Estatu sozialista

Henri Saint-Simongoa pentsalari sozialista utopiko aurre-marxistak uste zuen sozialismoaren menpean estatuaren izaera aldatuko zela, arau politikoek (bortxaren bidez) kudeaketa zientifikoak eta produkzio-bideak bideratzen. Zehazki, kontrol politikoaren mekanismoa izan ordez, estatua produkzioa koordinatzeko entitate bat bihurtuko litzateke. Friedrich Engels-en arabera, Saint-Simonek gizarte sozialistaren egoera garatzeko ideia marxista klasikoa aitortu zuen.^[7][8]

Karl Marx-ek estatua arau-klasearen instrumentu bat zela ulertzen zuen, klase menderatzailearen mesedeen mendean edozein produkzio-metodoetan. Nahiz eta Marxek “estatu sozialista” terminoa inoiz ez erabili, argudiatu zuen langile klaseak estatuaren eta gobernuaren tresnen kontrola hartu behar zuela kapitalismotik irteteko sozialismoaren bidean. Bide horrek langile klasearen interesak gobernuaren baitan egongo lirateke (“proletarioen diktadura”), gobernu kapitalistetan klase kapitalistak egiten duen antzera (“burgesiaren diktadura”). Engels-ek argudiatu zuen sozialismoa garatzen joatean, estatuak bere itxura eta funtzioa aldatuz joango zela; sozialismoaren mendean, ez da “pertsonen gobernua, gauzen kudeaketa baizik”; era horretan estatu bat izateari utziko lioke bere definizio tradizionalean.

Estatu sozialistaren ikuspegi modernorik esanguratsuenetako bat Parisko Komuna izan zen, non bertan langile eta langile txiroek, Parisko hiria kontrolpean hartu zuten 1871an, franko-prusiar gerra zela eta. Marxek Parisko Komuna etorkizuneko gobernu iraultzaile baten prototipo gisa definitu zuen, langileriaren emantzipaziorako “tresna azkenean aurkituta”.^[9] Engelsek adierazi zuen “funtzionario guztiei, kargu altu zein baxukoei, beste langileen soldatarekin ordaintzen zitzaiela... Era honetan leku-ehiza eta goranahientzako barrera bat ezarri zen”.^[10] Estatuaren naturari buruz jarraituz, Engelsek adierazi zuen: “Hasieratik, Parisko Komuna behartua izan zen onartzera langile klasea, behin boterera ailegatuta, estatuaren makina zaharrarekin ezin zuela”. Lortutako boterea ez galtzeko, Engelsek argudiatu zuen langile klaseak “alde batetik, langileen kontra erabili zen makina errepresibo zaharra deuseztatu behar zuela, eta bere idazkari eta funtzionarioen aurka babestea, inolako salbuespenik egin gabe”.^[11] Engelsek esan zuen estatuaren kontu hori aldi baterako izango zela, eta “baldintza sozial berri eta askea” izeneko belaunaldi berri bat proposatuko litzateke, “estatua ezabatzeko”.

Estatu sozialista baten ikusmoldea, Vladimir Lenin-en alderdi iraultzailearen teoria eta zentralismo demokratikoaren antolamendu printzipioetara elkarlotuta dago. Errusiako baldintza erdi-feudaletan egokituta, Leninen “proletalgoaren diktadura” abangoardiako alderdi iraultzailearen beharra zuen, langileagoaren eta bere interesen ordezkari bezala. Leninen Apirileko Tesiak-en arabera, iraultzaren eta abangoardiako alderdiaren helburua ez da sozialismoaren sarrera, mundu mailan soilik ezarri ahal zena, baizik eta produkzioa eta estatua langile diputatu soviet-en eskura ipintzea. Errusiako Urriko Iraultzaren ostean, boltxebikeek haien boterea sendotu eta estatuaren zein errusiar gizartearen gizarte eta ekonomia arloak kontrolatu eta zuzendu nahi zituzten, iraultzaren kontrako matxinadak eta atzerriko inbasioa ekiditeko eta errusiar gizartean kontzientzia sozialista sortzeko.^[5]

Ideiak hauek Leninek barneratu zituen 1917an, Errusiako Urriko Iraultza baino lehen, eta The State and Revolution-en publikatuta, marxista askorentzako ezinbesteko testua. Mundu mailako iraultzaren porrotarekin, Europa mailan behintzat, Leninek eta León Trotsky-k asmatuta, Errusiako Gerra Zibila, eta Leninen heriotza, ahalbidetu zuten Iosif Stalinek boterea hartzea, marxismo-leninismoa eta estalinismoaren kontzeptuak agerraraziz, eta sozialismoa estatu bakar batean sortu eta biziraun daiteken ideia agertuz.

