Erik Satie

Erik Satie
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Éric Alfred Leslie Satie
Jaiotza	Honfleur, 1866ko maiatzaren 17a
Herrialdea	Frantzia
Bizilekua	Arcueil
Heriotza	Arcueil eta Paris, 1925eko uztailaren 1a (59 urte)
Hobiratze lekua	Cemetery of Arcueil (en)
Heriotza modua	berezko heriotza: zirrosia
Familia
Ezkontidea(k)	ezkongabea
Bikotekidea(k)	ikusi Suzanne Valadon
Hezkuntza
Heziketa	Parisko Kontserbatorioa (1879 - 1882) Parisko Schola Cantorum (1905eko urria -
Hizkuntzak	frantsesa
Irakaslea(k)	Vincent d'Indy
Jarduerak
Jarduerak	musikagilea eta piano-jotzailea
Parte-hartzailea Tabakalera
Lan nabarmenak	ikusi La Diva de l'Empire (en) Sports et divertissements (en) Parade (en)
Kidetza	Rosenkreutz elkartea
Mugimendua	Abangoardismoa
Genero artistikoa	erromantizismoa inpresionismoa
Musika instrumentua	pianoa
erik-satie.com

Erik Satie, benetako izenaz Alfred Eric Leslie Satie (Honfleur, Calvados, 1866ko maiatzaren 17a - Paris, 1925eko uztailaren 1a), musika konpositore eta pianojole frantziarra izan zen. Estilo sailkaezinekoa, bere garairako aurreratutzat jotzen da, serialismoa eta minimalismoa aldez aurretik iradoki baitzituen, geroago musika garaikidean ohikoa bihurtuko zen apurketa formal eta tonala hasiz. Honela, musikaren historian eragin handiko konpositoretzat hartzen da. Akademiak iraindua eta garaiko beste konpositore batzuengandik miretsia, musika-kontserbatorioan 40 urte zituela eman zuen izena. Ustekabeko erabaki honek bere gertukoak harritu zituen, ordura arte bere formakuntza irregularra izan baitzen, eta beste hainbat lanbidetan ibili baitzen, kabareteko musikagintzan besteak beste. Lana zein bizitza bitxikoa izan zen.

1884ko bere lehen konposiziotik aurrera Erik Satie gisa sinatu zituen lanak. Geroko bizitzan lanak bere izen propioaz argitaratu bazituen ere, dirudienez 1880ko hamarkadaren amaieran lanak Virginie Lebeau eta François de Paule ezizenez argitaratu zituen. Obra laburrak egin zituen, batez ere entzulea ez aspertzeko aitzakipean.

Musikagilea izateaz gain, jario handiko pentsalaria ere izan zen eta zenbait argitalpenetan parte hartu zuen, 391 espainiarra edo Vanity Fair estatubatuar kultura aldizkarietan, esate baterako.

Erik Satie Honfleurren jaio zen, Calvadosen, 1866ko maiatzaren 17an. Alfred Eric Leslie Satie izena jarri zioten eta gaztaroa Honfleur (Normandia Beherea) eta Paris artean igaro zuen. Lau urte zituen familia Parisera joan zenean, han bere aita Alfredi itzultzaile lan bat eskaini zioten-eta. Ama, berriz, Jane Leslie Anton, 1872an hil zen eta, Honfleur jaioterrira bidali zuten Erik bueltan bere anaia Conradekin batera, aitaldeko aiton-amonekin bizi zedin. Han jaso zituen bere lehen piano- eta musika-eskolak, lekuko organista baten eskutik. 1878an, amona ere hil zenean, bi anaiak Parisera itzuli ziren aitarekin batera bizitzera.

1879an, Parisko kontserbatorioan sartu zen, baina irakasleen kritika txarrek bultzatuta utzi omen zuen. 1885ean kontserbatorioan onartu zuten berriz, baina, antzerako emaitza negatiboa eragin zuenez, zerbitzu militarra egitea erabaki zuen. Honek, ordea, ez zuen asko iraun, azpikeria baten bitartez aste gutxi batzuetara armadatik irten baitzen.

