Gizarte-darwinismo

Gizarte-darwinismoa edo darwinismo soziala bezala ezagutzen duguna, Charles Darwinen hautespen naturalaren teoriak giza komunitateetan aplikazio sozialak dituela defendatzen duen ideologia bat da. Bizirauteko gai denaren ideian^[1] hautespen naturalaren kontzeptu darwiniarra giza gizartea maneiatzeko erabil daitekeenaren ustean oinarritua dago^[2] baliabide naturalek edo hainbat postu sozialek (etnikoa, nazionala, klasekoa, etab.) duten konpetentzia azpimarratuz^[3].

Gizarte-darwinismo terminoa Richard Hofstadter AEBetako historialariak 1940ko hamarkadan zabaldu zuen arren, teoria honen erpina XIX. mendearen bukaeran zein XX. mendearen hasieran iritsi zen, Herbert Spencer (1820-1903) izanik ideologo nabarmenduenetako bat^[4].

Gizarte-darwinismoa Adolf Hitlerren ideologia naziaren zutabe garrantzitsuenetakoa izan zen eta inperialismoaren kausa nagusietako bat ere bada.

Stephen Jay Gould paleontologoak gogor salatu zituen darwinismo sozialaren oinarriak. Besteak beste, ideologia honek "Faltsukeria zientifikoan" eta gizaki batzuen ustezko sortzetiko gutxiagokotasunean oinarriturik, milioika gizakiren heriotza eta bidegabekeria soziala betikotu zituelako.^[5]

"Darwinista sozialek" Darwinen oinarri biologikoak gizarteari aplikatzen dizkioten aktoretzat hartu ohi dute beren burua.

Nahiz eta proiektuaren jatorria formalki Herbert Spencerren obran planteatu, terminoa Joseph Fisherrek erabili zuen lehen aldiz 1877an.^[6]

Herbert Spencerrek dio, "Darwinismo sozialaren" oinarrizko ideia (eboluzio biologikoaren teoriak aplikazio sozialak dituena), jatorrian ez zuela Charles Darwinek asmatu, baizik eta Spencer beraren obran sortu zela. Spencerrek Malthusen eragina nabarmentzen du, baina baita lamarckismotik datozen ikuspegiak ere. Adibidez, bere Biologia Printzipioetan, Spencerrek iradokitzen du:

«	Gizakiaren kasuan, beste edozein izakiren kasuan baino, ezin dugu suposatu eboluzioa berez hartu dela edo gertatuko dela... Eraldaketa guztiak, funtzionalak eta organikoak, gailentzen diren baldintzen ondorio izan dira, dira eta izan behar dira, berehala edo urrunetik	»
—373. zenbakia, 497. or

Gainera, Spencerrek giza askatasun eta eskubide indibidualei buruzko bere proposamenak- 1851an idatzitako La estática social lanean aurreratuak - Lamarcken teoria ebolutiboan oinarritzen zituen.^[7]

Charles Darwinen aldekoek argudiatzen dutenez, berak ere zalantzazkoa iritzi zion proposamenari, eta hautespen naturalaren mekanismoa gizarteari aplikatzearen aurka agertu zen^[8]. Biziraupenaren eta hautespen naturalaren aldeko borrokaren kontzeptuek^[9] ezin dute Gizarte-politika gidatu eta hala aipatzen du Darwinek 5. kapituluan: "Hautespen naturala nazio zibilizatuetan ekinean", non "Gizarte zibilizatuetako kide ahulek beren espeziea hedatzen dutela" adierazi zuen, eta horrekin giza espeziea "endekatu" egiten dela:

«	Nazio zibilizatuetan hautespen naturalari buruzko iruzkin batzuk gehitu behar dira. W. R. Gregek, eta lehenago Wallacek eta Galtonek oso ondo eztabaidatu dute gai hau. Nire behaketa gehienak egile hauengandik hartuak dira. Basatien artean, gorputzean eta gogamenean ahulak direnak laster desagertzen dira, eta bizirauten dutenak, eskuarki, beren osasun indartsuagatik bereizten dira. Gu, aldiz, gizon zibilizatuok, ahalegintzen gara ezabatze-prozesua geldiarazten; babeslekuak eraikitzen ditugu ergelentzat, mutilatuentzat eta gaixoentzat; lege pobreak agintzen ditugu, eta gure medikuek beren trebetasun guztia erabiltzen dute gizabanako bakoitzaren bizitza ahalik eta denbora luzeenean mantentzeko. Arrazoi asko dago uste izateko txertoak milaka pertsona salbatu dituela, beren osaeraren ahuleziagatik baztangaren erasoei men egin izan baliete. Ondorioz, gizarte zibilizatuetako kide ahulek beren espeziea hedatzen dute. Etxeko animalien hazkuntzan parte hartu duen inork ez du zalantzan jarriko horrek giza arrazarentzat oso kaltegarria izan behar duenik. Harrigarria da konturik ezak edo gaizki egindako zaintzak etxe-arraza baten endekapena nola bideratzen duen ikustea, baina gizakiaren beraren kasua salbu, ia inor ez litzateke hain ezjakina izango bere animaliarik txarrenak ugaltzeko.	»
—Darwin (1871), 1. zatia, kap. V: natural Selection as affecting Civilised Nations

Darwinek bi arraza bereizi zituen: 1) "arraza zibilizatuak" eta 2) "arraza basatiak". Bereizketa hau garbi ikus daiteke batetik adimen-ahalmenen eta garunaren tamainaren arteko ustezko harremanaz hitz egiten duenean, eta bestetik sailkapen kraneometrikoko aipamen bat onartzen duenean, non europarrak "gaitasun intelektual handienarekin" deskribatzen dituen, eta asiarrak eta Australiako aborigenak, berriz, "gaitasun txikienarekin":

«	Gizakiarengan burmuinaren tamainaren eta adimen-ahalmenen garapenaren artean erlazio esturen bat dagoelako ustea, antzinako eta egungo herrien arraza basati eta arraza zibilizatuen garezurren alderaketan eta ornodun sail osoaren analogian oinarritzen da. J. Barnard Davis doktoreak neurri arduratsuengatik frogatu du europarren garezurreko batez besteko barne-ahalmena 92,3 hazbete kubikokoa dela, amerikarrena 87,5ekoa eta asiarrena 87,1ekoa eta australiarrena 81,9 hazbete kubikokoa. Broca irakasleak aurkitu du XIX. mendean Parisko hilobietako burezurrak XII. mendeko hilobietakoak baino handiagoak zirela, 1484tik 1426ra bitartekoak, eta tamaina handitzea, neurketen bidez egiaztatua, burezurraren aurrealdean baino ez zela, ahalmen intelektualen egoitza.	»
—Charles Darwin (1871), I. zatia, 54-55 or.

