Alexander Dubček
Alexander Dubček (Uhrovec, Txekoslovakia, 1921eko azaroaren 27a – Praga, 1992ko azaroaren 7a) eslovakiar politikaria izan zen. 1968–1969 bitartean, Txekoslovakiako buruzagia izan zen, Pragako Udaberrian erregimen komunista eraberritzen saiatu zena[1][2][3][4].
Belusezko Iraultzaren ondoren, 1989tik 1992ra, Txekoslovakiako parlamentu federaleko presidentea izendatu zuten, Václav Havelekin lehian. Europar Parlamentuak Sakharov saria eman zion 1989an[5].
«Sozialismoa giza aurpegiarekin» lemapean, Dubček-ek izan zen Txekoslovakiako kultura- eta ekonomia-liberalizazioa bizkortu zuen prozesuaren buru. Erreformen aurka agertu ziren, bai alderdiaren barruko kontserbadoreak, ekonomia estalinistaz onurak ateratzen baitzuten, baita alboko bloke sobietarraren interesdunak ere, kutsaduraren, mendebaldeko subertsioaren, ahultasun estrategikoaren eta botere instituzionalaren galeraren beldur baitziren. Sobietar Batasuneko interes instituzionalak, hala nola armadarena eta KGBrena, txosten faltsuak, eta abar, sobietar agintarien artean gero eta kezka handiagoa zegoen Dubček gai ote zen herrialdearen kontrolari eusteko; hala, 1968ko abuztuaren 20tik 21erako gauean, sobietarrek zuzendutako Varsoviako Ituneko milioi erdi bat tropa bidez inbaditu zuten Txekoslovakia. Horrekin, indar kontserbadoreek estatu-kolpea ematea ahalbidetu nahi zen. Hala ere, kolpea ezin izan zen gauzatu, ez baitzegoen sobietarren aldeko buruzagitza bideragarri bat ordezkatzeko eta espero ez zelako Dubčeken eta buruzagi erreformisten aldeko onarpen hain zabala. Sobietarren esku-hartzeak kontserbadoreen eta erreformisten arteko maniobra-aldi bat ahalbidetu zuen, eta kontserbadoreak sobietarren eraginean babestu ziren boterearen oreka aldatzeko, eta, horrela, Pragako Udaberriko erreformak iraultzea lortu zuten.
Dubček-ek 1969ko apirilean dimititu behar izan zuen alderdiko buru gisa. Gustáv Husák erreformista ohi eta estalinismoaren biktima ordezkatu zuen, Moskuren laguntza anbiguoa zuena. Horrek Pragako Udaberriaren amaiera eta normalizazioaren hasiera ekarri zituen. 1970ean, Dubček alderdi komunistatik bota zuten, 1968an, alderdiko kideen ia bi heren kanporatu zituztenean purga baten erdian. Purgak, batez ere, Stalinen ondorengo komunisten belaunaldi gazteena eraman zuen aurretik, Dubček-ek ordezkatzen zuena, teknikari eta kudeatzaile adituenen askorekin batera.
1989ko Belusezko Iraultzaren garaian, Dubček Txekoslovakiako parlamentu federaleko lehendakari izan zen, eta Václav Havelekin lehiatu zen. Europako Parlamentuak Sakharov Saria eman zion Dubček-i urte horretan bertan[6]. Pragako Udaberriaren eta Belusezko Iraultzaren artean, Dubček erretiratu egin zen goi-mailako politikatik, baina eurokomunismoaren inspirazioa eta buruzagi sinboliko nagusia izan zen, eta aldizkako harremanak izan zituen Europako erreformista komunistekin, bereziki Italian eta Sobietar Batasunean. 1989an, hil baino lehentxeago, Andrei Sakharovek hau idatzi zuen: «Ziur nago txekiarrek eta eslovakiarrek Dubček buruzagi zela izan zuten "askatasun-murmurioa" gaur egun Ekialdeko Europan eta Txekoslovakian bertan gertatzen ari diren iraultza baketsuen aurrekaria izan zela»[7]. Sakharov, izan ere, Dubček eta Pragako Udaberrian inspiratu zen.