1887an Montmartre auzora joan zen bizitzera. Bertan hainbat artista ezagutu zituen, Stéphane Mallarmé eta Paul Verlaine besteak beste. Horiez gain, bizitza osorako laguna izango zen Patrice Contamine poeta erromantikoa ere ezagutu zuen garai hartan, eta haren aitaren bitartez argitaratu zituen bere lehen konposizioak. Le Chat Noir kafe-kabareteko bezeria artistikoarekin ere bertakotu zen, eta Ogives, Gymnopédies eta Gnossiennes izeneko konposizio ezagunak argitaratzen hasi zen. Denboraldi hartan Claude Debussy ere ezagutu zuen. 1891n Joséphin Péladan buruzagi zen Rosenkreutz elkarteko (L'Ordre de la Rose-Croix Catholique, du Temple et du Graal) konpositore ofizial eta kapera-maisu izendatu zuten. Bertan etorri mistikoko piezak konposatu zituen; hala nola Salut Drapeau!, Le Fils des étoiles eta Sonneries de la Rose Croix.

1893an, amodiozko erlazio bat hasi zuen Suzanne Valadon margolari inpresionistarekin. Hortik gutxira, Valadon Rue Cortotera joan zen bizitzera, Satierengandik gertu zegoen gela batera. Satie berarekin obsesionatu omen zen erabat, haren begiei, esku eta hankei eta izaerari buruzko poesia eta ohar gartsuak idatziz. Valadonek Satieren erretratu bat margotu zuen eta honi eman zion; baina, 6 hilabete geroago, etxebizitzaz aldatu zen berriz. Berarekin izan zen bitartean, Danses Gothiques delakoak sortu zituen, bere adimenera bakea itzularazteko helburuaz. Suzanne Valadonekin eduki zuena izan zen Satieri ezagutzen zaion amodiozko erlazio bakarra.

Urte berean, Maurice Ravel euskalduna ezagutu zuen; baita haren lehen konposizioengan dezente eragin ere. Halaber, Vexations lana sortu zuen, bere heriotzara arte ezezagun mantendu zena, eta gutun eta idazki anitz idatzi zituen, erlijioa eta artearen inguruko bere uste sendoak adieraziz.

1897an, diru-arazoak zirela-eta, pisu merkeago batera joan behar izan zuen bizitzera, armairu bat baino askoz handiagoa ez zena. Bi urte geroago, Pièces Froids-eko lehen bi serieak konposatu ondoren, Parisko aldirietara bizitzera joan behar izan zuen, Arcueilera, hain zuzen. Oinez egiten zituela egunero Parisko erdigunerako zeuden 10 kilometroak esaten da, tranbien beldur zelako.

Garai honetan berreskuratu zuen harremana bere anaia Conradekin (Vincent van Goghek bere anaia Theorekin egin zuen modu bertsuan), tartean arrazoi ugari zeudelarik (diru falta eta praktikotasuna esate baterako). Honen bidez bere benetako sentimenduak aditzera eman zituen; adibidez, anaiari bidalitako gutunetan argi uzten du bere sentimendu erlijiosoak alde batera uzten dituela, eta bere bizitzaren amaierara arte ez dituela berreskuratuko.

1890eko hamarkadan Erik Satiek konposatutako lehen obrak eragina izango du Debussyren konposizioetan. Debussy eta Satie garaikide ziren, baina Debussyren eskutik garatutako ikaragarrizko iraultza musikala ezingo litzateke posible izan Satieren obrarik gabe. Aldi berean, Debussyren aurkikuntza musikalak ezinbestekoak izan ziren Satieren musikarentzat.

Satieren zenbait obretan (hala nola Geneviève de Brabant-en eta The Dreamy Fish-en) Claude Debussyrekin zuen lehia erakutsi dezaketen zenbait elementu aurkitu dira (Ornella Volta musikologaren eskutik, adibidez). Debussy berriz, ezin izan zen elementu hauetaz ohartu, Satieren musika hau ez baitzen argitaratu. Bitartean, Debussyk 1902an bere lehenengotariko arrakasta lortu zuen Pelléas et Mélisande operari esker, eta hortik urte batzuetara sortu zen bestearen aurrekari nor zenaren eztabaida, tartean Maurice Ravel ere zegoelarik.

