Li Po

Li Po
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	李白
Jaiotza	Suyab eta Jiangyou (en) , 701
Herrialdea	Tang dinastia
Heriotza	Dangtu, 762 (61 urte)
Hobiratze lekua	Tomb of Li Bai (en)
Heriotza modua	: itotzea
Familia
Aita	Li Ke
Leinua	Li clan of Longxi (en)
Hezkuntza
Hizkuntzak	txinera klasikoa txinera
Jarduerak
Jarduerak	poeta, kanta-idazlea, kaligrafoa eta idazlea
Lantokia(k)	Txina (eskualdea)
Lan nabarmenak	ikusi Q10842233 Quiet Night Thought (en) Mountain Q&A (en) Bringing in the Wine (en) A Farewell to Meng Haoran on his Way to Yangzhou (en) A Farewell to a Friend (en) Departing from Baidi in the Morning (en) Q17367385

Li Po edo Li Bai, baita ere Li Taibai^[1] (Suyab?,^[2] 701-Dangtu, 762) Tang dinastiaren garaian bizi zen txinatar olerkari erromantiko handia izan zen. "Poeta hilezkorra" deitutakoa, yue fu izeneko poema fantastikoak dira bere poemarik ezagunenak. Yangtze ibaian mozkorturik ito egin zela uste dute askok. Nolabait, bere izenak mito maila izatea lortu du.

Bere egoera ekonomiko lasaiari esker Li Pok Txinan zehar bidaiatzen eman zuen bere bizitzaren zati handi bat. Bere poesia munduko plazer eta banitateari egindako kantua da.^[3] Du Fu adiskidearekin batera Txinatar poesiaren Urrezko Garaia deituriko poeta iraultzaileetako bat da. Bere poesiak eragin handia izan du Txinako literatur tradizioan. Txinako poesiaren maisu handienetakotzat jotzen da. 1.000 poema inguru gordetzen direla kalkulatu da, baina, denboraren poderioz, zaila da kopurua zehaztea.^[4]

"Poeta hilezkorra" bezala ezaguna, txinatar literaturaren historiako errespetatuenen artean dago Li Po. Gaur egun, bederatziehun poema inguru gordetzen dira. Horietako askoren egiletza zalantzazkoa da, eta, ondorioz, kontsultatutako iturrien arabera, haien lanen zenbaketa aldatu egiten da. Mendebaldean, XX. mendean, Ezra Pound idazle amerikarraren bertsio oso libreen bitartez ezagutu ziren; itzulpen horien oinarria japonierazko bertsio batzuk izan ziren. Ezra Poundek Li Poren poesia Asiako literaturaren ikusgarritasunaren adibiderik nagusitzat jotzen zuen.^[5][6]

Li Po ezaguna da bere irudimen handiagatik eta, baita ere bere poesian sortutako irudi taoistengatik; halaber, ezaguna zen bere alkoholarekin zaletasun handia.^[7] Alkoholaren eraginpean zegoela Ibai Urdinan, ilargiaren isla besarkatzen saiatzean, bere ontzitik erori ondoren, itota hil omen zen poeta.

Haren biografian hutsune asko daude. Erdialdeko Asiakoa zen jatorriz; bere jaioterria zalantzazkoa da, baina hautagai bat Suyab da, Kirgizistango egungo Tokmok hiritik gertu dagoen herria. Baliteke etnikoki guztiz txinatarra ez izatea ere, eskualde haietan Txinako kulturarekin kontaktuan zegoen beste ingurune etniko batekoa baizik (pertsiar, turkiar...) ^[8]. Bost urte zituelarik, merkatarien bere familiarekin, Sichuan eskualdean bizi zen.

Konfuzionismoren eta taoismoren pentsamenduek eragin zioten, baina, azkenean, bere familiaren jatorri ez txinatarrak ez zion aukera handirik eman Tang dinastian aurrera egiteko. Tang garaia izan zen poesia txinatarraren benetako Urrezko Aroa, eta hartan gehien nabarmendu zirenak Du Fu eta Li Po izan ziren, zeinak bizi zirelarik ere ospetsu izan ziren. Estiloz, ordea, Li Po ez zen beste asko bezain "txinatar", beharbada bere jatorriagatik, eta pertsonaia bakartia izan zen: Du Fuk onartu zuen Li Poren eragina jaso zuela, baina ez beste poeta askok; nolabait idazle asko ezikusiarena egin ziotela dirudi. Bere poesian, halaber, exotikoarenganako erakarmen bat igartzen da eta horrek ere bere alde jokatu zuen.