Darwinek Gizakiaren jatorria (1871) izeneko bere lanaren 5. kapituluan ("natural Selection as affecting Civilised Nations"), bere uste eta pentsaerei buruz hitz egiten du, eta honela adierazten da: Hautespen naturalak "Nazio zibilizatuak" deitzen zion horri eragiten ziola eta, aldi berean, "behe mailako arraza" eta "goi mailako arraza" kontzeptuak artikulatzen zituela. Hala, "goi mailako" gizonen kopurua handitzeko dauden "oztopoak" ezagutarazten ditu:^[10]

«	Gizarte zibilizatuetan oztopo handi bat dago goi-mailako dohainak dituzten gizonen kopuru-gehikuntzarako, zeinen larritasunari buruz behin eta berriz esaten baitute Greyk eta Francis Galtonek: pobreak eta alferrekoak, batzuetan bizioek ere hondatzen dituztenak, normalean gaztetan ezkontzen direla; gazte zuhur eta ekonomikoak, berriz, ia beti beste bertute batzuez apainduak, berandu ezkontzen dira beren seme-alabei eusteko eta eusteko baliabide ekonomikoak biltzeko. Horrela, alferrekoak, degradatuak eta, maiz, biziosoak, oparoak eta, oro har, bertutetsuak baino proportzio azkarragoan ugaltzeko joera dute [...] Biziaren aldeko etengabeko borrokan behe-arrazak nagusituko ziren, eta ez hain faboratuak, eta ez haren ezaugarri onen arabera, baizik eta haren akats larrien arabera.	»
—Darwin (1871), 1. zatia, kap. V, 186. or.

Darwinek adierazi zuen "behe-arrazen" hedapenak "giza espeziean kalte larria" eragingo lukeela^[11]:

«

Nazio zibilizatuetako kide ahulek beren izaera hedatzen dute, giza espezieari kalte handia eginez, etxeko animaliak hazten dituztenek erraz ulertuko duten bezala. Kalkulaezina da etxe-arrazek, zaindu edo zaintzen ez direnean, sortzen duten azkartasuna, eta gizakiarena izan ezik, bat bera ere ez da hain ezjakina, bere animaliarik txarrenei kumeak ateratzen uzten diena.

»

Era berean, etorkizunean gizakiaren "arraza basatiak" suntsitzeak gizadian "Estatu zibilizatuagoa" sortuko lukeela idatzi zuen.^{[12] [13]}

«	Etorkizuneko garairen batean, ez oso urruti, mende batzuetan bezala, ia ziurra da gizakiaren arraza zibilizatuek mundu osoko arraza basatiak suntsitu eta ordezkatuko dituztela. Aldi berean, tximino antropomorfoak, Schaaffhausen irakasleak esan bezala, suntsituak izango dira. Gizakiaren eta bere aliatu hurbilenen arteko haustura zabalagoa izango da orduan, gizakiarengan estatu zibilizatuago batean esku hartuko baitu, espero dezakegun bezala, baita kaukasoarrena eta mandrila bezain beheragoko tximino batzuena ere, orain beltzaren edo australiarraren eta gorilaren artean gertatzen den bezala gertatu beharrean	»
—Charles Darwin (1871), kap. VI, "En el lugar de nacimiento y la antigüedad del hombre[14]

Darwinen ustez, emakumeek eta "arraza basatiek" gizon zuri europarrek baino gaitasun txikiagoa zuten garunean, burmuinaren tamainaren eta adimenaren artean erlazio zorrotza zegoela sinetsita baitzegoen, garai hartan funtsa garezurraren tamainan aurkitzen zelarik.

Hainbat egileren ustez, aipatutako ideiak darwinismo sozialaren egiazkotasun teorikoa argudiatzeko erabili ziren, eta, ondoren, inplikazio politikoa argudiatzeko. Izan ere, Darwinen semeetako batzuk mugimendu eugenesikoaren lider bezala nabarmendu ziren, eta bere lehengusua, Francis Galton, darwinismo sozialaren hedatzaile nagusietako bat izan zen.

Beste batzuek diote Adolf Hitlerrek eta Benito Mussolinik eragin handia jasan zutela darwinismo sozialaren teoriak izandako inplikazio teoriko eta metodologikoengandik, eta sarritan lotzen dituzte teoria ebolutiboa eta darwinismo sozialaren ideologia ondoren etorri zen arrazakeriarekin.

Orokorrean, autore ugarik kritikatu dute Darwinen teoria, besteak beste arrazakeria zantzuak izateagatik. Esaterako, Joxe Azurmendik. Honako hau dio Azurmendik arrazakeriaren eta inperialismoaren justifikazioaz eta teaoria sozial-darwinistaren loturaz:

«	XIX. mendearen hondarretik XX.aren erdi aldera arte, sozial-darwinismoak Europan eta Ipar Amerikan hainbat pentsabide politiko eta kultural ezberdin elikatu du: laissez-faire liberalismo barbaroenarentzat aitzakia zientifikoa eskaini du (Marx eta Engelsek jada seinalatu dutena), hainbat gerra zuzenesteko balio izan du (USArena Espainiarekin, esate baterako, Kubako auzian). kolonialismoa eta inperialismoa ederresteko, programa eugenesiko itxuragabekoak inspiratu ditu (eta ez nazistak bakarrik: USA edo Suediako antzutze programak ere bai, exempli gratia). Sozial-darwinismoak batez ere arrazismoa oinarritu du, eta hortik harako nazionalismo modernoak, nazional-sozialismo alemana bereziki.	»
—Joxe Azurmendi (2016) 46 or

Azurmendik Gizabere Kooperatiboaz (2016) liburuan honako hau iradokitzen digu: Hautespen naturala, egokitasunaren biziraupena eta existentziaren aldeko borroka (edo bizi borroka) metafora baliokideak direla, hots, ez dagoela ia desberdintasunik hiru terminoen artean.

