[go: up one dir, main page]
Vikipedio

Tempo

fizika trajto; dimensio en kiu eventoj povas esti ordigitaj de la pasinteco tra la estanteco en la estontecon
Por aliaj uzoj, vidu la paĝon Tempo (apartigilo).

El ordinara vivosperto oni rimarkas ke la tempo fluas foje rapide kaj foje malrapide, depende de niaj intencoj por la konkreta agado. Fizikistoj kaj inĝenieroj uzas la tempon kiel normon por mezuri kiom da tempo daŭras iu evento aŭ kiom da tempo oni bezonas por iu ago. Por biosciencistoj la ideo de la tempo estas ligita al naturaj cikloj de la vivo, ekzemple al la ĉiutagaj cikloj de dormo kaj vekiĝo, matureco, reproduktado, gravedperiodoj ktp.

La fluo de sablo en sablohorloĝon povas esti uzata por koni la paŝintan tempon. Tia horloĝo konkrete reprezentas la simbolon de la tempopaŝo ĉe diversaj ikonaj sistemoj.
Klasika kukolhorloĝo.
Dosiero:Jarovera.jpg
Kalendaro montranta jaron kun hispanlingvaj nomoj de monatoj

La tempon malsame pririgardis malsamaj kulturoj en diversaj tempoj. En iuj religioj tempo, precipe homa tempo sur la tero, estas rigardata kiel ŝanĝo de cikloj, en kiu homoj mortas kaj renaskiĝas denove kaj denove. Iuj antikvaj grekaj filozofoj kredis, ke tempo estas iluzio, kaj realo estas senŝanĝa kaj senmova. Iuj grandaj religioj instruis, ke la tempo estis kreita kaj estas destinita por fini iun tagon en terura kulmino. Isaac Newton kredis ke tempo kaj spaco estis absoluta, ideala kaj senŝanĝa. Lia vidpunkto pri la tempo estis venkita per la teorio de relativeco de Albert Einstein.

Por sciencistoj, la mezuro de tempo inkluzivas du paŝojn: difini la precizan momenton, kiam io okazas, kaj establi standartan intervalon de tempo, ĝis kiam io daŭras. Ekzistas diversaj rimedoj kaj diversaj aparatoj por mezuri la tempintervalojn (ekz. horloĝoj, kronometroj ktp.) kaj por indiki la ĝustan tempon. Same kalendaroj utilas por havi rapidan superrigardon al la paŝo de la tempo kaj pasinta kaj estonta.

La tempo estas la kvara dimensio kaj kvanto en kiuj okazaĵoj povas esti ordonitaj de la pasinteco tra la transiro en la estontecon,[1][2][3][4] kaj ankaŭ la mezuro de tempodaŭroj de la okazaĵoj kaj la intervaloj inter ili. Tempo estis ofte referencata kiel kvara dimensio, kun la tri spacaj dimensioj.[5]

La tempo longe estis ĉefa fako de studo en religio, filozofio, kaj scienco, sed difinanta ĝin en maniero uzebla al ĉiuj kampoj sen cirkleco havas konstante okupitaj la akademiulojn.[2][6][7][8][9][10] Tamen, diversspecaj kampoj kiel ekzemple komerco, industrio, sportoj, sciencoj, kaj la artoj ĉiuj asimilas iun nocion de tempo en iliajn respektivajn mezurajn sistemojn.[11][12][13] Kelkaj simplaj, relative nekontestataj difinoj de tempo inkludas "tempon estas tio kion horloĝo mezuras"[6][14] kio estas problemige svaga kaj mem-referenca difino kiu uzas la ilon uzita por mezuri la objekton de la difino, kaj "tempo estas kio konservas ĉion de okazo al nuno", kio estas sensubstanca signifo en foresto de la difino de samtempeco en la kunteksto de limigoj de homa percepto, observado de okazaĵoj kaj la kompreno de tiaj okazaĵoj.[15][16][17][18]