Badakigu Li lau aldiz ezkondu zela. Bere lehen ezkontza, 727an, Anlun, Hubei, gobernuko ministro ohi baten bilobarekin izan zen. Bere emaztea Wu familiakoa (吳) zen. Li Bai hamar bat urtez bizi izan zen bere emaztearen familiaren etxe batean, Bishan mendian (碧山).^[9] 744an bigarrenez ezkondu zen Henango egungo Lianyuan barrutian. Ezkontza hau Zong (宗) abizeneko beste olerkari batekin izan zen, zeinarekin seme-alabak eta olerki trukeak izan zituen, berarenganako eta bere seme-alabenganako maitasun adierazpen asko barne. Bere emaztea, Zong, Zong Chukeren biloba zen, gobernuko funtzionario garrantzitsua Tang dinastian eta Wu Zetian garaian.

Hogeita bost urterekin, Txinan barrena bidaiatzeari ekin zion, nortasun basati eta askea garatuz, Konfuzioko zaldun perfektuaren ideien aurkakoa zen joera hori. 725 urte inguruan, Li Baik Sichuan utzi zuen, Ibai Urdinan zehar nabigatzen Dongting aintziran zehar, Nanjingneraino joan zen: bere alderrai egunak hasi ziren horrela. Gero ibaian gora itzuli zen, Yunmengera, orain Hubei probintzia den horretan; han lehen ministro erretiratu baten bilobarekin, Xu Yushirekin, ezkondu izana interludio labur bat besterik ez omen zen izan. Bere bidaiaren lehen urtean pertsona ospetsuak ezagutu zituen eta bere aberastasunaren zati handi bat lagun behartsuei oparitu zien.^[10]

730. urtean Li Po Zhongnan mendian gelditu zen, Chang'an hiriburutuk gertu eta bizimodu bat bilatzen saiatu zen, lortu gabe. Ibai Horian zehar nabigatu zuen, Luoyangen gelditu zen eta Taiyuanera joan zen etxera itzuli aurretik. 735ean, Li Bai Shanxin zegoen, non Guo Ziyiren aurkako gerra-kontseilu]] batean parte hartu zuen; geroaago, Guo Ziyi Tang jeneral nagusietako bat bihurtu ondoren, mesedea itzuli behar zion An Shiko istiluetan. 740. urte inguruan, Shandongera joan zen bizitzera, eta han "Banbu errekako sei alferrak" izeneko taldeko kide bihurtu zen. Zhejiang eta Jiangsu inguruan ibili zen eta, azkenik, Wu Yun izeneko apaiz taoista ospetsu baten lagun egin zen. 742an Enperadoreak Wu Yun deitu zuen gorte inperialera joan zedin. Han Wuk Li Pori gorazarre handia egin zion.^[11]

Wu Yunek Li Bairi egindako goraipamenak, Xuanzong enperadoreak Li gortera deitzera eraman zuen, Chang'anen. Karabanek Chang'an zuten helburu garai hartan eta urrezko garai bizi izan zen hiria. Gezurra badirudi ere, olerkigintzan trebatu beharra zegoen gortean sartzeko.^[12]

Li Po enperadorearen aurrean aurkeztu zuten, 742. urtean. Liren nortasunak liluratu egiten zituen aristokratak eta jende arrunta, baita beste taoista eta poeta bat ere, He Zhizhang; azken honek "Hilezkorra zerutik erbesteratua" ezizena eman zion. Izan ere, hasierako entzunaldi baten ondoren, Li Pori bere iritzi politikoei buruz galdetu ziotenean, enperadorea txundituta geratu zen, eta oturuntza handi bat egin zuen haren omenez. Oturuntza hartan, enperadoreak bere mesedea egiten ziola ikusi zen, baita berarentzat zopa pertsonalki ondu ere.