1899tik aurrera, kabareteko piano-jotzaile gisa egin zuen lan, ehunka kanta herrikoi eta popular piano edo piano eta ahotserako moldatuz, baita berak sortutako hainbat ere errepertoriora gehituz. Ezagunenak Je te veux (testua Henry Pacoryk idatzia), Tendrement (testua Vincent Hyspak idatzia), Poudre d'or (bals bat), La Diva de l'Empire (testua Dominique Bonnaudek eta Numa Blèsek idatzia), Le Picadilly (La Transatlantique izenaz ere ezagutua den martxa bat) eta Légende Californienne (Contamine de Latourrek idatzitako testua galdu egin zen arren, musika La Belle Excentriquen agertzen da berriz) dira. Askoz gehiago idatzi zituen, baina kopuru handi bat galdu egin direla uste da. Bere bizitzako azken urteetan kabareteko lan hauek guztiak arbuiatu zituen, bere esentziaren aurkakoak zirelakoan, baina urte hauetan zehar diru-iturri gisa balio izan zioten.

Garai honetan Satiek seriotasunez konposatutako lan oso gutxik diraute egun: Jack-in-the-box (Jules Dépaquiten pantomima baterako obra), Geneviève de Brabant (Lord Cheminoten testua duen gai serio bati buruzko opera komikoa) eta The Dreamy Fish (Lord Cheminoten galdutako ipuin bat akonpainatzeko obra) besteen artean. Gehiago ere aurkitu dira, baina gehienak amaitu gabeak izan ziren, estreinatuak oso gutxi, eta bere garaian argitaratuak bat ere ez.

1905eko urrian, kabareteko lanarekin jarraitzen zuen bitartean, Satiek Vincent d'Indyren Schola Cantorumean eman zuen izena, kontrapuntu klasikoa ikasteko intentzioarekin. Vincent d'Indy Camille Saint-Saënsen ikasle izan zen, eta azken hau Satiek aintzat hartzen ez zuelarik ikasgeletara itzultzeko erabaki honek asko harritu zituen gertukoak eta baita Schola bertako irakasleak ere. Erabakia bi arrazoirengatik hartu zuela pentsatzen da: alde batetik, nekatuta zegoen bere musikaren harmonia alderrai zebilela entzuteaz. Kritika honen aurrean ezin zen oso ondo defendatu, kontserbatorioko ikasketak amaitu gabe baitzituen. Beste aldetik, frantses musikaren ezaugarrietako bat argitasuna zela ohartzen hasi zen, eta hau hobetzeko harmonia tradizionala ulertu behar zuela. Parisko Schola Cantorumean 5 urte eman zituen, eta maila ertaineko diploma lortu zuen 1908an.

Kontserbatorioan zegoela egindako kontrapuntuko zenbait ariketa argitaratu egin ziren Satie hil ondoren (Désespoir Agréable, adibidez). Scholaren aurreko garaiko beste zenbait pieza ere agertu ziren 1911n; Trois Morceaux en form de poire esate baterako. Izenak bestela dioen arren, 7 piezaz osatuta dago, eta 1903ra arte konposatu zituen lan hobeenen laburpen antzeko bat da.

Urte hauetako konposizioetan Satiek musikari buruz zituen zenbait iritziz ohar gaitezke. Alde batetik, musikaren garapenaren eta errepikapenaren kontzeptuaren aurka zegoen; sonata forman ageri den garapen mota horien aurka. Honek, jakina, egiten zituen piezak oso laburrak izatea eragin zuen; bere fuga «berri eta modernoek», esate baterako, gaia aurkeztu besterik ez dute egiten. Orokorrean, entzuleari behar baino denbora gehiago kendu behar ez zitzaiola pentsatzen zuen, honen asperdura saihesteko intentzioarekin. Garai hartan ospe handikoa zen melodramatik (atzealdean musikaz lagundua den irakurgaia) ere aldendu egin zen, hainbeste arbuiatzen zuen genero erromantikoaren barnean sailkatzen zelako.