Hala ere, darwinismo sozialak ez du beti posizio politiko espezifiko bat inplikatzen, izan ere, darwinista sozial batzuek konpetentzian oinarritutako aurrerapen sozialaren teoriak proposatzen dituzte, eta beste batzuentzat garrantzitsuena elkartasuna da. Azurmendik uste du gizadiaren garapenean eta gizarteen progresuan bizi-borroka faktore ukaezina izan dela baina badagoela beste faktore garrantzitsu bat uka ezin daitekeena; kooperazioa. (Azurmendi 2016) Kontzeptuak esanahi politiko eta polemikoa hartu zuen Oscar Schmidten ponentziarekin (hau ere 1877an) Estrasburgoko Unibertsitateko konferentzia zientifiko eta mediko batean. Ponentzia 1879an argitaratu zen Popular Science aldizkarian eta Schmidtek zera proposatzen zuen^[15]:

«

Sozialisten perfekziorako nahia gizateriaren berdintasunaren idealarekin lotuta dago. Orain, darwinismoak erabat eraitsi du ilusio hori. Garapenaren printzipioak berak berdintasun-printzipioa ukatzen du... Darwinismoak zientifikoki ezartzen du desberdintasuna, eta, ondorioz, doktrina darwinikoa batez ere gizon guztien berdintasunaren doktrina dela dioen baieztapenak ez du gure partea ezeztatu behar: ez du fundazio faktualik (...). Garapen intelektuala, oro har, aurreko belaunaldien araberakoa izaten da. Gizabanako bakoitzaren gaitasun psikikoek familiaren inprenta daramate eta herentziaren legeek zehazten dituzte. Izan ere, ez da egia, kolorea eta ondorengoak alde batera utzita, gizaki bakoitzak, antzeko zirkunstantzien pean, garapen mentalaren gailur antzekoa lor dezakeela (...) (proposamen horiek hain dira nabarmenak), non gizarte-demokratek ideia horiengatik erantzule egiten ez bagaituzte, ez genukeen inoiz arreta merezi izango.

»

Émile Gautier anarkista frantziarrak bi elementuak (terminoa eta kontzeptua) elkartzen ditu hitzaldi batzuetan, eta Darwinen teoriaren aplikazio soziala, kontserbadoretzat jotzen duena, irmo salatu zuen, gizarte eboluzioaren mekanismo nagusia lankidetza dela proposatuz. Hitzaldi horien arrakasta eta interesa zirela eta, 1880an Le Darwinisme soziala argitaratu zuen. "Étude de philosophie sociale". "Gizarte-darwinismo" kontzeptua Italiara zabaldu zen lehenik, eta beste herrialde batzuetara gero.^[16]

Geroago - eta nahiz eta zenbait pentsalari ezkertiar Gautierren iradokizuna sakontzen saiatu (ikus, adibidez, Reinhard Mocek bibliografian) - Terminoak soilik posizio eskuindarrak irudikatzeko konnotazioa hartu zuen. Adibidez, Maurice Duvergerren arabera, "Darwinen teoria filosofia burgesaren baliokide biologikoa da, zeinaren lehia askearen doktrina adierazpen ekonomikoa den; existentziaren aldeko borroka, horrela, giza beharrak asetzeko borrokara aldatzen da. Hondar politikoan, "Nagusitasunaren aldeko borroka" izatera iristen da (Gaetano Mosca), eta honek elitearen teorietarako oinarri bezala balio du: boterearen lehiagatik, gobernatzeko gaitasun handiena eta onena duten horiek sortzen dira ".^[17]

Izan ere, Hannah Arendten lanaren eragina izan zen hori, proiektuarekin lotutako ideien garapena jarrera "zientifizista" batetik, politikoki neutrala, nazien arrazakeria eta antisemitismo seudozifikoagatik.^[18]

Horrez gain, Answers in Genesis bezalako erakundeek eta Ameriketako Estatu Batuetan gaur egun egiten ari den eztabaida kreazionistaren testuinguruan— «darwinismoak» —ideologia arduratsu bakarrak ez izan arren— nazismoaren politiketara eraman zuela —darwinismo sozialaren bidez— «The Ashitnazcent of Racism» delakoaren teoria indartsu hura agertu eta bederatzi hilabetera».^[19] Izan ere, Hitler sutsu azaldu zen darwinismo sozialaren eta eugenesiaren alde.^[20]

Hala ere, Robert Richardsek Hitler Darwinista ez zela planteatu zuen eta Weikart kritikatu zuen eboluzioaren teoriari eraso egiten saiatzeagatik.^[21]

Richardsek baieztatu zuen Hitlerrek ez duela Darwin irakurri eta nazismoan eragina izan zuten pertsona batzuk, Houston Stewart Chamberlain kasu, eboluzioaren aurka zeudela.

Joxe Azurmendik ere ildo beretik , nahiz eta ez dion Darwini berari bere erantzunkizuna kentzen, Darwinen inguruari egozten dio ardura Sozial-Darwinismoaren bilakaera historikoaren ardura:

«

Egia da, sozial-darwinista esaten dugun aburu asko, Darwinena baino gehiago haren inguruarena eta lagunena dela -oraintxe ikusiko dugu. Baina egia, orobat. Darwin ez dela adierazpen horietatik distantziatu, beretu ere egin dituela, eta lagunen pentsaera sozial-darwinista nolabait bere interpretazio autorizatua bezala pasatzen utzi duela".

»

Joxe Azurmendik ondorengoa ere aipatzen du, Darwinek erabiltzen zuen terminologia arrazista azpimarratuz:

«	"Gaurtik begiratuta, Darwin arrazista da, ez dago dudarik. Darabilen terminologian, arraza eta nazioen artean diferentziak ez ezik, hierarkiak eta balorazioak barra-barra topatzen ditu irakurleak: arraza edo nazio gorak eta behereak, primitibo barbaroak versus zibilizatuak, arraza ariarra versus arraza semita, zuriak versus beltzak edo kolorekoak, etab. Darwinen izkribu publiko nahiz pribatuetan Ingalaterra viktoriarreko eta bere klase sozial jauntxoko uste-musteak erruz islatzen dira. Adierazpen zientifiko askoren formulazioa bera, agian kontzepturik oinarrizkoenak barne («existentziaren aldeko borroka», etab.), aurreiritzi sozial horien kategorietan dago espresatua, eta aurreiritzi horietxen berme zientifiko bezala baliatu da gero".	»
—Joxe Azurmendi (2016) 50 or

Darwinismo soziala ez da soilik proiektu politiko bat, mundu-ikuspegi bat baizik, eta "metateoria" deitu izan zaio.

Joxe Azurmendik hautespen naturalaren teoria Darwinista garaiko testuinguru intelektualarekin lotzen du:

«	Eboluzioaren eta hautespen naturalaren teoria darwinista testuinguru intelektual jakin batean hozitu da. Ilustrazioa ezkero (oroit Voltaire, Montesquieu), gizartearen bilakabidea eta orokorki kulturarena pentsamendu europarra irabiatzen ziharduen kuestio arduragarrienetakoa zen (Hegel, Comte, Marx). Darwinek, soka horretan bai, baina auzi hori oinarri biologikoetatik hara plantea tzeko atea zabalduz, sekulako iraulketa eragin du pentsabideotan. Darwin bera aski zuhurra izan da, eboluzioaren bere teoriarekin giza historiaren filosofia unibertsal bat ez laboratzeko; baina besteren batzuek horixe entseiatzeko aski material eta bultzada eman du. Sozial-darwinismoaren inspiratzaile nagusitzat H. Spencer eta Th. Malthus aipatu ohi dira. Horiek Natura eta gizakia, eta gizakia eta gizartea, ez harmonian eta kooperazioan, baina borroka etengabean begietsi dizute.	»
—Joxe Azurmendi (2016) 46 or