Xuanzong enperadoreak itzultzaile gisa kontratatu zuen azkenik, Li Pok gutxienez txinera ez zen hizkuntza bat ezagutzen baitzuen. Ming Huangek, azkenean, postu bat eman zion Hanlin Akademian, Enperadoreari esperientzia akademikoa eta poesia emateko balio izan zuena; akademia horretan gorterako karguak prestatzen ziren. Enperadoreak Li Pori jauregira joateko agintzen zionean, sarritan mozkortuta egoten zen, baina bere poemak kantatzeko gai zen. Li Pok bi urte baino gutxiago eman zituen enperadorearen zerbitzura olerkari gisa, bestetik, baina azkenean ezagutzen ez den hankasartze baten ondorioz kaleratu zuten.

Li Pok poema batzuk idatzi zituen Yang Guifei enperadorearen maitale ederrari buruz. Istorio bat, ziurrenik apokrifoa, Li Pori buruzkoa da aldi honetan. Behin, mozkortuta zegoela, Li Pok botak zikinduta zituen, eta Gao Lishiri, jauregiko eunuko politikoki boteretsuenari, enperadorearen aurrean, kentzen laguntzeko eskatu zion. Gao mindu egin zuen zerbitzu hori egiteko eskatu izanak, eta geroago Yang Guifei konbentzitu zuen Lik berari buruz idatzitako poemengatik minduta senti zedin. Yang Guifei eta Gao Lishiren presioaren aurrean, Xuanzongek gogo txarrez, baina adeitasunez, eta urrezko eta zilarrezko opari handiekin, Li Po gortetik urrun bidali zuen. Gortea utzi ondoren, Li Po formalki taoista bihurtu zen eta Shandongen kokatu zen, baina hurrengo hamar urteetan batetik bestera ibili zen, aldi berean poemak idazten. Txinan zehar bidaiatzen ibili zen.

744ko udazkenean ezagutu zuen Du Fu, banakako gela bat eta hainbat jarduera elkarrekin partekatu zituztenean, hala nola bidaiak, ehiza, ardoa eta poesia, eta horrela adiskidetasun hurbila eta iraunkorra ezarri zuten artean. Hurrengo urtean berriz ere elkartu ziren. Hauek izan ziren, dirudienez, aurrez aurre ikusi ziren aldi bakarrak, baina poesiaren bidez harreman handia izaten jarraitu zuten. Hori Du Fuk Li Pori buruz idatzitako dozena bat poemetan islatzen da, eta Li Pok ere Du Furi buruz idatzitakoan.^[13]

755. urtearen amaieran, An Lushan jeneral matxinoak eragindako desordenak herrialde osoan lehertu ziren. Enperadoreak azkenean Sichuanera ihes egin zuen eta abdikatu egin zuen. Nahasmenduak iraun zuen bitartean, printze oinordekoak enperadore eta gobernuburu izendatu zuen bere burua. An Lushanen istiluek aurrera jarraitu zuten (honela deitu zitzaien geroago, bere bultzatzailearen heriotzatik haratago iraun baitzuten, Shi Simingek eta beste batzuek jarraituta).

Li Po Yong printzearen aholkulari pertsonal bihurtu zen, Ming Huangen (Xuanzong enperadorea) semeetako bat, primogenitura-zerrendan urrun zegoena, baina Xuanzongek 756an abdikatu ondoren botere inperiala partekatzeko izendatu zuten jeneral gisa. Paradoxikoki, Inperioaren kanpoko etsaiak garaituak izan aurretik, bi anaiak beren armadekin elkarrekin borrokan hasi ziren.

Printzearen indarrak bere anaia eta enperadore berriaren aurrean 757an galdu ondoren, Li Pok ihes egin zuen, baina geroago harrapatu, Jiujiangen espetxeratu eta heriotza-zigorra ezarri zioten. Guo Ziyi armadako jeneral ospetsu eta boteretsuak eta beste batzuek esku hartu zuten; Li Pok pare bat hamarkada lehenago gerra-gortetik salbatu zuen pertsona bera zen Guo Ziyi. Bere emazteak, Zong damak, eta beste batzuek (Song Ruosik, esaterako) erruki-eskaerak idatzi zituzten. Guo Ziyi jeneralak bere maila ofiziala Li Poren bizitzagatik trukatzeko eskaintza egin ondoren, Li Poren heriotza-epaia erbesteratzeak ordezkatu zuten eta Yelangen konfinatu zuten. Yelang (orain Guizhou den horretan) inperioaren hego-mendebaldeko mutur urrunean zegoen, eta Txinako zibilizazioaren eta kulturaren esfera nagusitik kanpo zegoela uste zen. Li Po Yelangen bidean jarri zen baina inongo presarik gabe, bisita sozial luzeetarako geldituz (batzuetan hilabeteetan zehar) eta bidean poesia idatziz, bere bidaiaren deskribapen zehatzak etorkizunerako utziz. Li Pori barkamen inperiala jakinarazi zioten Yelangera hurbildu baino lehen. Wushanera bakarrik iritsi zen, bere barkamenaren berri 759an jaso zuenean.^[14]

