Kalisto

Kalisto
	Irudi gehiago
Behaketa
Itxurazko magnitudea (V)	5,65
Gorputz-gurasoa	Jupiter
Aurkitzailea	Galileo Galilei
Aurkikuntza-data	1610eko urtarrilaren 7a
Honen izena darama	Kalisto
Orbitaren ezaugarriak
Apoapsis	1.897.000 km
Periapsis	1.869.000 km
Ardatzerdi handia	1.882.700 km
Eszentrikotasuna	0,0074
Orbita-periodoa	16,689 egun
Makurdura orbitala	2,017 °
Ezaugarri fisikoak
Erradioa	2.410,3 km
Azalera	73.000.000 km²
Bolumena	59.000.000.000 km³
Masa	107,566 Yg
Dentsitatea	1,8344 g/cm³
Tenperatura	80 K ; 134 K ; 165 K
Albedoa	0,22

Artikulu hau Jupiterreko sateliteari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Kalisto (argipena)».

Valhalla kraterraren eraztun kontzentrikoak.

Kalisto Jupiter planetaren sateliteetako bat da, bigarren handiena Ganimederen atzetik eta Eguzki sistemaren hirugarrena. "Satelite galiearren" artean Jupiterretik urrutien biratzen duena da, 1.880.000 kilometrotara hain zuzen ere^[1].

Merkurioren diametro ia berdina du, baina haren masaren herena. Errotazio sinkronikoa du, hau da, beti aurpegi bera erakusten dio Jupiterri, Ilargiak Lurrari bezala.

Geologia

Kalisto arrokaz eta izotzez osatua dago, gutxi gorabehera proportzio berdinean. 1.830 kg/m³-ko bataz besteko dentsitatea du. Satelitearen azalari egindako espektroskopiak izotzaren, karbono dioxidoaren, silikatoen eta konposatu organikoen existentzia antzeman zuen. Galileo zundak Kalistoren nukleoa batez ere silikatoz osaturik dagoela argitu zuen.

Litosferaren azpian ozeano bat egon daitekeela pentsatzen da^[2], Ganimedes eta Europan gertatzen den bezala, baina Jupiterrengandik hain urruti egonda honen grabitazio eragina txikia da eta mugimendu handirik eragiten ez duenez Kalistok ez du jarduera tektonikorik^[3]. Hori dela eta, satelitearen azala oso zaharra eta milioika urtetan jo duten meteoritoek utzitako kraterrak ikusten zaizkio^[4]^[5]. Horiek dira Kaliston dauden erliebearen osagai guztien jatorria. Aipagarriak dira Valhalla eta Asgard kraterrak. Oso zaharrak dira eta eraztun kontzentriko ugariz osaturik daude^[6]. Meteoritoak material biguneko (agian litosfera azpiko ozeanoa) eremuan jo ondoren sorturiko egitura erraldoiak dira, Valhallak 1.800 km-ko diametroa du eta Asgardek 1.600 km-koa^[7]. Krater kateak (Catenae) ere ikusten dira, meteoritoa talka egin aurretik apurtu zelako sortuak edo angelu zeiharrean eroritakoak^[4].

Atmosfera fina du, karbono dioxidoz eta oxigenoz osaturikoa^[8]. Ionosfera aldiz oso indartsua da. Bestalde Jupiterretik urruti egoteak haren magnetosferaren eragina txikia izatea dakar eta erradiazio partikula gutxi iristen zaizkio^[9].

Historia

Galileo Galileik 1610 urteko urtarrilaren 7an aurkitu zuen beste bi sateliterekin batera^[10]. Hurrengo gauean laugarrena aurkitu zuen. Ganimedes, Io, Europa eta Kalisto ziren, Jupiterren lau satelite handienak. Galileok berak "astro medizearrak" izena eman zien, bere mezenasa zen Cosimo II.a Medici-ren omenez, baina astronomoei ez zitzaien gustatu eta Simon Marius-ek gaur egungo izenak jarri zizkien greziar mitologian oinarriturik. Galileok orduan Jupiter I, II, III eta IV izenak proposatu zituen eta XX mendearen erdialdera arte horrela ezagutu ziren^[11]. Lau satelite hauen multzoa "satelite galilearrak" izenarekin ere ezagutzen da^[12].

