Narkoterrorismo

Narkoterrorismoa, narkotrafikoaren mafien, muturreko talde armatuen eta beste talde matxinatu batzuen arteko lankidetza eta aliantza estrategikoa da. Kontzeptu hau Peruko Fernando Belaúnde Terry presidente ohiak asmatu zuen 1980ko hamarkadan bere poliziaren aurkako erasoak deskribatzerakoan.

Narkoterrorismoa nolabaiteko aliantza natural gisa proposatu ohi da, talde narkoen eta gerrillarien artean gertatzen dena, nahiz eta hauek aurkako helburuak izan, klandestinitatean jarduten dute. Horrela, gainbeheran dauden erakunde asko berriz eratzeko gai dira, narkotrafikoari babes eta babes armatua emateagatik lortzen duten finantziazio boteretsuari esker. Bestalde, droga kartelek etengabeko lehian dauden gobernuen aurrean erantzun militarra emateko gaitasuna lortzen dute.

Mugimendu matxinatuen eta narkotrafikoaren arteko elkarketa, epe luzera, estupefazienteak ekoizten dituzten eskualdeetako herrialdeen (hala nola Andeetako arkua, Kolonbia eta Peru) egonkortasunerako mehatxu gisa ulertzen da.

Kolonbian eta Perun, esaterako, konglomeratu narkoterroristak sortzeak etengabeko intentsitate txikiko gerra-egoera eragin du, eta, beste faktore batzuekin batera, konfrontazio armatua da herrialde bakoitzeko gobernuek aurre egin beharreko arazo larrienetako bat. Erakunde armatu nahiz paramilitarrak, AUC (2006an desmobilizatuak) eta banda kriminalak edo talde armatu antolatuak (BACRIM edo GAO), drogen nazioarteko negozioan eta ekintza terroristetan inplikatuta egon dira; ondorioz, erakunde horiek (aktiboak) talde narkoterroristatzat hartzen dira beren herrialdeetan nahiz munduan.

Andeetako eremutik kanpo, bizikidetza narkoterroristak hainbat gatazka armatu elikatzen ditu munduaren beste alde batzuetan, Afganistanen kasu, opioideen trafikoa, barne borroka tribalekin, mugimendu islamiar armatuekin eta 2003-2006 bitarte, Afganistango okupazioaren ondorioz AEBk herrialdean zuen presentzia militarraren aurkako erresistentziarekin lotuz.

Narkoterrorismoa da, baita ere, 1984tik 1993ra arte Kolonbiaren historiaren garaiak jasotzen duen izena; Belisario Betancourt, Virgilio Barco eta Cesar Gaviriaren segidako gobernuen eta mafia boteretsuetan antolatutako narkotrafikatzaileen, esaterako, euren buruari "Los extraditables" deitu zioten Medellingo kartelekoak, Pablo Escobar Gaviria eta Gonzalo Rodríguez Gacha buru zituztenen arteko liskarra ezaugarritzen duena. Garai hori Kolonbiari barne-gatazka armatuan eragin zion indarkeria-espiralaren garairik ilunenetako bat da.

Bere krimen nabarmenen artean, Aviancako 203 hegaldia leherrarazi izana dago, orduko hautagaia zen César Gaviria hiltzeko (bere aholkularien aholkuz hegazkinera igo ez zena). 1990eko kanpainan hainbat hautagai hil zituen. Halaber, bonba-orga bat jarri zuen DASen eraikinaren aurrean, Kolonbiako polizia sekretua, bere zuzendaria zen Miguel Alfredo Maza Marquez jeneralarekin amaitzeko asmoz, baina, nahiz eta eraikina erdi zaratatsu geratu, onik atera zen.

Ameriketako Estatu Batuetarako kokaina trafikoak, 70eko hamarkadan sortu zenak, izugarrizko onurak ekarri zizkien nazioan botere ekonomiko, politiko eta soziala sendotu nahi zuten delituzko erakundeetako buruei. Estatuak herrialdeko klaserik pobreenekiko zuen ahanzturaz elikatu ziren; 50eko hamarkadako indarkeria politikoaren produku zena, gerrillek ekarritako nekazarien lekualdatzeez, narkotrafikazioaren bidez lortutako diru errazaz eta abar. Estatu Batuetan eta Europan legez kanpoko drogen kontsumoa handitu izana ezin da atzean utzi.