Lik bere indultu inperialaren berri jaso zuenean, ibaian behera Jiangxira itzuli zen, Kuizhouko prefekturako Baidicheng zeharkatuz, oraindik ere jatekoaren, ardoaren, konpainia onaren plazerez lagunduta eta poesia idatziz. Bere "Goizean Baidirengandik abiatuz" olerkiak bere bidaien etapa hau erregistratzen du, bere etsaiei poetikoki iseka egiteaz gain, tximuen irudiak sartuz.

Lik bere bizimodu alderraia eten ez bazuen ere, oro har Nanjingera eta Anhui, Xuancheng eta Li Yang hirietara mugatu zituen bidaiak. Garai hartan naturari eta protesta soziopolitikoei buruzko poemak idatzi zituen. Azkenean, 762an, Li Yangbing-en ahaidea Dangtu-ren magistratu bihurtu zuten, eta Li Po harekin bizitzera joan zen. Bitartean, Suzong eta Xuanzong denbora laburrean hil ziren eta Txinak enperadore berria izan zuen. Gainera, Txinak ahaleginak berritu zituen Anshiren matxinadetatik eratorritako desordena militar gehiago zapaltzeko, eta Lik boluntario gisa eskaini zuen bere burua Li Guangbi komandante txinatarraren estatu nagusian zerbitzatzeko. 61 urterekin, ordea, Li larri gaixotu zen eta bere osasunak ez zion plan hori betetzen utzi.

Daizong enperadore berriak Li Po Ezkerreko komandantearen bulegoko idazkari 762an izendatu zuen . Hala ere, ediktu inperiala Dangtura iritsi zenean, Anhui, Li Po hilda zegoen. Li Po Dangtun hil zen, gaur egungo Anhui probintzian. Aditu batzuek uste dute bere heriotza merkurio bidezko pozoitze baten emaitza izan zela, bizitza osorako elixir taoisten kontsumoaren historia luze baten ondoren; beste batzuek, berriz, alkoholarekin egindako gehiegikerien ondorioz hil zela uste dute.

Haren heriotzaren inguruan kondaira bat zabaldu zen. Alkoholaren eraginpean zegoela Ibai Urdinan itota hil omen zen, bere ontzitik erori ondoren, ilargiaren isla besarkatzen saiatzean.^[15]

Li Pok tradizio poetiko bateko kide izatearen zentzu sendoa zuen. Li Poren jenialtasuna, "bere aurrean zuen tradizio literarioa erabat menderatzean datza, baita tradizio hori (hautsi gabe) hizkuntza pertsonala soilik aurkitzeko egokitzeko duen trebetasunean ere..."^[16] Burton Watsonek dioenez, bestetik, Li Pori egotzitako poema guztietatik seiren bat, gutxi gorabehera, yuefu itxurakoak dira, edo bestela esanda, balada folkloriko tradizionalen letra berlanduak. Era berean, Watsonek Li Poren berrogeita hemeretzi poemako bilduma bat aipatzen du, Gu Feng edo A la manera antigua izenekoa, neurri batean Han eta Wei dinastien poesiari egindako omenaldia dena.^[17]

Poeta txinatar klasikoak ardoa edatearekin lotzen ziren askotan. Li Po Chang'an aditu txinatarren taldeko kidea zen; Du Fu bere kide poetak "ardo-kopako zortzi hilezkorrak" deitu zien eta, antza asko edaten zuten hori idazteko. Oro har, txinatarrek ez zuten uste alkoholaren neurrizko erabilera moralgabea edo osasungaitza zenik.^[18] "Li Pok penak itotzeko edaten zuen. Ezin konta ahala mozkorraldi aletzen dira, mendi-kaskoetan gehienak, ermitauekin, edo Ekialdeko dorrean… Alkoholak eragindako kontzientzia lausoa atsegin zuen, juzgu moralik gabe".^[19]