The Principles of Biologyri buruzko informazio guztia. ^[22]

«

Zibilizazioaren aurrekaria biztanleriaren hazkundea da, eta, horren ondorioz, arraza suntsitzen duten indarrak gutxitu egiten dira. Zibilizazioaren ondorio gehigarria da arraza suntsitzen duten beste indar batzuen gehikuntza. Animalia harrapariek eragindako heriotza-arriskua gutxitu egiten da... baina murrizten ez den heriotza-arriskua honako hauek eragiten dute: kopuruek gora egiteak (gizonena), elikagaien urritasunak eragindako arriskuak... Heriotza horiek areagotu ez badira, jangarrien kopuruak gora egin duelako da,... eta horrek giza premien presioak eragindako giza ohituren aldaketa dakar. Hona hemen gizaki zibilizatuak jasan ditzakeen aldaketen kausa iraunkorra... ("Gehiegizko biztanle" horrengatik ez balitz -hitzez hitz-, ez legoke ekoizpena handitu beharrik. Presio hori murrizteko hainbat bitarteko daude, baina) jarraitzen du azkenean presioa... bere osotasunean sentitu behar dela. (498 or.) "Beharrak bakarrik eragin dezake gizonak diziplina horren mende jartzea, eta diziplina horrek bakarrik eragin dezake etengabeko aurrerapena" (499 or.). "(Familia) eta arrazak desagertzeko bidean daude, eta familia eta arraza horien artean bizimodua ateratzeko lana gero eta zailagoa da. Irlandan berriki ikusi dugu egia hori eredugarri bihurtu dela... eta, horren arabera, arrazarekin jarraitzeko geratzen direnek beren burua babesteko zentzua handiagoa izan behar dute – Beren belaunaldiko "hautatuak" izan behar dute –, konpontzen huts egiten duten gizon guztien heriotzagatik (arriskuak), trebetasun, adimen eta autokontrol maila handi baterantz -ekintza koordinazio hobeagoa- bizitza osoago baterantz etengabeko aurrerapena ziurtatzen da. (500) Horrek gero eta "indibidualizazio" handiagoa dakar, bai egiturari dagokionez, bai funtzioari dagokionez. "Energia-iturri gisa behar den emozio-masa handitzea... beste gauza berdin batzuk dira, burmuin handiagoak korrelatzea. Autoerregulazio hobearen aldeko goi-mailako sentimendu horiek dira, gizarte hobe batean, gizabanako batek geroko iraunkortasuna bermatzeko gai den gizarte batean, besteak beste, berdinak izanik, garun konplexuago baten korrelatiboa (p 501)... Gizon zibilizatu baten garuna basati batena baino handiagoa da, %30 ingurukoa. Halaber, bereizketa areagotua du, batez ere bere bihurketen distribuzioan. (502).

»

Jarraian Joxe Azurmendik Herbert Spencerrek esandakoa azaltzen du: Gizasemea organismo den heinean, nazioa, gizartea eta Estatua ere organismo bezala pentsatu behar direla:^[23]

Spencerrentzat gizaseme bat organismo bat da; halaber gizartea, nazioa, eta Estatua organismoak dira eta organismoak bezala behar dira pentsatu. Organismo batek bizialdiak, faseak edo etapak ibiltzen dituen era berean, nazioen eta kulturen bilakaera aro organiko berorietxetatik pasatzen da: haurtasunean ahul, gaztaroan sendo eta sasoiko, zaharrean makal. Spencerrek zabaldu du nazio gazteen eta zaharren mintzamoldea. (Nazio gazteak germaniarrak lirateke, anglo-saxonak barne; nazio zaharrak, latindarrak, dekadenteak honezkero). Nola bizitza politikoan ere bizi-borrokak agintzen duen, etorkizuna nazio (arraza) gazteena izanen da. Ikusmolde etapista hori gerraren gorazarreak, nazio integratu eta organizatuagoek kaskailagoak azpiratzeko tresna bezala, borobiltzen du: progresoaren historia gerraren historia da funtsean. (Joxe Azurmendi 2016)

«	Gizabanako batengan – Edozein arrazoirengatik – Agertzen diren ezaugarriak gizabanako horren ondorengoen etorkizuneko belaunaldiei transmititzen zaizkie.	»
—[24]

Ondorengoak jarraitzen du:

«	Pedigri on batek (good stock, jatorrizkoan) etorkizuneko belaunaldien ongizaterako duen balioa begi-bistakoa da, eta komeni da atentzioa ematea zeinu goiztiar bati, zeinu horren bidez ziurta baitezakegu barietate berri eta hornitu batek behar besteko egonkortasuna duela barietate egonkor berri bat erraz sortzeko (stock jatorrizkoan). Beste forma batzuekin askatasunez nahasteari uko egitea da... Joera alternatibo hau lehengusuen artean ere behatuko balitz, ez legoke zalantzarik aldaki berria izaera egonkorrekoa dela eta, beraz, arraza garbi eta iraunkor baten elkargurutzatzearen bidez (interbreeding jatorrizkoan) erraz garatzeko gai dela. "	»
—198. or., (2000).

Darwinek berak Galtonen hainbat ideia sartu zituen Gizakiaren jatorria lanean.

Biologiaren legeak gizarte-fenomenoen azalpenari aplikatzeko ahalegina gizarte-zientzietan dagoen kultura versus izaera eztabaida handiaren testuinguruan gertatzen da (ikus berezkoa edo bereganatua). Bereziki, positibismoaren ondoriozko mekanizismo deterministari XIX. mendearen amaieran emandako erreakzioaren testuinguruan.

Stuart Hughesen arabera,^[25] "Darwinismoarekin, bere forma aplikatuarekin edo sozialarekin, gatazka intelektualaren erdigunera iritsi ginen. Darwinen lehen jarraitzaileetako batzuk, Auguste Comteren jarraitzaileak izan ziren, eta, positibismoaren predikari handienetako bigarrena, Herbert Spencer, darwinismora hurbildu zen lehenik, bere aukerak bere posizio propioari eutsiz. Darwinismoarekiko aliantzarekin, positibismoak eraldaketa bitxi bat izan zuen. Jatorrian, bere XIX. mendeko itxuran edo erabilgarritasunean, filosofia intelektual bat zen, gizakien arazo sozialek konponbide arrazional bat erraz lor zezaketelako ideian oinarritzen zena. Darwinismo sozialaren eraginpean, hala ere, positibismoa bere alderdi arrazionalistak alde batera uzten hasi zen: "Herentzia" eta "ingurumena". Hobbesiar naturako estatu batek ("existentziaren aldeko borroka" deitua), ordena sozial apaindua, gizakien arteko harremanaren objektu nagusi bezala ordezkatu zuen. Emaitza fatalismo zientifiko moduko bat izan zen, 1700eko filosofoen edo hurrengo mendeko lehen laurdeneko utilitario ingelesen ezaugarri izan zen baikortasun loriatsuaren antitesia. Positibismoaren azken ironia izan zen doktrina intelektual gisa hasi zena antiintelektualismo erradikal bat izatera iritsi zela.

