Deabrua

Aspaldi deabrua akelarre izenarekin deitzen zuten, deabrua akerrarekin erlazionatzen baitzuten.

Deabrua gaizkiaren pertsonifikazioa da, kultura eta tradizio erlijioso askotan. Indar etsai eta suntsitzaile baten objektibazio gisa ikusten dena.

Zaila da tradizio guztiak jasoko lukeen konplexutasunaren definizio jakin bat zehaztea, haratago gaitzaren agerpena baita. Esanguratsua da deabrua deabrua bere mitoen zati gisa duten kultura eta erlijio bakoitzaren ikuspegitik aztertzea.

Kontzeptu honen historia teologiarekin, mitologiarekin, psikiatriarekin, artearekin eta literaturarekin lotzen da, baliozkotasuna mantenduz eta tradizio bakoitzaren barruan modu independentean garatuz. Historikoki testuinguru eta kultura askotan gertatzen da, eta hainbat izen ematen zaizkio —Satan, Luzifer, Belzebub, Mefistofeles Al-Shaytan...— eta atributuak: Urdina, beltza edo gorria bezala azaltzen dute; buruan adarrak dituela eta adarrik gabea ere irudikatzen da. Deabruaren ideia maiz hartu da serio, baina ez beti, adibidez, deabruaren irudiak publizitatean eta gozoki bilgarrietan erabiltzen direnean.

 

Yahvek, erbesteratu aurreko judaismoan jainkoak, sortu zituen onak eta gaiztoak, Isaias 45: 7-n esaten den bezala: "Argia osatzen dut eta iluntasuna sortzen dut: bakea egiten dut eta gaizkia sortzen dut: nik, Jaunak, gauza horiek guztiak egiten ditut. " Deabrua ez dago juduen eskrituretan. Hala ere, Zemenastrismoaren eraginak Akemenen Inperioaren garaian gaizkia printzipio bereizi gisa sartu zuen juduen sinesmen sisteman, oposizioa pixkanaka kanpora estutu zuen hebrear Satan terminoa naturaz gaindiko entitate mota zehatz bihurtu zen arte, judaismoaren ikuspegi monista dualista bihurtuz. Geroago, judaismo errabinoak baztertu egin zituen (zehazki noiz ez jakin arren). Enokiar liburuak (Bigarren Tenpluaren garaian pertsiarren eraginez idatziak), deabrua Jainkoaz gain gaizkiaren indar independentea irudikatzen zuten. Garai apokaliptikoa igaro ondoren, Tanakh-en Satan-i buruzko erreferentziak alegorikoak direla uste da.

Kristautasunean, Satan bihurtu zen gaizkiaren pertsonifikazioan. Kristau tradizioak eta teologiak aldatu egin zuten Satan, Jainkoak izendatutako salatzaile izatetik, gizonezkoen fedea Jainkoaren eroritako aurkaria zela probatzeko: "Deabrua". Tradizioz, kristauek deabrua gezurren egilea eta gaizkiaren sustatzailea bezala aurkeztu dute. Dena den, Deabruak ezingo luke Jainkoak baimentzen duen baino urrunago joan, gaitzaren arazoa sortuz.

Kristautasun liberalak askotan deabruari metaforikoki begiratzen dio. Hori gertatzen da kristau talde kontserbadore batzuen kasuan ere, hala nola kristadelfiarrak eta Itxaropen Bedeinkatuaren eliza. Deabruaren ohitura ezagunaren zati handi bat ez da biblikoa; horren ordez, Erdi Aroko osteko irakurketa kristaua da, Erdi Aroko eta Erdi Aroko herrikoi mitologia kristauak eragindako idazkiei buruzkoa.

Gnostikoek eta Gnostiko kutsuko erlijioek mundu materiala berez gaiztoa dela pentsatzen dute. Egiazko Jainko bakarra urrun dago, unibertso materialetik harago, beraz, unibertso hori inposatzaile jainko txikiago batek gobernatu behar du. Jainko hau Itun Zaharreko jainkoarekin identifikatu zuten zenbait sektak, hala nola Sethiarrek eta Marcionsek. Tertulianok Marponi Sinope-ri leporatzen dio, bera...