Li Poren poesiaren beste ezaugarri garrantzitsua fantasia, haurrek erakusten duten antzeko harridura eta alaitasuna dira. Burton Watsonek hau mendietan "xian" edo izaki hilezkor bihurtzeko helburuarekin alkimia eta austeritatea praktikatzen zuten monje taoistekiko lilurari egozten dio. Li Poren obran taoismoaren presentzia garrantzitsua da, bai adierazten dituen sentimenduetan, bai berezko tonuan; bere poema asko mendiei buruzkoak dira, askotan bide erdian irudimenaren bidaia bihurtzen diren igoeren deskribapenekin, mendi errealetik naturaren jainkoengana, hilezkorren eta tradizio taoistaren "Jade Dontzeilen" ikuspegietara igaroz. Watsonek "fantasiazko elementu" hau Li Pok egiten duen hiperbolearen eta mendien eta zeruko objektuen "pertsonifikazio dibertigarrien" erabileraren atzean dagoela baieztatu zuen.^[20]

James J.Y. Liu kritikariaren esanetan, "badirudi txinatar poetak etengabe ari direla euren erbestea deitoratzen eta etxera itzultzeko irrikan. Horrek sentimentala dirudi mendebaldeko irakurleentzat, baina gogoan izan behar ditugu Txinaren handitasuna, komunikatzeko zailtasunak, hiri nagusietako bizitza oso jasoaren eta herrialdeko eskualde urrunenetako baldintza gogorren arteko kontraste nabarmena, eta familiaren garrantzia. Ez da harritzekoa, ondorioztatzen du, nostalgia txinatar poesian etengabeko gai bihurtu izana, eta beraz konbentzionala.^[21]

Liu oso adibide ona ematen du baieztatutako ideia hau erakusteko. Yang Xianyi eta Dai Naidieren ingelesezko itzulpenean oinarrituta dago bertsio hau:

   Ilargiaren argia begiztatzen (静夜思)

   床前明月光 ， Nire ohe ondoan argi-istila ikusten dut

   疑 是 地上 霜 ， Antzigarrik ba al dago lurrean?

   舉 頭 望 明月 ， begiak altxatzen dut eta ilargia ikusi dut,

   低頭 思 故鄉。 aurpegia jaisten dut eta nire etxeaz pentsatzen dut.

Oso hitz gutxitan, poemak ilargiaren argi bizia eta irudi izoztuak erabiltzen ditu nostalgia-sentsazioa transmititzeko.

Li Pok ere hainbat ikuspuntutatik idatzi zituen poemak, emakumeen nortasuna barne. Adibidez, hainbat poema idatzi zituen "Zi Ye" edo "Gaueko dama" estiloan, baita Han balada estiloko poemak ere, beste pertsona batzuen gisa hitz egiten zutenak. Beraz, poeme horien "ni poetikoa" eta poeta ez datoz bat sarritan.

Li Po oso ezaguna da bere poesiaren birtuosismo teknikoagatik eta bere bertsoen nagusitasunagatik. Izan ere, kritikoak, oro har, ados daude Li Pok teknika aldetik berrikuntza esanguratsurik eragin ez zuela esatean. Gaietan zein edukian ere, bere poesia gutxiago nabarmentzen da sartzen dituen elementu berriengatik, antzinakoak argitzeko duen trebetasunagatik baino. Burton Watsonek dio Li Poren lanaren zati handi batek esfortzurik gabeko grazia eta duintasuna duela, eta horrek, nolabait, aurreko tratamendua baino sinesgarriagoa egiten duela.^[22]

Bere estiloak oreka baloratzen du, bai formari dagokionez, bai edukiari dagokionez, baita kondentsazioa eta iradokizun-ahalmena ere, sotiltasun erudituan zein sinpletasun soilenean oinarrituta.^[23]

Li Po ere kaligrafo trebea zen, baina gaur egun bere kaligrafia lanaren pieza bakarra gordetzen da.^[8]. Testua Shàng yáng tái (Solariumera igotzen) izenburua du, eta 38,1 x 28,5 zm.ko pergaminoa da. Kaligrafia Pekingo Jauregiko Museoan dago, Txinako Hiri Debekatuan.