Lege naturalak aukera moral edo sozialen justifikazio gisa erabiltzea da proiektuaren ardatz etikoa; izan ere, proiektu soziopolitikoak "lege zientifikoetan" oinarritzea nahi du (Arendt, op. cit). Milan Kunderaren hitzetan: "Aro modernoa fede irrazionalaren erresumaren eta arrazionalaren erresumaren arteko zubia da, federik gabeko mundu batean. Zubi horren amaieran agertzen den irudia hiltzaile pozgarria da, errurik gabea. "Adibidez, Thomas Malthusen iradokizuna, hots, populazioa baliabideen gainetik haztea Jainkoak agindu zuela gizonek modu produktiboan lan egiteko eta familiak osatzeko orduan berresteko, 1830eko hamarkadan laissez-faire-n oinarritutako ekonomia justifikatzeko erabili zen.^[26]

Ondoko oihal horren aurka, eta horri buruzko gogoeta akademiko edo teorikoetatik haratago, kontua da XIX. mendearen azken zatitik aurrera irrika nabarmena egon zela politikagintzan, baita Darwinek aipatutako oinarrizko kontzeptuekin bat egiteko ohartarazpenik ere. Aurreratik azaldu bezala, darwindar eboluzioaren teoriak berez ez dakar jarrera politiko bat, baina Spencer eta Galtonek eduki politiko zehatz bat eman zioten: "Darwini beti eman izan zaio sinesgarritasuna gai denaren biziraupenaren esaldiagatik... baina Spencerren lanean esanahi politiko bat ere hartzen du. Spencerrek muturreko ikuspegi politiko asko zituen, eta pobreei laguntzea helburu zuten gobernu-programak mespretxatzera iritsi zen. Azkenean, bere ideien onarpena atzeratu zuten ikuspegi politiko horiek izan ziren (Soziologiako Printzipioak bezalako idatziak, eta beste batzuk kasu), hamarkadetan zehar ezikusiak izan zirenak. Spencer Darwin bezalakoa zen zenbait gauzatan, baina eboluzioaren teoriari dagokionez, Spencerrek, biologia soila baino askoz gehiago inplikatzen omen zuela-eeta, Darwin baino urrunago iristea lortu zuen.^[27]

Eta "Galtonek herentziarekiko zuen lilura azaltzeko saiakera gehienek argudiatu dute politika ideologiko kontserbadoreei eskainitako dedikazio batek eraman zuela giza desberdintasuna naturalizatzeko bitartekoak bilatzera" ^[24]

Beraz, argudiatu daiteke Darwinek ez zituela partekatzen bere garaian ohikoak ziren aurreiritziak, hala nola arrazakeria eta klasismoa,^[28] Bere proposamena arraza- eta gizarte-desberdintasunak justifikatzeko modu bihurtu zen, eta Ernst Haeckel −Darwinen ideien dibulgatzaile nagusietakoa− izan zen Darwinen lanak almanez interpretatu eta Alemanian ezagutaraztera eman zituena. Hala, zenbait urteren ostean nazismoaren oinarri izango ziren arrazakeria eta klasismoari bultzadatxoa emanez.

Eta Darwinek esan bazuen ere "zentzugabea zela animalia bat beste bat baino gehiago izateari buruz hitz egitea", [eskatutako aipamena] eta bilakaera helbururik gabekotzat jotzen bazuen ere, 1859an Jatorria argitaratu eta gutxira, bere mezu nagusia garai hartako kapitalismo industrial ingelesaren deskribapen eta justifikazio maltusiano gisa ulertzen zen, horrela proposamen politiko argi batera iristeko: Darwinen espezieen arteko lehia, espezieen arteko lehia, espezieen arteko eskumen espezifiko bihurtzen da.^[29]

Beste hitz batzuetan, Darwinen hautespen naturalaren kontzeptua, esparru politikoan, Spencerren egokienaren biziraupenarena bihurtzera iritsi zen, merkatu librearen testuinguruan, politika eta jarrera sozial "gogorrak" justifikatuz. Adibidez, John D. Rockefeller enpresaria aipa daiteke, zeinak, American Beauty (Amerikar edertasuna) arrosaren adibidea erabiliz, honako hau esan baitzuen:

Negozio handi baten hazkundea egokienaren biziraupena besterik ez da... American Beauty arrosa bere edertasunaren eta maite dugun lurrinaren maximora irits daiteke, bere inguruan hazten diren beste kapulu batzuk sakrifikatzen baditugu. Hau ez da negozioen munduko joera gaizto bat. Baizik eta naturaren lege baten eta Jainkoaren lege baten adierazpena ^[30]

Agian, akatsa litzateke ez aipatzea darwinismo soziala ez zela soilik erabili gizarte- eta arraza-diskriminazioko politikak justifikatzeko, baita sexu-diskriminazioari dagokionak ere (ikus feminismoa).

Adibidez, iruzkingile batek dio emakume bakar batek ere ezin duela goi-mailako hezkuntzako ikastaro bat egin antzua izateko arriskurik gabe "eta Henry Maudsley doktoreak ere (berritzaile ezaguna, Ingalaterrako ospitale psikiatriko handienetako bat izendatu zutena) honako hau iradokitzen du:^[31]

"Kontua ez da neskek ez dutela anbiziorik, edo ez dutela huts egiten aurre egiten dien bide intelektuala egiten, baina baieztatzen da beren indarren eta osasunaren kostuaren arabera egiten dutela, bizi guztiko sufrimendua dakarrela berekin, baita beren sexuko lan naturalak behar bezala garatzeko ezintasuna ere... Izan ere, emaitza txarra izango litzateke, hala balitz, emakumeen lan intelektualaren kantitatearen abantailak lortzea, arraza gutxitu, ahuldu eta gaixotu baten prezioan ".^[32]

Doktore honek froga ukaezinak zituzten eskura -behintzat, garai hartako ikuspegi eta pentsamoldetik begiratuta- : "Emakumeen garunak, batez beste, gizonenak baino ia 150 gramo gutxiago pisatzen dute. Eta emakumeek menstruatu egiten dute, eta horrek esan nahi du odol- eta energia-galera erregularra dagoela. Garunaren tamaina gaitasun mentalaren parekoa da, eta gorputzean energia kantitate jakin bat baino ez dago eskuragarri. Ondorioak begi-bistakoak dira: bi "gertaerek" "energia" hori – Hasteko txikiagoa – "Ikasketetan" xahutzeak esan nahi du emakumezkoen "funtzio naturalak" negatiboki erasango dituela. Egoera larria zen: 1870ean Bostongo doktore batek -seriotasun osoarekin- unibertsitateetan graduatu ziren emakumeen umetokiek atrofia jasan zutela azaldu zuen, "energia kontserbatzearren" .