Du kontrastigaj vidpunktoj ĝustatempe disigas multajn eminentajn filozofojn. Unu vido estas ke tempo estas parto de la fundamenta strukturo de la universo - dimensio sendependa de la okazaĵoj, en kiuj okazaĵoj okazas en sekvenco. Sir Isaac Newton aprobis tiun realisman opinion, kaj tial ĝi foje estas prisignita kiel Newton-a tempo.[19][20] La kontraŭstara vido estas ke tempo ne rilatas al iu speco de "ujo" kie okazaĵoj kaj objektoj "moviĝas", nek al iu unuo kiu "fluas", sed ke ĝi estas anstataŭe parto de fundamenta intelekta strukturo (kune kun spaco kaj nombro) ene de kiu homoj sekvencigas kaj komparas la okazaĵojn. Tiu dua vido, en la tradicio de Gottfried Wilhelm Leibniz[14] kaj de Immanuel Kant,[21][22] diras ke tempo estas nek okazaĵo nek aĵo, kaj tiel ĝi estas ne sinmezurebla nek povas esti vojaĝata.

La tempo estas unu el la sep fundamentaj fizikaj kvantoj en kaj la Internacia sistemo de unuoj kaj la Internacia sistemo de kvantoj. La tempo kutimas difini aliajn kvantojn - kiel ekzemple rapideco - tiel difini tempon laŭ tiaj kvantoj rezultigus cirklecon de difino.[23] Funkcia difino de tempo, en kio oni diras ke observi certan nombron da ripetoj de unu aŭ alia norma cikla okazaĵo (kiel ekzemple la trairejo de liber-svingiĝanta pendolo) konstituas unu norman unuon kiel ekzemple la sekundo, estas tre utila en la konduto de kaj progresintaj eksperimentoj kaj ĉiutagaj aferoj de vivo. La funkcia difino forlasas flankenmetite la demandon ĉu ekzistas io nomita tempo, krom la nombra agado ĵus menciita, kiu fluas kaj kiu povas esti mezurita. Enketoj de ununura kontinuumo nomita spactempo kaŭzas demandojn pri spaco kaj demandojn pri tempo, demandoj kiuj havas siajn radikojn en la verkoj de fruaj studentoj de Naturfilozofio.

Krome, ĝi povas esti ke ekzistas subjektiva komponaĵo de tempo, sed sendepende de tio, ĉu tempo mem estas "sentita", kiel sensacio, aŭ estas juĝo, estas demando pri debato.[2][6][7][24][25]

Tempa mezurado laborigis sciencistojn kaj teknologojn, kaj estis ĉefa instigo en navigado kaj astronomio. Periodaj okazaĵoj kaj perioda moviĝo longe funkciis kiel normoj por mezurunuoj de tempo. Ekzemploj inkludas la ŝajnan movon de la suno tra la ĉielo, la lunfazojn, la svingon de pendolo, kaj la takton de koro. Nuntempe, la internacia unuo de tempo, nome la sekundo, estas difinita laŭ radiado elsendita per atomoj de cezio . La tempo estas ankaŭ de signifa socia graveco, havante ekonomian valoron ("tempo estas mono") same kiel personan valoron, pro konscio pri la limigita tempo en ĉiu tago kaj en homvivaj interspacoj.

Tempomezurado kaj historio

redakti
  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Tempomezurado.
 
Poŝhorloĝo.

Tempomezurado, aŭ kronometrio kiel neologismo, uzas du diversajn periodoformojn: nome kalendaro, matematika ilo por organizi intertempojn,[26] kaj la horloĝo, fizika mekanismo kiu kalkulas la tempopaŝadon. En ĉiutaga vivo, la horloĝo estas konsultata por periodoj malpli grandaj ol unu tago, la kalendaro, por periodoj pli longaj ol unu tago. Pli kaj pli, personaj elektronikaj aparatoj montras kaj kalendarojn kaj horloĝojn samtempe. La nombro (ĉu sur horloĝo ĉu sur kalendaro) kiun markas la okazon de difinita evento kiel horo aŭ dato estas atingita per kalkulado el konvencia centra referencpunkto.

Kalendaro

redakti
  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Kalendaro.