John Arendzen-ek (1909) Entziklopedia Katolikoan (1913) aipatzen du Eusebiok leporatu ziola Apelles, AD mendeko gnostikoa, Itun Zaharreko profezien inspiratzailea jainkotzat jotzeaz gain, aingeru gaiztoa zela. [32] Idazki hauek mundu materialaren Sortzaileari "demiurgus" esaten diote normalean, egiazko Jainko Bakarretik bereizteko. Testu batzuek, hala nola, Joanen Apokrifoa eta Munduaren jatorria, Jainko Sortzailea demonizatzen ez ezik, deabruaren izenarekin ere deitu zioten juduen zenbait idatzitan, Samael.

 

Europan XII. Mendean gnostizismoan errotutako kataroak gaizkiaren arazoari aurre egin eta dualismoaren eta demonologiaren ideiak garatu zituzten. Kataroak garai hartako eliza katolikoaren balizko erronka larritzat hartzen ziren. Kataroak bi sinesmenetan banatu ziren. Lehenengoa dualismo absolutua zuen oinarri bezala, gaizkia Jainko onetik guztiz bereizita zegoela eta Jainkoak eta deabruak boterea zutela zioen. Bigarren sinesmenak dualismo arinduan oinarritzen zen, Luzifer Jainkoaren semetzat eta Kristoren anaia zela uste zuen. Hori azaltzeko, seme galduaren parabola erabili zuten, Kristo ongia laster, eta Luzifer gaiztakeriara jo zuen semea. Eliza Katolikoak 1215. urtean dualismoari erantzun zion Laterango Laugarren Kontzilioan, Jainkoak ezerezetik sortu zuela guztia, eta deabrua ona zela sortu zenean, baina bere borondatez txarra egin zuen bere burua esanez. Sekretuko Afariaren Ebanjelioan, Luzifer, aurreko sistema gnostikoetan bezala, mundu materiala sortu zuen demiurgo gisa agertzen da.

Manikeismoan, Jainkoa eta deabrua lotu gabeko bi printzipio dira. Jainkoak ongia sortu zuen eta argiaren erreinuan bizi da, deabruak (iluntasun printzea ere esaten zaio) gaiztakeria sortu eta iluntasun erreinuan bizi da. Honela mundu garaikidea sortu zen, iluntasun erreinuak argiaren erreinua eraso eta mundu espiritualarekin nahastu zenean. Azkenean, deabrua eta bere jarraitzaileak betirako zigilatuko dira eta argiaren erreinua eta iluntasunaren erreinua betirako bizitzen jarraituko dute, inoiz berriro nahastu gabe.

Hegemoniok (K. a. IV. Mendea) salatu zuen Mani profeta pertsiarrak, K.a 3. mendean Manikeen sektaren sortzailea, Jehova "mundua sortu zuen deabruaren jainkoa" dela esan zuela eta esan zuen "Moisesekin hitz egiten zuenak, Juduak eta apaizak ... Iluntasunaren printzea da, ... ez egiaren jainkoa ".

 

Islamean, gaizkiaren printzipioa entitate berari erreferentzia egiten dioten bi terminoek adierazten dute: Shaitan (Satan bera, desbideratua, urruna edo deabrua) eta Iblis. Iblis gaitzaren ezaugarriak irudikatzen dituen deabruaren izen egokia da. Iblis gizateriaren sorrerari buruzko Koraneko kontakizunean aipatzen da. Jainkoak Adam sortu zuenean, aingeruak agindu zien bere aurrean belaunikatzeko. Guztiek egin zuten, baina Iblisek uko egin zion eta harrotasunagatik Adam baino handiagoa zela esan zuen. [Koran 7:12] Hori dela eta, harrotasuna baina baita inbidia ere Islamaren "sinismenaren" seinale bihurtu ziren. Hortik aurrera Iblis Infernura kondenatu zuten, baina Jainkoak gizateriari desbideratzeko ahalmena eman zion, justuak jakinda Iblisek haiek oker gidatzeko egindako saiakerei aurre egingo diela. Islamean, ona eta gaitza Jainkoak sortu ditu azkenean. Baina Jainkoaren nahia ona denez, munduko gaizkiak Jainkoaren planaren parte izan behar du. Egia esan, Jainkoak deabruari gizateria limurtzea baimendu zion. Gaitza eta sufrimendua Jainkoarekiko konfiantza frogatzeko probatzat edo aukeratzat jotzen dira. Filosofo eta mistiko batzuek Iblis bera Jainkoarenganako konfiantza eredu gisa, Jainkoak aingeruei beren burua ahuspezteko agindu zuelako, Iblis Jainkoaren aginduaren eta Jainkoaren nahiaren artean aukeratzera behartua zegoela (Jainkoa ez zen beste norbait ez goraipatzera) azpimarratu zuten. Proba arrakastaz gainditu zuen, hala ere, desobedientziak bere zigorra eta, beraz, sufrimendua eragin zion. Hala ere, pazientzia izaten jarraitzen du eta azkenean saritua izaten da.