1982an, Pablo Escobar izendatu zuten Ganberako ordezkari orde, baina politikari batzuen salaketek, El Espectador egunkariak eta orduko Justizia ministroa zen, Rodrigo Lara Bonillak, narkotrafikatzailetzat jo zuten eta kongresutik kanporatu zuten 1984ko urtarrilean. 1984ko apirilaren 30ean, Justizia ministroa autoan zihoala, motorretan zihoazten sikarioek hil zuten, Bogotan. Bere ehorzketan, Errepublikako Presidenteak, Belisario Betancourtek, Estatu Batuetara narkotrafikatzaileen estradizio Ituna berraktibatuko zela iragarri zuen, han epaituak izan zitezen. Hau, narkotrafikatzaileentzat, estatuaren gerra deklarazio bat izan zen, bortizki erantzun ziotena.

Kontuan hartuz, Gonzalo Rodríguez Gacha borroka militarrean zegoela FARCeko gerrillarekin, berari eta Medellingo Kartelari egozten zaie UPko (Batasun Patriotikoa) buruzagia; Jaime Pardo Leal, 1986ko urriaren 11ean, José Antequera, 1989ko martxoaren 3an, eta herrialde osoan zehar alderdi politiko horretako milaka kideen heriotza selektiboen arduradun izan izana, baita Bernardo Jaramillo Ossa presidentegaiarena ere, mugimendu hori gerrilla horren beso politikotzat jotzen baitzuten. Hala ere, guzti hau ez da argitu, genozidio hau herrialdeko militar, paramilitar eta politikoen arteko beste indar eskuindar batzuei ere leporatzen baitzaie.

Carlos Pizarro Leongomez, AD M-19 alderdi ezkertiarraren presidentegaia, 1990ean hil zuten hegazkin batean eta, kasu honetan ere, akusazioa narkotrafikoaren aurkakoa da; Fidel eta Carlos Castaño Gil anaiek, Medellingo Kartelaren beso militarreko zeharkako kideek, bereganatu zuten ekintza.

1986ko abenduaren 17an Guillermo Cano kazetaria, El Espectador egunkariko zuzendaria; 1988ko urtarrilaren 25ean Carlos Mauro Hoyos, Nazioko prokuradore nagusia; 1989ko abuztuaren 18an Luis Carlos Galán, Alderdi Liberaleko presidentegaia, eta 1989ko azaroaren 9an Jorge Enrique Pulido kazetaria ere, erail zituzten. Ernesto Samper, Álvaro Gómez Hurtado eta Enrique Parejo González moduko pertsona ospetsu askoren aurka huts egindako atentatuak ere izan ziren Budapesten. Medellingo kartelari kazetari, epaile, fiskal eta polizien 4.000 hilketa baino gehiago egotzi zizkioten; izan ere, Pablo Escobarrek 2.000.000 peso ordaintzen zizkion Medellingo polizia bat hiltzen zuenari. Ondorioz, 300 uniformedun baino gehiago hil zituzten, horien artean Valdemar Franklin Quintero, Antioquiako Polizia Komandantea, 1989ko abuztuaren 18an. Kolonbiako epaileek, fiskalek, goi agintari militarrek, kazetariek, politikariek eta merkatariek ere, mehatxu ugari jaso zituzten.

Horrez gaiz, bonba eta leherailu mordoa lehertu ziren herrialde osoan zehar. Gogoratuenak: Miguel Maza Márquezen (momentuan DASeko zuzendaria zena) aurkako bonba bat, 9 hilketa eragin zituena, 1989ko urtarrilean, urriaren 17an Vanguardia Liberal egunkariak Bucaramangan dituen instalazioen aurka, Azaroaren 27an bidaiarientzako hegazkin baten kontra Soachan, 107 hildako utziz eta abenduaren 6an, DAS eraikinaren aurka, bus-bonba bat jarri zuten, 500 kilo dinamita zeramatzana, eta 104 hildako eta 500 zauritu utzi zituen.