Kalendaro estas sistemo de kalkulado de longedaŭra tempo per divido ĝin en malgrandaj tempintervaloj: tago, semajno, monato, jaro, jarcento. Por ordigo de socia vivo en diversaj landoj oni kreis proprajn sistemojn de jarkalkulo. La vorto kalendaro devenas de latina vorto calendarium – "ŝuldlibro"; en Antikva Romo ŝuldantoj pagis procentojn en la tago de "calendae", kio signifis la unuajn tagojn de la monato. En antikva Oriento oni kalkulis la tempon laŭ ŝanĝo de reĝoj kaj dinastioj, ekzemple, en Antikva Egiptujo oni diradis: "Tio okazis en la sepa jaro de reĝado de Seniu Sert". Nova jarkalkulo komenciĝis de la ekreĝiĝo de nova Faraono aŭ dinastio. En Antikva Grekio ĉiu urbo havis sian kalkulsistemon depende de la ŝanĝoj de urbestroj. Greka historiisto Timaios tempokalkulon ligis al Olimpikaj Ludoj. Kalendaro estas ankaŭ presaĵo kiu montras tagojn de iu periodo da tempo laŭ kalendaro en la unua senco. La termino utilas ankaŭ por la farendaĵo kiu estas programita laŭ la tagoj, semajnoj ktp., tio estas la kalendaro.

Historio de la kalendaro

redakti
 
Pentra reprezentaĵo de la Piedra del Sol (Sunŝtono), false konsiderata kiel Azteka kalendaro, sed kio fakte enhavas kalendarajn signojn

Inter fruaj kalendaraj sistemoj menciindas:

La tradicia ĉina kalendaro estas luna-suna kalendaro kiu konsistas el jaroj (dividataj en 12 monatoj) da 353, 354 aŭ 355 tagoj kaj plilongaj jaroj (dividataj en 13 monatoj) da 383, 384 aŭ 385 tagoj. Al ĉiu jaro estas atribuita nomo kunmetita el du etimoj: la ĉiela ne tradukebla (jia, yi, bing, ding, wu, ji, geng, xin, ren, gui) kaj la tera branĉo responda al besto: zi (rato), chou (bovo), yin (tigro), mao (kuniklo), chen (drako), si (serpento), wu (ĉevalo), wei (ŝafo), shen (simio), you (koko), xu (hundo), hai (porko).

Hodiaŭ estas en uzo sekvaj modernaj kalendaroj:

La Islama kalendaro havas fortan popularan akcepton en la landoj de la Islama mondo ekzemple por la celebroj de Ramadano. Ĝi estas luna kalendaro konsistanta el 12 lunaj monatoj el jaro de 354 aŭ 355 tagoj. Kutimas dati la okazaĵojn en la plej multaj el la islamaj landoj (samtempe kun la gregoria kalendaro), kaj estas uzita fare de islamanoj por ĉie determini la bonordan tagon sur kiu festi islamajn festotagojn kaj festivalojn. La unua jaro estis la jaro dum kiu la elmigrado de la Profeto Mohamedo de Mekko ĝis Medino, konata kiel la Heĝiro, okazis.

La francrespublika kalendaro estis la plej drasta klopodo por ŝanĝi la kalendaran sistemon en Okcidenta Eŭropo. Oni intencis nuligi la aludojn al la dioj de Antikva Romo, anstataŭante tiujn aludojn per aludoj al la sezona klimato kaj vegetala ciklo, kaj oni klopodis simpligi matematike la tagonombrojn de monato al tri dekadoj anstataŭ semajnoj, do tri dekadoj de po dek tagoj.

Laŭ speco de produkto la objektaj kalendaroj dividiĝas: surtablaj, surmuraj, ŝirigaj (ni forŝiras unu folion post la alia, kiel la tagoj pasas).

Horloĝo

redakti
  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Horloĝo.
 
La interna mekanismo de horloĝo estas preciza maŝino ege komplika.