Li Poren poesiak eragin handia izan zuen bere garaian, baita Txinako ondorengo belaunaldientzat ere. Hasieratik, Du Furekin parekatu zuten. Paula Varsano kritikariaren arabera, "imajinazio literarioan Tang dinastiako edo Txinako bi poeta handienak izan ziren, eta izaten jarraitzen dute". Hala eta guztiz ere, "Li-Du eztabaida" deitzen diogunak bere horretan dirauela dio. Eztabaida horren terminoak hain sakon errotuta geratu ziren bi poeta horien inguruko diskurtso kritikoan, non bataren ia edozein karakterizaziok bestea inplizituki ezeztatzen baitzuen ".^[24]

1694an Jin Guliangek idatzitako Wu Shuang Pu liburuan (無雙 譜, Heroi paregabeen taula) Li Poren biografia jaso zen. Horrek bere garrantziaren neurria ematen du.

Liren eragina Txina inguruko eragin kulturaleko eremu geografikoan ere frogatu da, Japoniako Ri Haku bezala ezagutzen delarik. Eragin horrek gaur egun ere jarraitzen du. Horren adibide dira poesian, pinturan eta literaturan.

Bere heriotzaren ondoren, Li Poren eraginak hazten jarraitu zuen. Lau mende geroago, Song dinastian, adibidez, Yang Wanli poetak poema oso bat idatzi zuen, "Ilargipean bakarrik edaten" bezala itzultzen den lana, Li Po goraipatzen.^[25]

XX. mendean, Li Pok Mao Zedongen poesian ere eragina izan zuen. Egungo Txinan, etxetik urrun dagoen bidaiari baten nostalgia islatzen duen "Gaueko pentsamendu lasaiak" olerkia eskoletan ikasleek askok buruz ikasi dute helduek sarritan aipatu dute.^[26] Batzuetan Txinako herri-erlijioan hilezkor bat bezala gurtu izan da, eta Vietnamgo Cao Dai erlijioan ere Li Po jainkotzat hartzen da.

Aipuak oso ugariak dira. Hona hemen batzuk:

• Gustav Mahler austriar musikagileak Li Poren lau poemaren alemaniar moldaketak erabili zituen 1908an "Das Lied von der Erde" bere abesti sinfonikoaren testu gisa.
• Harry Partch estatubatuar konpositoreak Li Poren Seventeen Lyrics by Li Po (1930eko hamarkadaren hasiera) ahotsa eta biola egokitua (Partchek berak asmatutako tresna) Li Poren testuen gainean abesteko erabili zituen. Itzulpena Shigeyoshi Obatarena zen.^[27]
• Windomar Andreae suitzar konpositoreak ia aldi berean, 1931n, zortzi poemetan oinarrituta, Li-Tai-Pe: Eight Chinese songs for tenor and orchestra, op. 37a idatzi zuen.
• Beto Furquimek, Brasilen, "Jing Ye Si" poemaren moldaketa Muito Prazer albumean sartu zuen.^[28]

Asko dira Li Poren biografian eta poesian oinarritu diren lanak. Hona hemen batzuk:

• XVII. mendea: Feng Menglongek idatzitako Trois recueils d'histoires liburuan ipuin bat Li Po du protagonistatzat.
• Ezra Pound: Li Po-k Mendebaldean izan zuen eragina, hein handi batean, Ezra Poundek Cathay bilduman idatzitako bere poemen bertsioei esker izan zen.^[29]
• 2021: Gérard Hilpipre musikagile frantsesak Trois Poèmes de Li Po soprano eta ganbera orkestrarako konposizioa sortu zuen.
• Beat belaunaldia: Li Poren poesiak Beat Generation-eko idazle Gary Snyderrengan eragina izan zuela esan daiteke, Asiako kultura eta zen kultura aztertu ziren urteetan. Li Po-ren idazkera deskribatzailearen estiloak Beat idazkera estiloaren aniztasunari lagundu zion.

• 1982. urtean Idatz&Mintz literatura aldizkariaren separata edo eskuliburu gehigarri gisa argitaratu zen Joseba Sarrionandiak atondutako «LI PO poema batzu» lana^[30].

• Maiatz aldizkarian bi olerki euskaratu zituen 1985ean Itxaro Bordak. Hona bat, 靜夜思 edo Gaueko pentsakizun isilak^[31], Bordak Nostalgia izenburuarekin emana.^[32]:

床前明月光，   Ohe aurrean ilargi betea dago;

疑是地上霜，   lurrak izotz zuriz jantzia dirudi.

