Dolium

Doliuma (dolia plurala) antzinako Erromako buztingintzako ontzi bat da, tina baten antzekoa, Mediterraneoan elikagaiak bildu eta garraiatzeko erabiltzen zena.^[1]

Erromatarren doliak, ikuspegi morfologikotik, gorputz piriformeko ontzi handiak dira, ontziaren sorbaldan (goiko zatia, lepotik behera) zabalerarik handiena dutenak, edukia zabal dadin. Ertza lodiagoa da eta barrurantz okertua, gorputzaren jarraipen soil gisa. Hondoa laua izaten da, nahiz eta ale batzuek kanporantz nabarmendutako hondoa izan. Heldulekuak izan zezaketen edo ez.

Tapaderak (operkula) izaten zituzten, arbelezko edo kareharrizko plakak, eta zeramikaz ere egiten ziren, heldulekuarekin edo gabe^[3].

Nahiz eta autore moderno askok dolium ‘zurezko upel’ bihurtzeko akatsa egiten duten, berez, edukiontzi edo pitxer handia zen, buztin egosiz egina.

Barruko paretak mundrunez edo argizariz estal zitezkeen, elikagai likido eta solidoak gorde edo prozesatzeko. Iturri batzuek 50 koadranteko dolia aipatzen dituzte, 1.300 l inguru. Nahiz eta dolium-entzat tamaina estandar errealik ez egon, Plinio Zaharrak erregistratutako edukiera txikienekoek ere tamaina bikaina izaten jarraitzen zuten.

Doliei buruz dakigunaren zati handi bat antzinako literatura-iturrietatik dator. Iturri horiek dolium-aren neurriak, forma eta oinarrizko erabilera definitzen laguntzen dute. Zehazkiago, informazio gehiena nekazaritzari buruzko testu latindarretatik dator, nabermen, Katon Zaharraren De agri cultura Catón el Viejo, Vrronen Res rustica, Kolumelaren Res rustica eta Paladioren Res rustica de nabarmen idazlanetatik. Iturri horiek garaiko landa-gaiei buruzkoak direnez, Antzinako Erromako bizitzaren eta kulturaren erretratua ematen dute. Doliei buruzko bigarren iturri garrantzitsu bat Justinianoren Digestoa da, aurreko legelari erromatarren lanen bilduma, dolium-a antzinako gizarte erromatarrean sartzearen garrantzia eztabaidatzen duena. Iturri horiek, dolium-a laburki aipatzen duten garrantzi gutxiagoko beste batzuekin batera, doliuma erromatarrek inoiz egindako buztin egosizko ontzi mota handiena dela baieztatzen dute.

Askotariko erabilerak zituzten. Elikagaiak (ardoa batez ere) biltegiratzeko eta garraiatzeko erabiltzen ziren, ondoratutako itsasontzi jakin batzuetan agertzeak baieztatzen duen bezala

Ardoaz gain (dolium vinarium), garia (frumentu-dolia), olioa (dolium oleariuma), frutak (udareak eta mahatsak, pira et uvas in doliis et mala strutea), ura, mahats-aleak (atina), elikagaiak gatzunetan (muria), urdaiazpikoak (sic salitre portre in dolio aut in seria).

Muxarrak hazi eta gizentzeko ere erabiltzen ziren. Varronek dioen bezala: dolia, ubi habeant concluso glires, (glires) saginantur in doliis (HILGERS, 1969, 174).

Adibidez, dolia gehienak buztingile bidaiari espezializatuek egiten zituzten, edo nagusiki arkitekturarako zeramikaren ekoizpenean parte hartzen zuten tailerrek. Ekoizpen-lekuetan erabiltzen ziren, hala nola baserrietan (villae), eta salmenta-puntuetan, hala nola dendetan (tabernae) eta hiri-biltegietan. Doliak antzokietan ere erabiltzen ziren, ezaugarri akustikoak zituztelako (ustez soinu-efektuetarako).