Beste urte batzuetan, hala nola 1990ean, Pablo Escobarrek bonba bat jarri zuen Intercontinental hoteletik gertu, Medellinen, poliziaz beteriko ibilgailu bat bertatik pasatzean eztanda egin zezan, leherrarazi zuen eta gutxienez 10 polizia hil ziren. Beste bonba bat jarri zuen Medellin ibaiaren ondoan, eta beste bat La Macarena zezen plazan, 17 hildakorekin.

Gobernuak, bere aldetik, Hugo Martinez koronelaren agindupean, polizia elite talde bat osatu zuen, Ameriketako Estatu Batuen laguntzarekin eta Carlos Lehder harrapatu zuten, ondoren estraditatuz, Kolonbia eta Estatu Batuen arteko Estradizio Itunean oinarrituta. Gonzalo Rodríguez Gacha ere erail zuten 1989ko abenduan. Aldi berean, estraditableak, pertsona politiko asko bahitu zituzten: Francisco Santos, El Tiempo egunkariaren jabea, 1990eko irailaren 19an; Diana Turbay, Julio Cesar Turbay presidente ohiaren alaba; Maruja Pachon de Villamizar, Alberto Villamizar biltzarkidearen emaztea; Azucena Lievano, kazetaria; Andrés Pastrana, Misael Pastrana presidente ohiaren semea; eta Lizandro Ospina Baraya, Mariano presidente ohiaren biloba.

Gobernuarekin tratu bat egin ondoren, Pablo Escobarrek bere burua entregatu zuen eta bere jabetzako kartzela batean sartu zuten, Envigadoren ("katedrala" deitua). Espetxe horretan preso egon zen 1991ko ekainaren 19tik 1992ko uztailaren 22ra arte, egun horretan ihes egin zuen beste espetxe batera eraman aurretik. Hurrengo hilabeteetan, elite gorputzak (orduan Bilaketa Blokea deitua) Medellingo karteleko kide asko harrapatu edo hil zituen. Aldi berean, Los Pepes (Pablo Escobar atzetik zuten) izeneko talde paramilitar batek, karteleko kide eta jabeei eraso egin zien eta bere abokatuak, senideak, lagunak eta kontalariak hil zituzten, besteak beste.

1993ko urtarrilaren 30ean Bogotan izandako atentatuaren ondoren, bederatzi bonba indiskriminatu izan ziren ehunka hildako utziz. 1993ko abenduaren 2an, Pablo Escobar erail egin zuten Medellinen agintariekin izandako liskar baten ondorioz. Caliko kartelak ez zituen inoiz Pablo Escobarren taktika terroristak jarraitu, horregatik, Kolonbiako Narkoterrorismoaren garaia garai hartan amaitu zela esaten da.

Garai hartan, heriotzak eguneroko bihurtu ziren. Medellinen 3.500 hilketa izan ziren 1986an eta, indarkeriazko ekintza bakoitzak bere mendekua zuenez, asteburuetan indarkeriazko 200 heriotza zenbatzera iritsi ziren. Horregatik, esan daiteke kartela desagertu izana ez zela indarkeriaren amaiera izan. Bere hondakinetatik, narkotrafikatzaileen, terroristen eta sikariar taldeen milaka konbo txiki sortu ziren, ondoren, azkenaldian "Envigadoren Bulegoa" bezala ezagutzen den konfederazio handi batean antolatu zirenak.

