ikasketak jarraitzera eta Merkataritza Eskola Nagusian eman zuen izena. Han lortu zuen Merkataritza Maisu titulua.

1903an, merkataritza maisu lanetan zebilen eta Kontuen Auzkitegian zuen postua, baina uztea erabaki zuen interpretazioan lan egiteko. Urte hartan bertan, Carlos Arnichesi esker, Madrilgo Apolo antzokian debuta egin zuen El Iluso Cañizares obrarekin, eta bere jatorriko abizena Isbert abizen artistikoagatik aldatu zuen; ordura arte, Figaro goitizenarekin lan egin zuen merezidun gisara eta, gero, kartel buru izatera iritsi zen. Lara antzerki konpainiara joan zen eta aitorpen handiak lortu zituen, besteak beste, obra hauetan egindako lanari esker: La ciudad alegre y confiada (1916) edo La Inmaculada de los Dolores (1918) biak Jacinto Benaventerenak; eta La señorita de Trevelez (1916), bere familiartekoa zen Carlos Arnichesena.

Isbert bere lehengusua zen Elvira Soriano Picazorekin (1892-1986) ezkondu zen; bikotearen alaba izango zen Maria Isbert aktorea eta Tony Isbert, Andres Isbert, Jose S. Isbert eta Carlos Ysbert, berriz, hilobak.

Pantaila handian ez zen 1912ra arte agertu, Asesinato y entierro de don Jose Canalejas laburrean. Lan hartan Pardiñas anarkista interpretatu zuen, Canalejas politiko liberalaren hilketaren arduraduna izan zena eta 100 pezeta jaso zituen egindako lanagatik.

Zinema mutuaren garaian, antzerkira bideratu zuen bere ibilbidea, orduko izar gehienek bezalaxe zinema ez zuelako gustuko; horregatik, zineman oso agerraldi gutxi egin zituen. Soinudun zinemaren etorrerarekin, ordea, 1930eko hamarkadan, Florian Reyren La pura verdad (1931) komedian agertu zen.

Benetako entzutea, egiazko arrakasta baino gehiago, antzokietan irautearekin irabazi zuen. Bi aldiz, behintzat, lanbidea utziko zuela esan zuen jendaurrean, baina ez zion antzezteari sekula utzi, Espainiako Gerra Zibilak ekarri zituen zaitasunen aurrean ez bazen izan. Arrakasta lortu zuen Pedro Muñoz Secaren komedia orok, ehun emanalditik gora antzezten zituztelarik. 1920ko hamarkadan, Príncipe kaleko Teatro de la Comedian aktibo egon zen eta baita konpainiak antolatutako biretan ere. Era berean, Carlos Amichesen (El señor Badanas) edo Jardiel Poncelaren (Angelina o el honor de un brigadier) komedien arrakastan ere zeresan handia izan zuen.

1930eko hamarkadan dozena erdi filmetan parte hartu zuen eta, horien artean, Manuel Romeroren ¿Cuándo te suicidas? (1931), Eusebio Fernandez Ardavinen La bien pagada (1935), eta Luis Marquinak zuzendu zuen El bailarin y el trabajador (1935), Jacinto Benaventeren antzerki-lanean oinarrituta dagoena dira nabarmentzekoak.

1940eko hamarkadan, ospea hartzen joan zen zineman eta film kopurua handitu egin zuen. Hauek dira aipagarrienak: Orosia (1934), Te quiero para mi (1944) eta El testamento del virrey (1944), Ladislao Vajdak zuzendutakoak; Juan de Orduñaren Ella, él y sus millones (1944), Rafael Gilen El fantasma y doña Juanita (1945) eta Antonio Romanek zuzendutako Pacto de silencio (1949).

Isberten garairik emankorrena, berriz, 1950eko hamarkada eta 1960eko hamarkadako lehen zatia izan ziren eta, denen artetik, lan hauek nabarmentzen dira: Bienvenido, Mr. Marshall (1953), non herriko alkate kutun eta gorra interpretatzen duen, eta Los jueves, milagro (1957), biak Luis García Berlangarenak; Marco Ferreriren El Cochecito (1960),eta El verdugo (1963), Berlangarena, eta Rafael Azconaren gidoia duena.

Bere azken lanen artean oso famatua izan zen La gran familia filman (1962) egindako aitonaren papera. Arrakasta izugarria izan zuen, izan ere, Espainiako familia arrunt eta kide ugariko baten isla zen lan hark. Bi arrasto utzi zituen film horrek: La gran familia y uno mas (1965) eta La gran familia, bien, gracias (1979), batetik; eta bestetik, telebistako serie bat, La gran familia... 30 años después izenekoa. Horietan, Isbertek ez zuen parte hartu, baina bere ospea iraunarazi zuten bera hil ondoren ere. Isbert hil eta lau hamarkada pasata ere, mundu guztiak ezagutzen zuen haren ahots latz berezia Chencho bilobari deitzen edo, amerikarren berehalako etorrera dela-eta, bizilagunak adoretzen.

1963an trakeotomia bat egin beharrean izan zen.

Pepe Isbert Madrilen hil zen 1966ko azaroaren 28an, 80 urte zituenean, mikokardio infartu baten biktima. Tarazona de la Manchako (Albacete) hilerrian eman zioten lur, bere emaztearen herria zenean^[1].

Isberten arrastoa ez da bere pelikuletan soilik geratu, baita geografia nazionalean zehar ematen diren hainbat saritan ere. Zaharrena Peñíscolako Umorezko Zinemaldian ematen den saria da^[2].

Espainiako Antzerkien Lagunek ere (AMITE, www.amiteatros.es) bere izena daraman Jose Isbert Antzerki Sari Nazionala delako saria ematen dute, zeina Espainiako aktore garrantzitsuenek lortu duten. Albaceteko Teatro Circo de Albaceten ematen den ohorezko sari hau Nuria Espertentzat izan zen XII. edizioan, Rafael Álvarez el Brujorentzat XIII. edizioan eta Lola Herrerarentzat XIV. edizioan.

AMITEk Teatro Circo de Albacete antzoki historikoko areto nagusiak haren izena eraman zezan proposatu zion Albaceteko Udalari.

Bestalde, Albaceteko Filmategiak Pepe Isberten memoriak editatu zituen 2009an, Mi vida artistica (Nire bizi artistikoa) izenarekin, horiek aktoreak berak Maria alabaren laguntzarekin idatzi zituen bere bizitzaren azken egunetan.

Berriki, Madrilgo Metro Ligero Oesteko geltoki bati haren izena jarri diote.

Gainera, Circulo de Bellas Artesen Urrezko Domina eta Laneko Merituaren Domina jaso zituen Isbertek.

• José Isbert aktorearen IMDBko fitxa irakurgai (Ingelesez)