Iradokizun horiek guztiek argi eta garbi erakusten dute proiektua klase altuek haien nahien arabera ustiatzeko sortutako ideologia bat izan zela, ustezko justifikazio eta bertutea emanez.^[33]

Nahiz eta proiektuan bildutako autore gehienek hautespen naturala erabili duten kapitalismo erradikalaren, arrazakeriaren, belizismoaren, kolonialismoaren eta neoinperialismoaren aldeko argudio gisa, Diane B. Paulek (2003) uste du Darwinek eutsitako naturaren ikuspegia – "Izaki batzuek besteekin duten mendekotasuna" barne hartzen duena – Oinarri gisa ere erabili zutela ideologia progresiboki kontrajarriak diren Kroanismoan eta POTANISMOAn oinarri gisa. "Gizonek taldeka egiten dute borroka, taldeka. Existentziaren aldeko borrokak, talde desberdinetako kideen artean jarraitzen duen bitartean, eten egiten du talde bereko kideen artean, eta elkarren laguntzek eta gizarte-sentimenduek ordezkatzen dute. Taldeen arteko borrokan, ezagutza teknikoak erabakitzen du nor izango den garaile; horren ondorioa teknikaren aurrerapena da. Bi egoera horiek ondorio desberdinak dituzte gizarte-sistema desberdinenpean. Ikus dezagun nola agertzen diren kapitalismoarenpean." ^[34]

1944an Richard Hofstadterrek gizarte zientzien gaira birsartu zuen terminoa^[35]. Hitzak bereziki, kredo erreakzionario bati erreferentzia egiten dio, borroka lehiakorra, arrazakeria eta nazionalismoa sustatzen dituena. Hofstaderen eraginak zabalkundea izan zuen Ipar Ameriketako zirkulu akademikoetan.

1979an Robert Bannisterrek darwinismo soziala mito bat zela argudiatu zuen, erreformistek euren aurkariak estereotipatzeko sortua, baina, egia esan, darwinismoak eragin handiagoa izango zuen posizio aurrerakoietan. Hodgsonen posizioak -ikus arriba- interpretazio hau babesten du, terminoa erabili zutenak, gehienbat, ezkertiarrak izan zirela erakutsiz: "Terminoaren erabilera, argitalpen akademiko anglosaxoi nagusietan, arraroa izan zen 1940ra arte. Terminoaren aipamenak, oro har, ideologia arrazista edo inperialistak onartzen ez zituztenak izan ziren ".^[36]

1997an Mike Hawkinsek erantzun zien iradokizun horiei. Darwinismo sozialak ikuspegi desberdinak hartzen ditu, hots, ez da posizio monolitiko bat eta terminoa ez erabiltzeak ez du esan nahi kontzeptua erabiltzen ez denik beraz, Hawkinsek bi maila desberdin daudela iradokitzen du azterketan. Lehenengoa darwinismo sozialak sustatzen duen ikuspegi orokorrari buruzkoa da; bigarrena, autore ezberdinek ikuspegi orokor horretatik eratortzen edo garatzen dituzten ikuspegi edo posizio espezifikoei buruzkoa da. Darwinismoaren printzipioak, gizartearen azalpenari aplikatzean, modu ezberdinean interpretatu dira eta, ondorioz, ikuspegi ideologiko ugari defendatzeko erabili dira, batzuetan euren artean gatazkan sartzen direnak.^[37]

Aurrekoaren arabera, badirudi desberdintasun bat dagoela erabilera akademikoaren eta politikoaren artean, ez bakarrik terminoari dagokionez, baita printzipio biologikoen bidez gizarte-arloa interpretatzeko proiektuari dagokionez ere. Inferentziagatik behintzat, Hodgsonek, dirudienez, "Zientzialarien" lanak, politika ez herrikoiekin elkartzeagatik bakarrik jasan zuela iradokitzen du.

Hala ere, iradokizun hori, besteak beste, Richard Weikartek (Kaliforniako Unibertsitateko historia irakaslea eta Discovery Institute erakundeko Senior Elkartekoa da, Diseinu adimendunaren proposamena babesten duen erakundea) ezeztatzen du^[38]. Weikartek honako hau iradokitzen du: "Ez dago zalantzarik Hitler darwinista sozial bat izan zela, historia arraza desorekatuen eta militarismoaren arteko existentziaren aldeko borroka gisa ikusiz gero". Biek garatu zuten, independenteki, laissez faire delakoaren darwinismo sozial bat, biak proposamenaren gurasoak izatea eragiten duena. ".^[39]

Weikarten iradokizun horiek Stephen Jay Goulden lanaren gainean eraikiak edo bideratuak direla dirudi. Bigarren honek iradoki zuen adimenaren azterketa zientifikoa ikusmolde arrazistek zikindu zutela eta datu bilketak ere eragina izan zuela.^[40]

Darwinismo sozialaren aldarrikapenek eta itxaropenek tinko iraun zuten sasizientziaren eremuan, garapen sozialari eta giza ahalmen intelektualei buruzko azalpen bat eskaintzeari zegokionean, aurreiritzietarako estalki bat baino ez -ikus, adibidez, kraneometria eta poligenismoa-, mekanismo zientifiko bat – Genetikoa – Aurkitu zen arte, eta badirudi horiek azalpen bat ematen dutela.

Eremu horretan egindako garapenetatik abiatuta, banakako ezaugarriak genetikoki zehaztuta daudela erakutsi nahi zuten ikerketa ugari argitaratu ziren. Adibidez, 1951n, Hans Eysenck saiatu zen erakusten "nortasunaren faktoreek osotasun gisa heredatutako unitate biologiko bat osatzen dutela" ^[41]

Ikuspegi horrek bultzada handia jaso zuen 1976an Richard Dawkinsek "selfish Gene" (gene berekoia) argitaratu zuenean. Dawkinsek aurrera egin du genea funtsezko eboluzio-unitatea dela dioen tesian. Esan daiteke, beraz, belaunaldiz belaunaldi transmititzen diren geneak ez direla adierazten diren indibiduoari edo hark osatzen duen gizarteari hobekien zerbitzatzen diotenak, baizik eta ugalketarako material genetiko gisa duten funtzioa. Aleloak dituen banakoarentzat ugalketa-abantailak ematen dituzten geneak bakarrik heredatuko ditu gero eta banako-kopuru handiagoan, geneari existitzen jarraitzeko aukera emanez. Horren ondorioz, gene edo konbinazio horiek dituzten banakoak arrakastatsuagoak dira ugalketari dagokionez. Baina -eta puntua erabakigarria da- genearen hedapen hori genea adierazten den indibiduoaren kostuan ere izan daiteke (zahartzearen adibideak iradokitzen duen bezala).