Horloĝo estas ilo por mezuri tempon. Multaj horloĝoj mezuras horojn kaj minutojn, aliaj mezuras ankaŭ la sekundojn aŭ pli malgrandajn unuojn, kaj iuj montras la daton aŭ la fazojn de la luno. La moderna 24-hora horloĝo estis inventita en la 15-a jarcento. Horloĝoj povas esti grandaj aŭ malgrandaj. Porteblaj horloĝoj sur la brako estas nomataj brakhorloĝoj.

Ĝis ĉ. 1970 la plej multaj horloĝoj estis mekanikaj. Poste la kostoj de la produktado de elektronikaj horloĝoj ĉiam pli reduktiĝis, kaj nun elektronikaj horloĝoj kostas malpli ol mekanikaj. Ili normale uzas kvarcan kristalon kiel oscilaĵon, por mezuri la tempon.

La plej precizaj horloĝoj uzas oscilantajn atomojn, ekzemple de cezio. En kelkaj landoj ekzistas stacioj, kiuj regule elsendas radio-signalon kun la tempo de tia horloĝo por sinkronigi aliajn horloĝojn, kiuj tiel havas similan precizecon.

Tempodilatiĝo estas la diferenco en pasinta tempo mezurita per du horloĝoj, aŭ ĉar ili havas malsamajn rapidecojn relative unu al la alia aŭ pro la diferenco en gravita potencialo inter siaj lokoj. Post kompensado de la ŝanĝiĝanta signalprokrastoj pro la ŝanĝiĝanta distanco inter la observanto kaj la kortuŝa horloĝo (t.e. la Doplera efiko ), la observanto mezuros la kortuŝan horloĝon kiel kurante pli malrapide ol horloĝoj kiuj estas en ripozo en la propra kadro de referenco de la observanto. Horloĝoj kiuj estas proksimaj al masiva korpo montros malpli forpasitan tempon ol horloĝoj kiuj estas pli for de tiu masiva korpo.

Historio de tempomezuraj aparatoj

redakti
 
Horizontala sunhorloĝo en Taganrog

La antikvaj civilizoj konis jam diversajn speciojn de horloĝoj. Vitruvio parolis pri akvohorloĝo aŭ klepsidro, pri aliaj el aero (vento), el suno kaj pri aliaj specoj nuntempe nekonataj. La egiptoj mezuris per akvohorloĝo la movojn de la Suno. Tiun rimedon uzis ankaŭ astronomoj por siaj observoj. La akvohorloĝoj kaj sunhorloĝoj estis inventitaj en Egipto en tempo de la Ptolemeoj.

Sunhorloĝo

redakti
 
Sunhorloĝo en St. Rémy de Provence. Ofte akompanas ilin filozofaj frazoj: ĉi tie "ĉiam estas horo fari nenion"
  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Sunhorloĝo.

Sunhorloĝo estas uzita instrumento ekde praaj tempoj por la celo mezuri la paŝon de la horoj, minutoj kaj duaj (tempo). Ili uzas la ombron projektitan de gnomono, montrilo aŭ stilo sur surfaco kun skalo por indiki la pozicion de la Suno en la taga movado. Laŭ la dispozicio de la gnomono kaj de la formo de la skalo oni povas mezuri malsamajn tipojn de tempo, estante la plej kutima la ŝajna suntempo. La scienco dediĉita ellabori teoriojn kaj kunveni konojn pri sunhorloĝoj nomiĝas gnomoniko.

Sablohorloĝo

redakti
  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Sablohorloĝo.

Sablohorloĝo estas instrumento, kiu permesas mezuri intervalon de tempo per fluo de sablo aŭ alia pulvoro.

Kronografoj

redakti
  Pli detalaj informoj troveblas en artikoloj Kronografo, Halthorloĝo kaj Tempomezurilo.

Kronografo (laŭvorte "tempregistrilo", el malnovgreka χρόνος chrónos "tempo", kaj γράφειν gráphein "skribi") estas horloĝo kun kroma funkcio, kiu ebligas starti, haltigi kaj rekomenci sekundan manon sendepende de la horloĝmekanismo, kaj kiu revenas al sia komenca pozicio. Nuntempe la termino ĉefe priskribas horloĝon, precipe analogan brakhorloĝon (pojno - kronometro), kun kroma kronometrofunkcio.