Leninek argudiatu zuen sozialismoa komunismoaren bidez ordezkatzen den neurrian, “estatua zimelduko dela”^[12], zentralizatutako kontrolak indarra galduz eta komunitate lokalek gero eta botere gehiago edukiz. Esan zuen bezala: “Estatua dagoen bitartean, ez da askatasunik egongo. Askatasuna dagoenean, ez da estaturik egongo”.

Teoria gehienek demokrazia hedatu bat suposatzen dute, eta batzuk langileen parte-hartze demokratikoa onartzen dute, estatu eta ekonomiaren kudeaketaren maila guztietan, funtzionario eta administrazioan aritzen diren profesionalen beharretara moldatzen diren eran. Demokrazia baten falta duten estatuak, halaber, ekonomiaren zati handi bat estatuaren eskuetan dago, “langile estatuak” bezala deiturikoak direna trotskista batzuengatik, “estatu sozialista” beharrean.^[13]

 

Marxismo-leninismora atxikitzen diren alderdi komunistek, edo hauen bariazioak, zuzentzen dituzten estatuak, “estatu sozialista” gisa definitzen dira. Sobietar Batasuna “estatu sozialista” deklaratu zen lehenengoa izan zen, 1936 eta 1977ko konstituzioetan ipintzen zuen bezala. Beste adibide esanguratsu bat Txinako Herri Errepublika da, 1982ko konstituzioan “estatu sozialista” bezala definitzen dena. Mendebaldean, estatu hauek normalean “estatu komunista” bezala definitzen dira (termino hau ez dute haien burua definitzeko erabiltzen).

“Estatu sozialista” terminoa leninistek eta marxista-leninistek erabiltzen dute, abangoardiako alderdi batek gobernatzen duen estatua definitzeko, eta sozialismoaren eraikuntzarako gai ekonomiko, sozialak eta politikoak antolatzen dituena. Horrek batzuetan eragiten du “goi mailako” ekonomia nazionalizatzea, normalean produkzio plan baten bitartez, oinarrizko produkzioetan.^[14] Definizio leninistaren aburuz, estatu sozialista bat estatu ekonomia kapitalista baten buru da, estatuak berak kapitalaren metaketa maneiatzen duena, herrialdearen indar produktiboak eraikitzeko eta iraultza sozialista mundiala sustatzeko, epe luze batean ekonomia sozialista bat eraikitzeko.^[6]

“Estatu komunista” horiek normalean herrialde horietan sozialismoa lortu ez dutela ukatzen dute, aldiz, sozialismoa ezartzeko sorreran eta lanean (eta horren ostean komunismoaren garapena) daudela baieztatzen dute. Adibidez, Vietnamgo Errepublika Sozialistako konstituzioaren hitzaurreak Vietnamgo herrialdea trantsizio fase batean sartu zela dio, kapitalismotik sozialismora, Alderdi Komunistak herrialdea batu zuenean 1976an.^[15] 1992ko Kubako Errepublikaren Konstituzioak dio Alderdi Komunistaren papera “gizartearen indarra helburuetara bideratzea eta sozialismoaren eraikuntza (eta gizarte komunistaren aldeko garapena)”.^[16]

Koreako Herri Errepublika Demokratikoa (Ipar Korea) estatu marxista-leninista izan zen. 1972an, herrialdeak konstituzio berri bat onartu zuen, jutxea estatuaren ideologia ofiziala ezarriz, antzinako Koreako ideologiaren antzerakoa izan zedin.^[17] Era berean, Laosko Herri Errepublika Demokratikoan, bere dokumentu sortzaileetan ez dira komunismoaren erreferentzia zuzenak egiten, nahiz eta botere zuzena ezartzen dion alderdi gobernadoreari.