舉頭望明月，   burua altxatzen dut ilargiari sogiteko

低頭思故鄉。   apaltzen dudanean sor herriari pentsatzen dut.

• Mandarin dotore liburuan (2003) Rafa Egigurenek itzulita Li Poren poema batzuk jaso ziren, Tang dinastiako beste autore batzuekin batera.^[12] Poema hauek itzuli egin ziren proiektu horretan: "Wu aldean gauez kantari", "Jing Ting mendian eserita bakarrik", "Aspaldiko ahaireak", "Ilargia haitz artean", "Oroimenez bedatsean", "Adio, lagun", "Quiu Pu-ko kanta bat", "Mendira janari bila, eta bertan inor ez", "Zhong Nan mendiaren behera" eta "Tontorreko tenpluan".^[12]

• 2005ean Pello Otxotekok 49 poema biltzen dituen Urrutira bidalia izeneko liburua plazaratu zuen. Jatorriz antologia Albert Galvany sinologoak txinera klasikotik zuzenean itzuli egin zuen eta Pello Otxoteko poetak forma eman zien euskaraz.^[33]

• Armiarma Proiektuaren itzulpenen Euskarara Ekarriak atalak Luigi Anselmi, Itxaro Borda eta Jon Iñaki Lasa egileek egindako beste itzulpen batzuk ere zerrendatzen ditu.^[34]

Tang dinastiako beste poeta esanguratsu batzuk dira:

• Du Fu
• Bai Juyi
• Wang Wei
• Tu Fu
• Liu Zongyuan
• Xue Tao
• Yu Xuanji
• Meng Jiao
• He Zhizhang
• Meng Haoran

• Li Bai, Albert Galvany, Pello Otxoteko. Urrutira bidalia. Alberdania, 2005.
• Li Bai (2002). 100 poemas. Chen Guojian-ek egindako aukeraketa eta itzulpena. Bartzelona: Editorial Icaria. ISBN 84-7426-556-5.
• Edkins, Joseph (1888). "Li Tai-po as a Poet", The China Review, 17. liburukia 1.zk. (1888 uztail.) [3].
• Eide, Elling (1973). "On Li Po", in Perspectives on the T'ang. New Haven, London: Yale University Press, 367–403.
• Frankel, Hans H. (1978). The Flowering Plum and the Palace Lady. (New Haven and London: Yale University Press) ISBN 0-300-02242-5.
• Giraud, Daniek. Li Po. L'exilé du ciel. Éditions du Rocher. 2004.
• Hsieh, Chinghsuan Lily. "Chinese Poetry of Li Po Set by Four Twentieth Century British Composers: Bantock, Warlock, Bliss and Lambert". The Ohio State University, 2004.
• Kroll, Paul (2001). "Poetry of the T’ang Dynasty," in Victor H. Mair. ed., The Columbia History of Chinese Literature. (New York: Columbia University Press, 2001). ISBN 0-231-10984-9, 274–313. or.
• Stephen Owen 'Li Po: a new concept of genius," in Stephen Owen. The Great Age of Chinese Poetry : The High T'ang. (New Haven Conn.: Yale University Press, 1981). ISBN 978-0-300-02367-1.
• Stočes, Ferdinand. Le Ciel pour couverture, la terre pour oreiller. La vie et l'œuvre de Li Po, Picquier poche, 2006.
• Varsano, Paula M. (2003). Tracking the Banished Immortal: The Poetry of Li Bo and its Critical Reception (University of Hawai'i Press, 2003). ISBN 978-0-8248-2573-7.
• Waley, Arthur (1950). The Poetry and Career of Li Po (New York: MacMillan, 1950). ASIN B0006ASTS4
• Wu, John C.H. (1972). The Four Seasons of Tang Poetry. Rutland, Vermont: Charles E. Tuttle. ISBN 978-0-8048-0197-3.

• Literatura asiarra
• Du Fu
• Ezra Pound

• (Gaztelaniaz):Li Poren bost poema.
• (Ingelesez):Li Poren poemak.
• (Gaztelaniaz):"Bakarrik edaten ilargiaren argipean" poema Youtuben.
• (Gaztelaniaz):Li Pori buruzko bideoa Youtuben.
• (Ingelesez):Li Po Gutenberg proiektuan.