Halthorloĝo (aŭ klikhorloĝo, ŝtophorloĝo, foje ankaŭ nomita kronometro) estas preciza mezura aparato por la tempodiferenco inter komenco kaj halto. Tiu aparato estas kapabla mezuri tempintervalojn kun precizeco de frakcioj de sekundo. Ne konfuzu kun tempomezurilo (ankaŭ internacie konata per la angla nomo Timer). halthorloĝoj kun precizeco de 1/10 kaj 1/100 sekundoj estas ofte uzataj. Sed kun la apero de modernaj teknologioj, eblis mezuri tempon multe pli precize - ĝis dek milonoj kaj eĉ pli precize.

Tempomezurilo, kvantighorloĝo (tempigilo, disvastigite konata laŭ la anglalingva nomo Timer) estas speciala speco de horloĝo kiu kalkulas malantaŭen de limigita tempointervalo, kiel sablohorloĝo; Ĉi tio diferencas de halthorloĝo, kiu mezuras la kvanton da tempo, kiu pasis de la komenco ĝis la fino de iu ago. Tempigiloj povas esti uzataj por kontroli sekvencon de eventoj aŭ procezoj. temporazilo povas esti mekanika, elektromekanika, elektronika ( kvarchorloĝo ) aŭ eĉ programara, ĉar ĉiuj modernaj komputiloj uzas ciferecajn tempigilojn de iu speco. Kiam la tempolimo por la horloĝo finiĝis, ĝi povas averti pri ĝi (ekzemple per sono), aŭ aktivigi elektrajn cirkvitojn .

Tempadministrado

redakti
  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Tempadministrado.

Tempadministrado estas la ago aŭ procezo de planado kaj ekzercado de konscia kontrolo super la kvanto de tempo dediĉita al specifaj agadoj, ĉefe por pliigi efektivecon, efikecon aŭ produktivecon. Ĝi estas meta-agado kun la celo maksimumi la ĝeneralan profiton de serio de aliaj agadoj ene de la lima kondiĉaro de limigita kvanto de tempo.

Tempadministrado povas esti helpata de gamo de kapabloj, iloj, kaj teknikoj uzitaj por administradi tempon kiam oni plenumas specifajn taskojn, projektojn, kaj celojn ene de difinita dato. Dekomence, tempadministrado referencas al ĝuste negocaj aŭ laboraj agadoj, sed eventuale la termino plilarĝiĝis por inkludi ankaŭ personajn agojn. Sistemo de tempadministrado estas dezajnita kombino de procezoj, iloj, teknikoj kaj metodoj. Tempadministrado estas kutime neceso en ajn projekt-administrado ĉar ĝi determinas la projektan finigon de tempo kaj agado.

En kulturo

redakti

Patro Tempo estas antropomorfigita mitologia figuro kiu estas la reprezentado mem de tempo. Patro Tempo estas la personigo de tempo en popola kulturo. Patro Tempo estas reprezentita kiel maljunulo kiu portas atributojn kiel ekzemple sablohorloĝoj, kalendaroj aŭ folioj falantaj de siaj vestaĵoj. Ĝi povas esti akompanata de simboloj de morto, por memori ke la trairo de vivo kondukas neeviteble al sia fino (latine memento mori).

Proverbo

redakti

Ekzistas pluraj proverboj pri tempo en la Proverbaro Esperanta de L. L. Zamenhof, inter ili[27]:

  • Citaĵo 
    „ Alia tempo, aliaj moroj. ”
  • Citaĵo 
    „ Depost tempo nememorebla. ”
  • Citaĵo 
    „ La tempo ĉiam malkaŝas la veron. ”