Portugalgo 1976ko konstituzioaren hitzaurrearen arabera, Portugalgo estatuak “gizarte sozialistaren bidea” du helburutzat.^[18]

India, Algeria, Congo, Brazaville eta Sri Lanka herrialdeek “sozialista” hitza erebili dute haien konstituzio ofizialetan.

Poloniak eta Hungariak “komunismoa” salatzen dute haien konstituzio dokumentuetan, aurreko erregimenak adierazteko.^[19][20]

Kasu horietan, “sozialismoaren” esanahia herrialde batetik bestera aldatuz joan da. Ekialde hurbileko kasu askotan, “sozialismoa” sarritan erregimen zehatz batzuek egindako filosofia sozialista/nazionalista arabiarrari deritzo, adibidez Gamal Absel Nasser edo Ba'ath-eko alderdi batzuk.

Sozialista terminoa zuzenki erabiltzen duten herrialde batzuen adibide bezala, Sri Lankako Errepublika Sozialista Demokratikoa eta Vietnamgo Errepublika Sozialista ditugu, beste batzuek terminoa haien konstituzioetan egiten diete erreferentzia, baina ez haien izenean. Horien artean, India^[21] eta Portugal. Hungariako, Poloniako eta Kroaziako konstituzioetan, aurreko erregimen sozialistak zuzenki kondenatzen dituzte. Rojavako eskualde autonomoa, konfederalismo demokratikoaren printzipioetan oinarritzen dena, estatu sozialista gisa definitu da.^[22] Gainera, Espainia, Frantzia, Bielorrusia, Kolonbia eta Errusia bezalako herrialdeak, sarritan “estatu soziala” terminoa erabiltzen dute, anbiguotasunak sortuz.

Gerra osteko periodoan, industria handien nazionalizazioa hedatuta zegoenean, ez zen arraroa Europako herrialde batzuk “estatu sozialistak” gisa definitzea, haien herrialdeak ekonomia sozialista batera eraman nahi zituztenak.

1956an, adibidez, Britainiako Alderdi Laborista-ren politikari nagusia eta sortzailea, Anthony Crosland, esan zuen kapitalismoa Britainia Handian abolitu zela, baina beste batzuk, Welshman Aneurin Bevan-ek osasun ministroa gerra osteko lehenengo gobernuan, Britainia Handia estatu sozialista bat zelaren aitorpenean eztabaidatu zuen.^[23][24] Crosland-entzat eta bere ikuspuntuak partekatzen zutenentzat, Britainia Handia estatu sozialista bat zen. Bevan-entzat, Britainia Handiak osasun zerbitzu nazional sozialista bat zuen, britainiar gizarte kapitalista baten kontra egiten zuena. Hau esan zuen:

Osasun zerbitzu nazionala eta ongizate estatua termino trukagarriak bihurtu dira, eta pertsona batzuentzat gaitzespen terminoak bezala ulertzen dituzte. Hau horrelakoa delako, ez da zaila ulertzeko, dena gizarte konpetitibo indibidualista batetik. Doako osasun zerbitzu bat sozialismo hutsa da, eta beraz, gizarte kapitalistaren hedonismoaren kontrakoa da.

- Aneurin Bevan^[25]

Gerra osteko periodoan Frantziako alderdi sozialistak boterea hartu zuenean, batzuk aldarrikatu zuten Frantzia herrialde sozialista bat zela, baina Europan bezala, kapitalismoaren lege guztiak barneratzen zituen eta enpresa pribatuak ekonomia zuzentzen zuten. 1980Ko hamarkadan, François Mitterrand-eko gobernuak dirigismoa hedatu nahi izan zuen eta banku guztiak nazionalizatzeko apustua egin zuen, baina Europako Komunitate Ekonomikoaren oposizio guztia kontran ipini zuen horrek. Gauza bera aplikatzen da herrialde nordikoek daukaten modelo nordikoarekin.

• Estatua
• Sozialismoa
• Komunismoa