Explorazioa

Hainbat zundak exploratu dute Kalisto gertutik. Pioneer 10 eta 11 1973 eta 1974an Jupiterren ondotik pasa ziren, baina gainerako satelite galilearrekin ez bezala Kalistotik urruti pasa ziren. Voyager 1 eta Voyager 2-k 1979 eta 1980 urteetan Kalistoren azalaren %50-ari argazkiak atera zizkioten eta tenperatura eta masa neurtu zizkioten. Galileo zundak 1995 eta 2003 artean Kalistoren kartografia burutu zuen, 15 metrotako erresoluzioarekin. 2000 urtean Saturnora bidean zihoan Cassini-Huygens zundak erresoluzio altuko argazkiak atera zituen^[13].

Kalistoren balizko kolonizazioa

Ozeanoa eduki dezakeen arren satelitearen barne bero gabeziak ezinezko egiten du bertan izaki bizidunak aurkitzeko aukera. Dena dela bere geologia orekatuak eta jasotzen duen erradiazio murriztuak giza kolonizaziorako aukeraturiko astroen artean sartu du Kalisto, 2003ko NASAren Human Outer Planets Exploration (HOPE)^[14] proiektuan adierazten den bezala. 2040. hamarkadan misio tripulatu bat burutu daitekeela ere esan zuen Espazio Agentziak.

Erreferentziak

↑ Chamberlin, Alan. «HORIZONS System» ssd.jpl.nasa.gov (Noiz kontsultatua: 2018-10-07).
↑ (Ingelesez) Kuskov, O.L.; Kronrod, V.A.. (2005-10). «Internal structure of Europa and Callisto» Icarus 177 (2): 550–569. doi:10.1016/j.icarus.2005.04.014. ISSN 0019-1035. (Noiz kontsultatua: 2018-10-07).
↑ (Ingelesez) Musotto, S. (2002-10). «Numerical Simulations of the Orbits of the Galilean Satellites» Icarus 159 (2): 500–504. doi:10.1006/icar.2002.6939. ISSN 0019-1035. (Noiz kontsultatua: 2018-10-07).
↑ ^a ^b (Ingelesez) Greeley, R.; Klemaszewski, J.E.; Wagner, R.. (2000-08). «Galileo views of the geology of Callisto» Planetary and Space Science 48 (9): 829–853. doi:10.1016/S0032-0633(00)00050-7. ISSN 0032-0633. (Noiz kontsultatua: 2018-10-07).
↑ Wayback Machine. 2008-02-27 (Noiz kontsultatua: 2018-10-07).
↑ «Geologic Mapping: Project Details» planetarymapping.wr.usgs.gov (Noiz kontsultatua: 2018-10-07).
↑ (U.S.), Geological Survey. «USGS Geologic Investigation Series I-2770: Controlled photomosaic map of Callisto JC 15M CMN» pubs.usgs.gov (Noiz kontsultatua: 2018-10-07).
↑ Wayback Machine. 2011-12-12 (Noiz kontsultatua: 2018-10-07).
↑ Wayback Machine. 2009-02-25 (Noiz kontsultatua: 2018-10-07).
↑ Galileo Galilei; Sidereus Nuncius (1610eko martxoak 13)
↑ Marazzini, Claudio. (2005). I nomi dei satelliti di Giove: da Galileo a Simon Marius (The names of the satellites of Jupiter: from Galileo to Simon Marius). Lettere Italiane, 391–407 or..
↑ Bell, Jim. (2014). El libro de la astronomía. Kerkdriel ISBN 978-90-8998-357-2..
↑ (Ingelesez) Brown, R.H.; Baines, K.H.; Bellucci, G.; Bibring, J.-P.; Buratti, B.J.; Capaccioni, F.; Cerroni, P.; Clark, R.N. et al.. (2003-08). «Observations with the Visual and Infrared Mapping Spectrometer (VIMS) during Cassini's flyby of Jupiter» Icarus 164 (2): 461–470. doi:10.1016/S0019-1035(03)00134-9. ISSN 0019-1035. (Noiz kontsultatua: 2018-10-07).
↑ Wayback Machine. 2012-01-19 (Noiz kontsultatua: 2018-10-07).

Kanpo estekak

Datuak: Q3134
Multimedia: Callisto (moon) / Q3134

[1] Chamberlin, Alan. «HORIZONS System» ssd.jpl.nasa.gov (Noiz kontsultatua: 2018-10-07).

[2] (Ingelesez) Kuskov, O.L.; Kronrod, V.A.. (2005-10). «Internal structure of Europa and Callisto» Icarus 177 (2): 550–569. doi:10.1016/j.icarus.2005.04.014. ISSN 0019-1035. (Noiz kontsultatua: 2018-10-07).