Bitartean, beste zenbait aldaketa jazo ziren bere egunerokotasunean: Partidu Erradikalaren (sozialista) alderdikide egin zen, Arcueilgo komunitateko kideen lagun egin zen eta bertako hainbat ekimenetan parte hartu zuen (umeen aldeko Patronage Laïque elkartean lanean aritu zen, adibidez), eta funtzionario burges baten itxura hartu zuen, bere onddo-kapela eta aterkiarekin. Halaber, zaletasun bitxi bat sortu zitzaion: artxibategi batean paper zatitxo eta txarteletan margotzen zituen irudizko eraikuntzak (gehienak metalez eginak zirela deskribatuak) gordetzen zituen. Noizean behin, lekuko egunkarietan iragarki txikiak argitaratzen zituen, eraikuntza hauek salmentan edota alokatzen jarriz.

Garai honetatik aurrera, Satieren bizitza azkartzen hasi zen. 1912an pianorako konposatu zituen umore-pieza laburrek dezenteko arrakasta eduki zuten; anitz idatzi eta argitaratu zituen (gehienak Ricardo Viñes pianistaren eskutik):

• Véritables Préludes flasques (pour un chien)

• Vieux sequins et vieilles cuirasses

• Embryons desséchés

• Descriptions Automatiques

• Sonatine bureaucratique (Muzio Clementiri eskainitako satira bat)

Lan hauen partiturak hainbat iruzkinez hornitzen zituen, eta interpretazioan zehar hauek irakurri behar ez zirela tematu zen. Horrez gain, garai honetan konpasak banatzeko zatilerroak erabiltzeari utzi zion.

Zenbait aspektutan garai honetako obrek Rossiniren azken urteetako konposizioen antza dute; Péchés de Vieillesse izenaz ezagutuak direnak. Rossinik, Satieren moduan, pianorako umore-pieza laburrak idatzi zituen (Mon prélude hygiénique du matin edota Dried figs esate baterako), eta bere zakurrari eskaintzen zizkion honen urtebetetze egunean. Obra hauek hamarkada batzuk lehenago Pariseko Rossiniren areto esklusiboan interpretatu zituzten. Hala ere, Satiek ezin izan zituen pieza hauek entzun; XX.mendearen hasieran ez baitzeuden argitaratuta oraindik. Lan hauen eskuizkribua 1918an Napolin aurkitu zutela uste da, Diagilev errusiarraren eskutik, La Boutique Fantasque balleta estreinatzera zihoala, Satiek bere konposizioetan iruzkin umoretsuak idazteari utzi zion garai bertsuan.

Garai hartan artista gehiago ezagutu zituen: Jean Cocteau, Pablo Picasso, Georges Braque, Tristan Tzara, Francis Picabia... Batzuekin laneko harremanak eduki zituen; Picabiarekin batera, esaterako, ballet bat konposatu zuen.

1925ean hil zen. Bere logelan argitaratu gabeko lan anitz topatu zen. Badirudi 27 urte lehenagotik ordura arte, Satie bera izan ezik, inor ez zela bere Arcueilgo logelan sartu. Haren hiletaren ondoren, bere lagunek bertan aurkitu zutenak Tutankamonen hilobiaren xarma berbera zuen. Hautsez eta amaraunez betea, argi geratu zen Satiek bere pianoa erabiliz inoiz konposatu ez zuela. Horrez gain, beste hainbat objektu ere aurkitu zituzten:

• Gutxi gorabehera 100 aterkiko bilduma bat, antza denez horietako batzuk inoiz erabili gabeak.
• 1893an Suzanne Valadonek hari egindako erretratua.
• Valadonen garaiko amodiozko gutunak eta marrazkiak.
• Bere bizitzako garai ezberdinetako beste zenbait gutun.
• Bere Erdi Aroko irudizko eraikinen marrazkien bilduma.
• Balore autobiografikodun marrazki eta idazkiak.
• Bere bizitzako periodo guztietako oroigarriak (belusezko 7 jantzi, besteak beste).
• Baina garrantzitsuen, inork ezagutzen ez zituen edota galduta zeudela uste ziren lan anitz topatu ziren alde guztietan: pianoaren atzean, belusezko jantzien poltsetan, etab. Hauen artean zeuden Vexations delakoak, Geneviève de Brabant, eta amaitu edota argitaratu gabeko beste asko; Arrain ameslaria, Schola Cantorumeko ariketa pila, txakur-piezen multzo ezezagun bat eta izenik gabeko pianorako beste zenbait lan (aurrerago Gnossienne Berriak, Pièces Froides, Enfantines, etab. izenez argitaratuko direnak) esate baterako.

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Erik Satie