Dolium-ak gordetzeko bi metodo erabiltzen ziren: lurrean erdi lurperatuak edo zutik, aterpean. Anforak ez bezala, doliuma ez zen salgaiarekin batera saldu beharreko osagarritzat hartzen, dolia instalazio finkoak ziren, eta haren helburu nagusia produktuak etengabe biltegiratzea zen, oso ohikoa, besteak beste, tabernae-tan.

Hala ere, dolia garraio-azpiegituretan ere erabili izan ziren maiz, hala nola merkataritza-ontzietan eta aldi baterako biltegiratze-lekuetan, adibidez, portuko biltegietan. Merkataritza itsasontzi erromatarren hondakinetan aurkitu izan dira, gilan zehar bi edo hiru dolium-ilara zituztenak, adibidez. Itxuraz zementatuta zeuden, ez mugitzeko, eta ardoa garraiatzeko ontzi finko gisa erabiltzen ziren. Doliaren prezio altuek argi eta garbi erakusten dute inbertsio handia egin behar zela itsas garraiorako. Gainera, bere pisu eta bolumen handia dela eta, dolium bat ordezkatzea eragozpen handia izaten zen. Horregatik, kontu handiz erabiltzen ziren, denbora luzez erabilgarriak izan zitezen.

Aztarnen ikerketei esker eta ikerketa etnografikoen laguntzaz, jakina da kasu askotan biltegi-ontzi handiak hainbat hamarkadatan erabiltzen zirela, eta, beraz, onargarria dirudi esatea dolium-ak gutxienez 20 edo 30 urtez edo gehiagoz erabiltzen zirela.

Oraindik ebazteke dago itsas merkataritzari buruzko dolien erabilera zehatza, baina, hala ere, itsasontzi hondoratuetan aurkitu dira eta gaur egun baieztatu daiteke garrantzitsuak izan zirela, nahiz eta, denbora laburrez. Elikagaien merkataritzan dolia erabili zirela argi uzten duten aurkikuntza garrantzitsuenetako bat antzinako merkataritza-ontzi erromatarretan dago. Dolia zeramaten urperatutako zazpi ontzi aurkitu dira gutxienez, K.a. I. mendetik.K.o. III. mendea arte. Hiru interesgarrienetakoak Diano Marina parean, Marseillatik gertu dagoen Petit Congloue irlako uretan eta Korsikako Isula di a Giraglia^[4] uretan agertu dira.

Italiako Liguriako Diano Marinako itsasontzi hondoratuan ukitu gabeko hamabost dolia aurkitu zituzten. Sakonera handi samarra zela eta, natura- eta giza eraginetik behar bezala babestuta egon zen. Bertako dolium-ek funtsean, bi forma desberdin dituzte, eta, egia esan, bi kokaleku dituzte ontzian. Lau dolia luze, ia zilindrikoak, ilara batean zeuden, ontziaren gilan zehar; hamar laburragoak eta ia biribilak, berriz, bi lerrotan jarrita zeuden eta aurrekoen alboetan zeuden. Itxura denez, antolamendu mota horrek lotura zuzena du ontziaren egiturarekin. Doliek Diano Marinan aurkitutako ontzian zuten edukiera ahalmen osoa kalkulatu da. Erdiko dolia zilindrikoen eta inguruko biribilen ahalmenaren kalkuluetatik abiatuta, itsasontziaren doliaren guztizko edukiera 36 m³ ingurukoa izango zela uste da^[5].

• Mannoti, T. (1994). Archeometría. Geoarcheologia dei manufatti. Génova: Escum. OCLC 642299975. 
• Capel Martínez, J. (1999). Arqueometría y arqueología. Arte y arqueología (47). Granada: Universidad de Granada. ISBN 9788433825865. 
• García Huerta, R. eta Rodríguez González, D. (Arg.) (2009): erromatarren aurreko penintsulako herrien arteko biltegiratze-sistemak. Arroa: Gaztela-Mantxako Unibertsitatea. ISBN ά8427-655-5

• Pithos
• Tina
• Anfora