1992an, trafiko-istripuz hil zenean, Dubček-ek figura politiko garrantzitsua izaten jarraitzen zuen. Askok Eslovakia sortu berriaren lehendakaritzat ikusten zuten. Harrezkero, haren bizitza eta lana asko baliozkotu dira. Hori gertatzen da Gerra Hotzaren narrazio eta erretorika sinplistek denbora luzean eklipsatu ondoren. Pragan bizi den Jan Adamec-en historialariaren arabera: «Uste dut badela joera bat 2009. urtearen inguruan nabarmendu zena eta are ikusgarriago bihurtu Václav Havel hil ondoren, 1968 eta 1989 arteko epeari buruz nolabaiteko gogoeta egiten duena. Irudia gero eta askotarikoagoa da, eta dagoeneko ez da 1990eko hamarkadan bezain zuria eta beltza: komunista txarra eta gizarte beldurtu eta erreprimitua. Irudiak, orain, kolore-aukera desberdina hartzen du»[8].
Biografia
aldatuAlexander Dubček Uhrovec-en (Txekoslovakia (gaur egun, Eslovakia) jaio zen, 1921eko azaroaren 27an[9][10]. Aita Sobietar Batasuneko langile migratzailea izan zen. Hezkuntza SESBen jaso zuen. Familia Eslovakiara itzuli zen 1938an. Hurrengo urtean, Dubček Txekoslovakiako alderdi komunistan sartu zen. Bigarren Mundu Gerran nazien okupazioaren aurkako erresistentzian hartu zuen parte. 1944-1945eko neguan, Alemaniako tropen aurkako altxamendu nazionalista eslovakiarraren protagonista izan zen. Behin baino gehiagotan izan zen zauritua[2].
1949an, alderdiren barrutiko idazkari izendatu zuten Trenčín-en, eta, 1951n, Batzorde Nagusiko kide eta Batzar Nazionaleko diputatu hautatu zuten. Hori dela eta, Bratislavara joan behar izan zuen, non zuzenbidea ikasi zuen Bratislavako Comenius unibertsitatean[2].
1955 eta 1958 bitartean, Dubček-ek, Moskun, alderdiaren Aginte Eskola Nagusian ikasi zuen. Bi urte geroago, Presidiumeko Batzorde Nagusiko kide zen. 1963ko maiatzean, Dubček-ek K. Bacílek ordeztu zuen Eslovakiako alderdiko lehen idazkari gisa, eta, 1968ko urtarrilean, Errepublikako presidente bera, Antonín Novotný, ordeztu zuen Batzorde Zentraleko lehen idazkari gisa[3].
1963. urtean Eslovakiako Alderdi Komunistako idazkari nagusi izendatu zuten eta 1968ko urtarrilaren 5ean Txekoslovakia osoko Alderdi Komunistako lehen idazkaria. Sozialismoa askatasunean aldarrikatuz, berrikuntza sakonak abiarazi zituen eta alderdi barneko egiturak berritu zituen. Apirilean Txekoslovakiako Alderdi Komunistak Ekintza Egitasmoa delakoa abiatu zuen:
| Wikitekan bada UEUren liburu batetik ateratako testu zatia: Ekintza Egitasmoa (1968) | |
| Liburu osoa: Gaur egungo munduaren historia, 1945-2009 | |
| « | Jabetza kolektibo horretan oinarriturik, sistema pluralista bat sortu, non alderdi politikoak herritarren era ezberdinetako interesen ordezkariak izango diren. Alderdi Komunistak jarraituko du zuzendaritzan, baina lehiakortasun demokratiko baten barruan. | » |
—[11]. Testu osoa irakurtzeko Wikisourcen duzu eskuragarri | ||
Pragako Udaberria
aldatuBere herrialdean, demokratizazio sozialistaren saiakera zuzendu zuen. Helburua zen estatuaren eta alderdiaren barne-egituren demokratizazioa eta nazioa mendebaldeko potentzietara irekitzea, Txekoslovakiako biztanle gehienek berretsi zutena[3]. Saiakera zapuztu zen (sozialismoa askatasunean edo giza aurpegiarekin) Varsoviako Ituna Txekoslovakia inbaditzean, SESBek eta Varsoviako Ituneko aliatuek (Errumania izan ezik) gauzatua. Dubček eta Presidiumeko beste bost kide Sobietar Batasuneko okupazio-poliziak bahitu zituen, eta Moskura eraman, non arrazoiaz jabearazi zitzaien, eta Moskuko Protokoloa sinatu zuten. Pragara itzuli zenean, politikoki hiltzat ematen zuten[2][12][3][13].