Musulmanen ustez, islamiar aurreko jinnak, tutorezko jainkoak, Islamaren menpe bihurtu ziren Jainkoaren epaiaren mende, eta Jainkoaren legera men egiten ez zutenak deabruak zirela.

Kristautasunean bezala, Iblis garai batean Jainkoaren izaki jainkozalea izan zen, baina geroago Zerutik bota zuen bere harrotasunagatik. Hala ere, Jainkoaren subiranotasun absolutua mantentzeko, Islamak bat egiten du Ireneak hartutako ildoarekin, geroago kristauen adostasunaren ordez deabrua ez zela Jainkoaren aurka matxinatu, gizateriaren aurka baizik. Gainera, Iblis orokorrean benetako gorputz entitatetzat hartzen bada ere, gaizkiaren pertsonifikazio gisa ez du hain garrantzi handirik kristautasunean. Iblis tentatzailea besterik ez da, gizakiak bekatura bultzatzeagatik gizakien buruei (waswas) xuxurlatuz, deabruaren ideia juduaren antzekoa baita yetzer hara.

Bestalde, Shaitanek aldebakarrez gaizkiaren indarrak aipatzen ditu, Iblis deabrua barne, orduan bihurrikeria eragiten du. Shaitan gizakien izaera psikologikoarekin ere lotuta dago, ametsetan agertzen da, haserrea eragiten du edo otoitzerako prestakuntza mentala eten egiten du. Gainera, Shaitan terminoak Iblisen iradokizun gaiztoak jarraitzen dituzten izakiei ere egiten die erreferentzia. Gainera, Shaitan-en printzipioa zentzu askotan ezpurutasun espiritualaren sinboloa da, gizakien defizitak irudikatzen dituena, "benetako musulmana" baten aldean, haserrea, gutizia eta deabruaren beste desioak dituena.

 

Euskal Herrian izen ugari badauzka ere ia denek kristau kutsua daukate.

Deabruak toki handia dauka euskal mitologian, eta izen ugari eman izan zaizkio: Galtzagorri, Gaiztoa, Etsai, Txerren, Ilunbeetako Printzea, Aidegaixto, Izterbegia, Gaizkin, Tusuri, Plaga, Kinkilimarro, Iruadarreko, Gaueko, Addar, Laxaborrete, Barraban... Mattin edo Patxi ezizenak ere eman izan zaizkio.

José Dueso-ren esanetan ez dirudi beldur gehiegirik sortarazten zuenik, ez behintzat agertzen den elezahar batzuetan. Eta hala da, Patxi errementeriaren elezaharrean adibidez.

Baina kontrakoa ere topa dezakegu. Izugarri agertzen da Deabrua neskatilak desager harazten dituenean, abere itxuran agertzen denean edo eta azti eta sorginen Akelarreak gidatzen dituenean.

Honen zergatia euskal Herrian kristautasunaren hedapenean egon liteke. Berandu baino pixkanakakoa izan zenez euskaldunek bertako botere gaizkileengan beldur gehiago zuten kanpoko sineskorkeriei baino. Sinkretismoaren aztarnak elezaharretan eragina izan zutela badakigu, Deabruak ordezkatzen baititu beste bertsioetan Gaueko, Basajaunak, Mikelats eta beste Euskal Mitologiako izakien papera. Eta esparru honetan lortzen du arrakasta Deabrua, bertako gaiztotzat dituzten indarrak ordezkatzen.

Elizak aurkezten ditun gainontzeko irudikapenetan galtzaile gisa agertzen da eta beldurra baino pena ematen du, ez baitu zer eginek Jainkoaren aurka.

 

Deabrua ia kultura eta erlijio guztietan ezagutzen da:

• Biblian: Luzifer, Satan, Belial, Samael
• Zoroastrismoan: Angra Mainyu
• Budismoan: Mara. Marak Siddhartha Gautamari argitasunaren bidea oztopatzen saiatu zen.
• Andeetan: "Tío de la mina", baita "El Tío" ere.
• Antzinako Egipton: Set

• Deabruak
• Luzifer
• Satan
• Satanismo

• (Gaztelaniaz): [1]