Kulturari dagokionez, Dawkinsek iradokitzen du "unitate ebolutibo kultural" edo meme bat dagoela, "Ideiez, sinboloez edo ohiturez" osatua, gizabanako batek (adimenetik) beste batzuei transmititzen diena (hizkuntzaren, idazketaren eta, oro har, edozein fenomeno edo jokabide imitagarriren bidez). Meme horiek hautespen naturalaren prozesuen mende egongo lirateke, eta geneen antzera garatuko lirateke (eboluzionatu egingo lukete). Horiek bezala, gizabanakoen ugalketa-arrakastak edo -akatsak ere eragina izango luke, eta mutazio-, lehia- eta herentzia-prozesuen mende egongo lirateke.

Horrek biziki bultzatu zituen horri buruzko ikerketak. Adibidez, (1994an) "Behavior Genetics" (jokabidearen genetika) aldizkari zientifikoan argitaratutako artikulu batek aurkitu zuen "trebetasun kognitibo orokor" baten 0,92 bezalako ehuneko handi bat faktore genetikoen mende dagoela.^[42]

Hala ere, ikerketa horiek ez dute lotura zuzenik eskaintzen eragin genetikoaren eta emaitza sozialen artean. Egoera hori, 1996an, Richard J. Herrnstein eta Charles Murrayk zuzenean kontsideratu zuten bere The Bell Curve (Curva de campana) ospetsuan^[43]. Liburuaren puntu nagusia "inteligentzia" -IQren kontzeptualizatu eta neurtua- arrakasta edo porrot sozialaren iragarle sendoa dela da, lanean sarrera, garapen edo arrakasta mailatan neurtua, etab. Beste hitz batzuetan esanda, maila soziosozial independenteenek hasierako maila soziosozialean gora egiteko joera dutela. Aitzitik, "Arazo sozialak" eta "jokabide antisozialak" oso lotuta daude adimen horren neurrietan emaitza txikiak izatearekin. Lanak, "Elite kognitibo" baten existentzia aldarrikatzen du, goi maila sozialak hartzen dituena, baina, era berean, adimenari dagokionez arraza ezberdintasunak daudela iradokitzen du (sortzetikoak edo genetikoak): beltzek emaitza baxuagoak dituzte, "Hispanoak" atzetik dituztela, gailurrean, zuriak, judu askenaziarrak eta asiarrak daude.

Lanaren inplikazioak begi-bistakoak dira, eta galdera batzuei erantzun erakargarri bat iradokitzen zaie, adibidez, zergatik norbanako eta/edo talde batzuk beste batzuk baino arrakastatsuagoak diren – Ekonomikoki eta sozialki barne –: hobeto funtzionarazten dieten geneak dituzte. Eta gene horiek pribilegiatu egiten dituzte familiak, eta gero -gene horiek populazio baten bidez banatzeko- talde sozial osoak (sektore sozialak eta gizarteak barne). Egoera txarrenean daudenek, berriz, osagarri genetikoa dute. Baina horiek guztiak kargatu, eragotzi edo zaildu egiten du garapen edo funtzionamendu eraginkorra.

Horrek guztiak eztabaida handia eragin zuen hedabideetan. Horren ondorioz, 52 akademikok "mainstream Science on Intelligence" ^[44] argitaratu zuten "funtsik gabeko kritika horiei, modako iraganeko pertzepzioetan eta sasizientifikazioetan oinarrituta". Eta 1995ean, 81 egilek erantzun bat argitaratu zuten -The Bell Curve Debate, ^[45]- The Bell Curve-ren egileek aurreratutako pertzepzioen aurka argudiatuz.

1997an Stephen Jay Gouldek La falsa medida del hombre argitaratu zuen, kritika hori zabalduz eta sakonduz. Gould ez dago aldaketa biologikoaren proposamenaren aurka (herentziak faktore intelektualak eragiten dituela esan nahi du), The Bell Curve -en egileen determinismo biologikoaren aurka baizik, hau da, "Giza taldeen arteko desberdintasun sozioekonomikoak -batez ere, arrazen, klaseen eta sexuen artean- heredatutako bereizketetan sortzen dira, eta, zentzu horretan, gizartea," Bere alderdi biologikoaren "eta" metodoen "isla leiala da.^[46]

Obraren inpaktua hain handia izan zen, ezen geneen eta emaitza edo korrelazio ekonomiko-sozialen artean lotura zuzena erakutsi nahi zuten azterlanen kopurua nabarmen murriztu baitzen, herentziaren zein ingurumenaren eragina frogatu nahi zuten azterlanekin ordezkatuz. Adibidez, 2006an, Richard Lynnek iradoki zuen beltzen "defizit kognitiboaren" erdia inguruneko faktoreek eragin zutela – Bereziki, ekonomikoek: Elikadura eskasak –, beste erdia faktore genetikoek.^[47]

Aldi berean, azterketa-eremuaren enfasia aldatu zen. Funtzionamendu sozial arrakastatsua lortzen "laguntzen" duten faktoreetan zentratzea, funtzionamendu hori zailtzen edo eragozten duten faktoreak aztertzeko. "Pobreen" artean askok funtzionamendu egokia zailtzen duten gaixotasunak edo baldintzak dituzte. Eta gaixotasun eta/edo baldintza horiek abantaila dute (ikerketarako) objektiboki determinatuak izateko, teorikoki, irizpide medikoen arabera.

Adibidez, herrialde garatuetan, depresio-mailak handiagoak dira emakumeen eta langabeen artean "erantzukizun-egoeran" dauden gizonen artean baino. Gerta liteke faktore genetiko batek, "Faktore sozialekin" batera, arazo mota horiek edo, oro har, erreakzio negatiboak izatea. Lerro horietan zehar, aukera bat aurreratu zen ikerketa batean, eta horrek iradoki zuen aldakuntza genetiko bereizgarri bat duten eta haurtzaroan gaizki tratatuak izan ziren banakoek depresiorako joera bat izango zutela: aldakuntza genetikoak -iradoki zen- urrakortasun bat sortzen du.^[48]

Hala ere, azterketa genetikoek erakusten dute aldakuntza hori ez dela nagusitzen emakumeen artean gizonen artean baino. Mundu mailan, aldakuntza ohikoagoa da Asia hego-ekialdeko herrialdeetan, baina eskualde horretan depresioa ez da mendebaldeko herrialdeetan bezain ohikoa. 2007an, Joan Chiok ikusi zuen gizarte bat kooperatiboa edo solidarioa den mailak -desberdina eta indibidualista ez bezala- genetikak baino hobeto azaltzen dituela depresio-tasak.^[49] eta metaanalisi batek zera aurkitu zuen: "Ez dago ebidentziarik genotipoa... bakarrik edo gertaera estresagarriekin elkarreraginean depresio-arrisku handiarekin lotuta dagoela, gizonengan, emakumeengan edo bi talde koordinatuengan".