Narkotrafikoak indar ezegonkortzailea izaten jarraitzen du Kolonbian. Oraindik 8.000 prozesua deritzon eskandalu politiko judiziala gogoratzen da. 2006an desmobilizatutako AUCeko paramilitarrak garai hartako ondoriotzat har daitezke. Hasieran Medellingo kartelaren beso armatuaren zati izanik, ondoren Los Pepesen zati izatera pasa ziren, eta, ondoren, gerrillen etsai zuzenak. Talde paramilitarrak desmobilizatuta egon arren, banda kriminalak edo “BACRIM” izenekoak daude (gobernuak Talde Armatu Antolatuak edo GAO deituak). Droga-trafikoak uzten duen irabazi ekonomiko erraza nahiago izanaz, desmobilizazioari uko egin zioten familia ohien taldeak dira hauek, legez kanpoko beste jarduera batzuekin batera, hala nola legez kanpoko meatzaritza, estortsioa eta sikariatoa, besteak beste. BACRIMen jatorriak talde paramilitarrenak izan arren, EPLren eta FARCen taldeak bezalako (azken hori Habanako akordioak onartzeari uko egin zioten kideek osatua) Talde Armatu Antolatuen edo GAOren kategorian sartzen dira, horien helburua narkotrafikoarekin lotutako jardueraren onura baita.

Mexikon, 2006az geroztik gobernuak martxan duen narkotrafikoaren aurkako gerraren ondorioz, narkotrafikatzaileek hilketen bidez erantzun dute. Kartel lehiakideetako kideak eta Mexikoko kartelek egindako sarraskiak salatu dituzten polizia edo kazetariak erail zituzten. Narkotrafikoaren aurka salatzen edo agertzen diren zibilen aurkako hilketak ere egin ditu, salaketa horiek egin dituzten biktimak ez dira, nahitaez, politikariak edo kazetariak. Turisten autobusen aurka tiro egin dute ere, bertan bidaiatzen zuten hainbat pertsona hil zituzten.