1969 arte Txekoslovakiako Batzar Federaleko lehendakaria izan zen. Urte berean bota zuten alderditik. Enbaxadore izendatzen dute, Turkian[4]. Laster kentzen dute. Berriro ere Pragan, baso-ustiategi bateko bulegotan egiten du lan. Ez da haren berririk izango 1974ra arte. Orduan, Batzar Federalari zuzendutako eta hark sinatutako gutun ireki bat argitara eman zen, non 1968ko postulatu demokratikoak berresten, alderdiaren jarrera politikoak kritikatzen eta Gustáv Husák lehen idazkariaren botere-abusuak salatzen dituen. Ia 20 urtez, Bratislavan bizi izan zen, zainduta[4].
Belusezko iraultza
aldatu1989ko azaroaren 26an, Pragako Wenceslao plazan, milaka herrikidek txalotu zuten Dubček. Aldaketa demokratikoaren bultzatzaile, Txekoslovakiako Parlamentuko lehendakari izendatu zuten bigarren aldiz[14]. Bere hitzaldian, Dubček-ek erlazionatu zituen Gorbachoven giza sozialismoa 1968an proposatutakoarekin[1][15].
Bratislavako deserriratzea
aldatuAlderditik kanporatu ondoren, Dubček-en izenaren aipamen hutsa debekatuta zegoen. 1988an, Voice of Americari adierazi zion: «hitzaren zentzu arruntean, bizi izan dudana ezin da bizitza gisa deskribatu, biziraupeneko egoera gisa baizik»[16]. Gerra Hotzaren amaierako interpretazioek, hala, garrantzia galdutako gizontzat hartu zuten, bizitza pribatu bortxatu baten isolamendu luzearen ondorioz, izan ere, bere bizitza, pribatua ez eze, edozer gauza bihurtu baitzen. Zaintza etengabea eta intrusiboa zen. Agian, besterik gabe, konfinatu zion narratibatik bizirik atera zen, baina ez zuen garrantzi politikorik falta.
Normalizazio-aldiko lehen kazetaritza-erreportajeek, 1970-1974koak, agerian uzten dute ez zuela gustuko arreta erakartzea eta ziurgabetasunez mugitzen zela lanpostu ez-segurutan; Mendebaldeko Alemaniako argazkilari bati esanez: «Mesedez, jauna. Mesedez, jauna, lagundu nahi badidazu, ez etorri ni ikustera», edo ikasleei barrezka esanez: eskolan esaten zieten gauza bakarra zela gauza txar bat egin zuela[17]. Beste txosten batzuek, berriz, ikusten zuten Bratislavako auzo polit batean, emaztearekin eta seme-alabekin, modu seguru baina anonimoan bizi zen gizon bat. Badirudi hau izan dela istorio ofiziala, ez baita inolako frogarik irudi hau guztiz zehatza dela iradokitzen duenik. 1975ean, agintariek bere emaztea, Anna, auzipetzera jo zuten. Annak hainbat froga aurkeztu zituen, non familia osoaren eta lagun pertsonalen segurtasun-ezaren, arreta mediko egokiaren ukapenaren, apartamentuak ukatzen zitzaizkien seme-alaben, etxean zeuden guardia armatuen (konfiskazioaren beldurra eragiten zietenak) eta etengabeko zainketatik eta jazarpenetik eratorritako bere nerbio eta osasun-arazoen egoeraren beldur baitzeuden. Politika bat sortu zen Dubček-en bizitza pribatuaren egonkortasunaren, segurtasunaren eta pribilegioen deskribapen faltsuaren inguruan, neurri batean, Alexander jarduera kontrairaultzaileetan gogotsu parte hartzeko askatasunean zegoela adierazteko. Dubček deskribatu zuten espioi-maisu, edo (hala ez zela frogatu zenean edo erregimenak edo beste batzuek desitxuratu zutenean) bizitza pribatu nagia bizi duen kanpo-indar boteretsuen txotxongilo egozentriko eta sinpletzat, parte-hartze eta ulerkuntza politikotik bakartua[18]. Kexak, hala nola Dubček-en seme-alabek kalifikazio onak lortzea eta unibertsitatean onartzea, idazle batek erregimenaren barruko «sobietar adulatzaileen mendeku farisaikotzat» deskribatu zituen[19].