Antzeko egoera bat gertatu zen eskizofreniari buruzko ikerketekin. Adibidez, 2003an, Silvio Bolaños Salvatierrak, azterlan desberdinak luze aztertu ondoren, honako hau ondorioztatu zuen: .Lehenik "Eskizofreniaren etiologiari buruzko ikerketa psikobiologikoak gaixotasunaren garapenean parte hartze poligenikoari buruzko frogak aurkeztu ditu, eta hori, berez, ez da nahikoa gaixotasunaren agerpena azaltzeko. "- Eta zazpigarren puntuan:" Genetika idealismo berri baten sortzailea izan liteke, korrelatu biokimikoari pisu handiagoa emanez, sozialari baino; horrela, gizartea eta familia erantzukizunetik salbuesten dituzten ikusmoldeak orokortu litezke, jokabide eskizofrenikoaren sorrerari dagokionez. Hau kontrol sozialeko praktikak ezkutatzeko estrategia bat izan liteke. "^[50]

Badirudi "faktore genetikoaren" iradokizuna, giza jokabidea eta emaitza sozialak azaltzeko arrazoi nahikoa den aldetik, 2001. urteaz geroztik izan dela halabeharrez konprometitua, data horretan hasi baitziren Giza Genoma Proiektuaren emaitzak ezagutzen. Proiektu hori "gene espezifikoen eta gene-multzoaren artean kausa- eta efektu-erlazioak interpretatu, egiaztatu, identifikatu eta ezartzeko" itxaropenarekin hasi zen.^[51] .

Gai horiek, besteak beste, Oliver Jamesek aztertzen ditu bere "The Selfish Capitalist" lanean^[52]. 2004. urtean Munduko Osasunaren Elkarteak egindako ikerketa fidagarri bateko datuak erabiliz... aurkitzen dut buruko gaixotasunen nagusitasuna bikoitza dela Zeelanda Berrian eta AEBetan. Mendebaldeko Europan (Belgika, Frantzia. Alemania, Italia, Herbehereak eta Espainia). Australia, Kanada eta Erresuma Batua estaltzen dituzten beste azterlan batzuk gehituz gero, ingelesez hitz egiten duten herrialdeetako buruko gaixotasunen batez besteko mailak – Kapitalismo berekoikoak – Biztanleriaren% 23ri eragiten dio oro har, eta Europako herrialde kontinentalen% 11,5. " Gainera, Margaret Thatcherrek neoliberalismoa ezarri zuenetik Erresuma Batuan buruko gaixotasunak areagotu egin direla nabarituz, Jamesek honakoa ondorioztatu du: "Honek ezin du geneekin inolako loturarik izan" .Horrek hautaketa edo bilakaera inklusiboaren kontzeptua garatzea ekarri du^[53].

• Azurmendi, Joxe  2016: "Sozial-Darwinismoaz" in Gizabere kooperatiboaz, Donostia: Jakin ISBN 978-84-95234-96-4
•  Bannister, Robert C. (1989), Social Darwinism: Science and Myth in Anglo-American Social Thought., Filadelfia: Temple University Press, {{ISBN|0-87722-566-4}}
•  Gould, Stephen Jay. 1997. La falsa medida del hombre. Barcelona, Crítica. {{ISBN|978-84-7423-804-4}}
•  Jerry Bergman (2011), The Dark Side of Charles Darwin, A Critical Analysis of an Icon of Science, New Leaf Publishing Group. {{ISBN|0890516057}}
•  Hawkins, Mike (1997 (98)). Social Darwinism in European and American Thought, 1860–1945: Nature as Model and Nature as Threat. Cambridge University Press. {{ISBN|0 521 57400 5}}. Consultado el 11 de agosto de 2010.
•  Hoyos V., Diana (2001), Ética naturalizada: evolución, naturaleza humana y moralidad., Manizales: Universidad de Caldas., {{ISBN|9588041376}}
•  Hodgson, Geoffrey M. (December 2004). «Social Darwinism in Anglophone Academic Journals: A Contribution to the History of the Term» (pdf). Vol. 17 No. 4 (Journal of Historical Sociology). pp. 428-463. ISSN 0952-1909. Consultado el 17 de febrero de 2010.
•  Kotzin, Daniel (2004), Point-Counterpoint: Social Darwinism, Columbia American History Online, archivado desde el original el 19 de julio de 2011, consultado el 22 de noviembre de 2008 |archiveurl= y |urlarchivo= redundantes (ayuda); |archivedate= y |fechaarchivo= redundantes (ayuda)
•  Miranda et al, Marisa (2005), Darwinismo Social y Eugenesia En El Mundo Latino., Siglo XXI, {{ISBN|9871013345}}
•  Mocek, Reinhard (2000), SOCIALISMO REVOLUCIONARIO Y DARWINISMO SOCIAL, Libros Aula Magna, {{ISBN|9788446010876}}
•  Moore, James (2006), Evolution and Wonder - Understanding Charles Darwin, Speaking of Faith (Radio Program), American Public Media, archivado desde el original el 22 de diciembre de 2008, consultado el 22 de noviembre de 2008 |archiveurl= y |urlarchivo= redundantes (ayuda); |archivedate= y |fechaarchivo= redundantes (ayuda)
•  Novicow, J., and Nicolás Salmerón y García. 1914. La crítica del darwinismo social. Madrid: Daniel Jorro.
•  Pannekoek, Anton: Darwinismo y marxismo (I) y (II)
•  Paul, Diane B. (2003), «Darwin, social Darwinism and eugenics», en Hodge, Jonathan; Radick, Gregory, eds., The Cambridge Companion to Darwin, Cambridge University Press, pp. 214-239, {{ISBN|0-521-77730-5}}
•  Pichot, André, La société pure. De Darwin à Hitler, Champs Flammarion {{ISBN|2-08-080031-0}}
•  Sweet, William (2004), Herbert Spencer, Internet Encyclopedia of Philosophy, consultado el 16 de diciembre de 2008
•  Tort, Patrick (2001), Para leer a Darwin., Madrid: Alianza Editorial, {{ISBN|9788420657783}}
•  Wilkins, John S. (1997), Evolution and Philosophy: Does evolution make might right?, TalkOrigins Archive, archivado desde el original el 17 de febrero de 2009, consultado el 22 de noviembre de 2008
•  Wilkins, John S. (2008), «Darwin», en Tucker, Aviezer, ed., A Companion to the Philosophy of History and Historiography, Blackwell Companions to Philosophy, Chichester: Wiley-Blackwell, pp. 405-415, ISBN 1-4051-490