• 2004ko ekainaren 22an, Francisco Ortiz Franco kazetari eta narkotrafikoko ikertzailea hil zuten bere seme-alaben aurrean, Tijuanako kartela^[1]ri egotzitako hilketa da hau.
• 2010eko otsailaren 14an, Rosario Oropeza Cotaren semea eta iloba, El Debate de Culiacan-eko zuzendari eta zutabegile ohia, beraien lagun batekin batera, Guamúchilen (Sinaloa) bahitu eta hil egin zituzten.
• 2011ko uztailean, Fermin Rosas Quezada hil zuten, "El Debate" egunkariko informazio buruaren semea^[2].
• 2011ko martxoaren 8an Noel López Olguín^[3] desagertu zen. Horizonte, Noticias de Acayucan eta La Verdad egunkariko kolaboratzailea. Bere gorpua 2011ko ekainaren 1ean agertu zen. Agintarien eta Jáltipanen (Veracruz) antolatutako krimenaren kideen abusoak salatu zituen honek.
• 2011ko ekainaren 20an, Miguel Ángel López Velasco^[4] kazetaria, bere emaztea zen Agustina Solana eta hauen seme gazteena, Misael López Solana, hil zituzten Veracruzeko beraien etxean. Miguel Ángel López Velasco zen narkotrafikoari buruzko "Todos están adentro"  liburuaren egilea.
• Yolanda Ordaz de la Cruz^[5] kazetaria 2011ko uztailean bahitu eta hil zuten, hau ere Veracruzen.
• 2011ko abuztuaren 25ean, 53 pertsona hil ziren Monterreyko Royale kasinoan piztutako sute batean, Los Zetas erakundeari esleitutako ekintza. Hurrengo egunean, erdialdeko 72 emigranteren eta hegoamerikarren gorpuak aurkitu ziren, Tamaulipaseko arrantxo batean hil zituzten hauek.
• 2011ko irailaren 13an, 25 eta 28 urteko gizon baten eta emakume baten gorpuak agertu^[6] ziren Nuevo Laredoko (Tamaulipas) zubi batetik zintzilik; atentatua Los Zetasek sinatu zuen.
• 2011ko irailaren 23an edo 24an, Nuevo Laredoko "Primera Hora" egunkariko informazio burua zen María Elizabeth Macías Castro kazetariari burua moztu zioten. Hilketa hau Los Zetas taldeak sinatu zuen ere. Narkotrafikoari buruzko informazioa Interneteko orrialde batzuetara igotzen zuena ere hiltzearekin mehatxatu zuten. ^[7]
• Nuevo Laredon ere agertu zen, 2011ko azaroaren 10ean, "Rascatripas" izeneko blogariaren gorpua, burua moztuta.^[8] Ohar batekin: "Kaixo, 'Rascatripas' naiz, eta hau gertatu zitzaidan ez nuelako ulertu gauzak ez direla sare sozialetan argitaratu behar.” Blogari honek "nuevo Laredo en vivo" webgunean kolaboratzen zuen. Bertan,  Maria Elizabeth Macías Castrok ere kolaboratzen zuen non bere gorpua leku berean aurkitu zuten, Kolonen estatuan hain zuzen.
• "Los Mata Zetas" izeneko talde paramilitar bat esistitzen da non zetas taldeko 35 pertsona hil zituen. ^[9] Gorpuak 2011ko irailaren 20an bota zituzten Veracruzen. Talde honen osaerari buruz zalantzak daude, izan ere, Los Zetasekin nazkatuta dauden herritarrek osatzen dutela diote, baina, izen bereko aurreko taldeak talde arerioen zerbitzura egon ziren.^[10]
• Ciudad Juarezeko paramedikuak, horietako asko boluntarioak izanik, narkotrafikatzaile taldeek heriotza-mehatxuak egiten dizkiete; debekatuta daukate tiroz zauritutako pertsonak El Pasoko (Texas) ospitaleetara eramatea. 2011ko abenduaren 7an, Ciudad Juarezetik gertu, anbulantzia^[11] bat atzeman zuten eta bere bi pazienteak, erizaina eta gidaria, erail.
• 2012ko apirilaren 28an Regina Martínez, Proceso aldizkariko korrespontsala, Xalapan zuen etxean ito egin zuten. Veracruzar gobernuaren atariko informazioak ez zuen aipatu ez aterik, ez leiho beharturik. Egun batzuk geroago, Guillermo Luna, Gabriel Huge eta Esteban Rodriguez argazkilariak hil zituzten.
• 2012ko maiatzaren 31ko gauean, Sabritas elikagai-enpresaren ibilgailu bat erre zuten, PepsiCoren jabetzakoa, Mexiko ekialdean.
• María Santos Gorrostieta Salazar, Tiquicheo de Nicolás Romeroko (Michoacán) alkate izandakoa 2008tik 2011ra, 2012ko azaroaren 12an bahitu zuten, eta hiru egun geroago aurkitu zuten hilda.
• 2014ko irailaren 26an, Igualan (Guerrero estatuan) sei hildako, 25 zauritu, 43 gazte desagertu eta 28 gorpu zituen hobi bat agertu zen. 22 polizia atxilotu zituzten, Beltran Leyvatarren kartelerako sarraskia egin zutelakoan.
• Ahuacuotzingo alkatea, Francisco Quiñonez Ramirez, 2014ko ekainaren 28an hil zuten. Bere emaztea, Aidé Nava González, PRDko hautagaia, torturatu eta lepoa moztu zioten 2015eko martxoaren 10etik 11ra bitartean. Hilketa Puro Rojo ZNS kartelak sinatu zuen. Bien semea, 15 urtekoa, 2012ko urriaren 11n bahitu zuten, baina ez da agertu.
• Mehatxuen ondorioz Mexikora lekualdatu zuten, Ruben Espinosa Becerril argazkilaria, 2015eko abuztuaren 31n hil zuten Mexiko Hirian. Une horretan etxebizitzan zeuden lau emakume hil zituzten ere, tartean Nadia Vera Pérez kazetari eta aktibista soziala.^[12]
• Gisela Mota, Temixcoko (Morelos) alkatea eta PRDko kidea, 2016ko urtarrilaren 2an hil zuten, kargua hartu eta hurrengo egunean. Morelosko Estatuko Fiskaltzak Gorrien Kartela jo du hilketaren erantzuletzat.
• 2017ko urtarrilean, bi eraso izan ziren Playa del Carmen eta Cancúnen. Lehenbizikoa Playa del Carmenen gertatu zen, pertsona bat Blue Parrot tabernara sartu eta tiroka hasi zenean, 6 hildako utziz. Hurrengo egunean, tiroketa eta granadekin eraso egin zieten Quintana Rooren Cancungo fiskaltzaren instalazioei, eta polizia bat eta hiru erasotzaile hil ziren bertan.