Heriotza
aldatu1992ko azaroaren 7an, Dubček Pragako ospitale batean hil zen, Humpolec-etik gertu dagoen D1 autobidean, auto-istripu bat izan ondoren. Bratislavan dago lurperatuta[2][4].
Sariak eta dominak
aldatu- Sakharov saria (1989)
Erreferentziak
aldatu- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2016-12-02 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ a b (Gaztelaniaz) «Dubcek, elegido presidente del Parlamento checoslovaco» El País 1989-12-29 ISSN 1134-6582. (Noiz kontsultatua: 2024-05-25).
- ↑ a b c d e (Gaztelaniaz) «Alexander Dubcek muere a los 70 años en Praga» El País 1992-11-08 ISSN 1134-6582. (Noiz kontsultatua: 2024-05-25).
- ↑ a b c d (Gaztelaniaz) «Hace 50 años comenzó la Primavera de Praga» Radio Prague International 2018-01-03 (Noiz kontsultatua: 2024-05-25).
- ↑ a b c d (Gaztelaniaz) «Se cumplen cien años del nacimiento de Alexander Dubček, el ‘rostro humano’ de la Primavera de Praga» Radio Prague International 2021-11-25 (Noiz kontsultatua: 2024-05-25).
- ↑ Alexander Dubcek. europarl.europa.eu (Noiz kontsultatua: 2016-12-02).
- ↑ European Parliament, Sakharov Prize Network, consultado el 10 de septiembre de 2013.
- ↑ (Ingelesez) «1988 - 2000 | Laureates | Sakharov Prize | European Parliament» sakharovprize (Noiz kontsultatua: 2024-05-25).
- ↑ (Ingelesez) «President Gustáv Husák, the face of Czechoslovakia’s “normalisation”» Radio Prague International 2012-01-10 (Noiz kontsultatua: 2024-05-25).
- ↑ (Ingelesez) «Alexander Dubček | Czechoslovak Reformist, Politician | Britannica» www.britannica.com (Noiz kontsultatua: 2024-05-25).
- ↑ Dennis Kavanagh (1998). «Dubcek, Alexander». A Dictionary of Political Biography. Oxford: OUP. p. 152. Archivado desde el original el 27 de octubre de 2021. Consultado el 1 de septiembre de 2013.
- ↑ Martínez Rueda, Fernando; Aizpuru Murua, Mikel. (2011). Gaur egungo munduaren historia, 1945-2009. Udako Euskal Unibertsitatea ISBN 9788484383345..
- ↑ (Gaztelaniaz) «František Kriegel, el hombre que se interpuso en el camino» Radio Prague International 2018-08-22 (Noiz kontsultatua: 2024-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) Amato, Por Alberto. (2021-08-20). «Un país harto del comunismo y una invasión bestial con 2 mil tanques soviéticos: así terminó la heroica Primavera de Praga» infobae (Noiz kontsultatua: 2024-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) Sorolla, José Antonio. (1989-11-26). «Pelikan: "Dubcek garantizaría a Gorbachov la permanencia en el Pacto de Varsovia"» El País ISSN 1134-6582. (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Se cumplen 30 años desde la llegada de Václav Havel a la presidencia» Radio Prague International 2019-12-30 (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).
- ↑ (Ingelesez) «ALEXANDER DUBCEK, CAUGHT IN THE PAST» Washington Post 2024-01-01 ISSN 0190-8286. (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).
- ↑ (Ingelesez) Times, Lawrence Fellows Special to The New York. (1971-04-30). «Dubcek Said to Manage A Garage in Hometown» The New York Times ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).
- ↑ Benčík, Antonín. Téma: Alexander Dubček.
- ↑ Christopher Andrew. (1999). The Sword and the Shield - The Mitrokhin Archive and the Secret History of the KGB. (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).
Kanpo estekak
aldatu| Artikulu hau Eslovakiako biografia baten zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz. |
Datuak: Q150543
Multimedia: Alexander Dubček / Q150543