[3] (Ingelesez) Musotto, S. (2002-10). «Numerical Simulations of the Orbits of the Galilean Satellites» Icarus 159 (2): 500–504. doi:10.1006/icar.2002.6939. ISSN 0019-1035. (Noiz kontsultatua: 2018-10-07).

[:0-4] (Ingelesez) Greeley, R.; Klemaszewski, J.E.; Wagner, R.. (2000-08). «Galileo views of the geology of Callisto» Planetary and Space Science 48 (9): 829–853. doi:10.1016/S0032-0633(00)00050-7. ISSN 0032-0633. (Noiz kontsultatua: 2018-10-07).

[5] Wayback Machine. 2008-02-27 (Noiz kontsultatua: 2018-10-07).

[6] «Geologic Mapping: Project Details» planetarymapping.wr.usgs.gov (Noiz kontsultatua: 2018-10-07).

[7] (U.S.), Geological Survey. «USGS Geologic Investigation Series I-2770: Controlled photomosaic map of Callisto JC 15M CMN» pubs.usgs.gov (Noiz kontsultatua: 2018-10-07).

[8] Wayback Machine. 2011-12-12 (Noiz kontsultatua: 2018-10-07).

[9] Wayback Machine. 2009-02-25 (Noiz kontsultatua: 2018-10-07).

[Galilei-10] Galileo Galilei; Sidereus Nuncius (1610eko martxoak 13)

[11] Marazzini, Claudio. (2005). I nomi dei satelliti di Giove: da Galileo a Simon Marius (The names of the satellites of Jupiter: from Galileo to Simon Marius). Lettere Italiane, 391–407 or..

[12] Bell, Jim. (2014). El libro de la astronomía. Kerkdriel ISBN 978-90-8998-357-2..

[13] (Ingelesez) Brown, R.H.; Baines, K.H.; Bellucci, G.; Bibring, J.-P.; Buratti, B.J.; Capaccioni, F.; Cerroni, P.; Clark, R.N. et al.. (2003-08). «Observations with the Visual and Infrared Mapping Spectrometer (VIMS) during Cassini's flyby of Jupiter» Icarus 164 (2): 461–470. doi:10.1016/S0019-1035(03)00134-9. ISSN 0019-1035. (Noiz kontsultatua: 2018-10-07).

[14] Wayback Machine. 2012-01-19 (Noiz kontsultatua: 2018-10-07).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

i e a Jupiterren sateliteak
Jupiterretik duten distantziaren arabera aurkeztuak
Barne ilargiak (4)	Metis Adrastea Amaltea Tebe
Galilear ilargiak (4)	Io Europa Ganimedes Kalisto
Temisto taldea (1)	Temisto
Himalia taldea (9)	Leda Ersa S/2018 J 2 Himalia Pandia Lisitea Elara S/2011 J 3 Dia
Karpo taldea (2)	S/2018 J 4 Karpo
Valetudo taldea (1)	Valetudo
Ananke taldea (26)	Euporia Jupiter LV Eufemia S/2021 J 3 Jupiter LII Jupiter LIV Mneme Euante S/2003 J 16 Harpalize Ortosia S/2022 J 3 Helize S/2021 J 2 Praxidize Jupiter LXIV S/2021 J 1 S/2003 J 12 Jupiter LXVIII Telxinoe Tione S/2003 J 2 Ananke Jokasta Hermipe Jupiter LXX
Karme taldea (30)	S/2022 J 1 S/2022 J 2 S/2016 J 3 Pasitea Jupiter LXIX S/2021 J 6 S/2003 J 24 Kaldene Jupiter LXIII Isonoe S/2021 J 4 Kallikore Erinome Kale Eirene Aitne Euzelade Arke Taigete Jupiter LXXII Karme Herse Jupiter LXI Jupiter LI S/2003 J 9 Jupiter LXVI Kalize S/2018 J 3 S/2021 J 5 S/2003 J 10
Pasifae group (18)	Filofrosina Euridome Jupiter LVI S/2003 J 4 S/2016 J 4 Jupiter LXVII Hegemone Pasifae Sponde Megaklite Zilene Sinope Jupiter LIX Aedea Autonoe Kalirroe S/2003 J 23 Kore
Ikus, gainera	Jupiterren eraztunak Jupiterren ilargiak fikzioan
Kategoria