Referencoj

redakti
  1. ↑ Oxford Dictionaries:Time. Oxford University Press (2011). Arkivita el la originalo je 2012-07-04. Alirita 18a de Decembro 2011 . “the indefinite continued progress of existence and events in the past, present, and future regarded as a whole”.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 * Webster's New World College Dictionary (2010). Alirita 9a de Aprilo 2011 . “1.indefinite, unlimited duration in which things are considered as happening in the past, present, or future; every moment there has ever been or ever will be… a system of measuring duration 2.the period between two events or during which something exists, happens, or acts; measured or measurable interval”.
    • Collins Language.com. HarperCollins (2011). Alirita 18a de Decembro 2011 . “1. The continuous passage of existence in which events pass from a state of potentiality in the future, through the present, to a state of finality in the past. 2. physics a quantity measuring duration, usually with reference to a periodic process such as the rotation of the earth or the vibration of electromagnetic radiation emitted from certain atoms. In classical mechanics, time is absolute in the sense that the time of an event is independent of the observer. According to the theory of relativity it depends on the observer's frame of reference. Time is considered as a fourth coordinate required, along with three spatial coordinates, to specify an event.”.
    Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2011-10-02. Alirita 2015-06-25 .
    • The American Heritage Science Dictionary @dictionary.com (2002). Alirita 9a de Aprilo 2011 . “1. A continuous, measurable quantity in which events occur in a sequence proceeding from the past through the present to the future. 2a. An interval separating two points of this quantity; a duration. 2b. A system or reference frame in which such intervals are measured or such quantities are calculated.”.
    • Eric Weisstein's World of Science (2007). Alirita 9a de Aprilo 2011 . “A quantity used to specify the order in which events occurred and measure the amount by which one event preceded or followed another. In special relativity, ct (where c is the speed of light and t is time), plays the role of a fourth dimension.”.
  3. ↑ (2011) “Time”, The American Heritage Dictionary of the English Language. “A nonspatial continuum in which events occur in apparently irreversible succession from the past through the present to the future.
  4. ↑ Merriam-Webster Dictionary mezurita aŭ mezurebla periodo dum kiu ago, procezo, auz kondiĉo ekzistas aŭ pluiras: daŭrado; nespaca kontinuo kiu estas mezurita laŭ terminoj de eventoj kiuj okazas unu post alia el pasinto tra estanteco al futuro
  5. ↑ "Newton did for time what the Greek geometers did for space, idealized it into an exactly measurable dimension." About Time: Einstein's Unfinished Revolution, Paul Davies, p. 31, Simon & Schuster, 1996, ISBN 978-0-684-81822-1
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2
    • Internet Encyclopedia of Philosophy (2010). Alirita 9a de Aprilo 2011 . “Time is what clocks measure. We use time to place events in sequence one after the other, and we use time to compare how long events last... Among philosophers of physics, the most popular short answer to the question "What is physical time?" is that it is not a substance or object but rather a special system of relations among instantaneous events. This working definition is offered by Adolf Grünbaum who applies the contemporary mathematical theory of continuity to physical processes, and he says time is a linear continuum of instants and is a distinguished one-dimensional sub-space of four-dimensional spacetime.”.
    • Dictionary.com Unabridged, based on Random House Dictionary (2010). Alirita 9a de Aprilo 2011 . “1. the system of those sequential relations that any event has to any other, as past, present, or future; indefinite and continuous duration regarded as that in which events succeed one another.... 3. (sometimes initial capital letter) a system or method of measuring or reckoning the passage of time: mean time; apparent time; Greenwich Time. 4. a limited period or interval, as between two successive events: a long time.... 14. a particular or definite point in time, as indicated by a clock: What time is it? ... 18. an indefinite, frequently prolonged period or duration in the future: Time will tell if what we have done here today was right.”.
    • Ivey, Donald G.. (1974) Physics 1. Ronald Press. “Our operational definition of time is that time is what clocks measure.”.
  7. ↑ 7,0 7,1 http://plato.stanford.edu/archives/win2004/entries/time-experience The Experience and Perception of Time Robin Le Poidevin, vintro 2004, The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Edward N. Zalta, 9a de Aprilo 2011”. 
  8. ↑ Sean M Carroll. (2009) From Eternity to Here: The Quest for the Ultimate Theory of Time. Dutton. ISBN 978-0-525-95133-9. [rompita ligilo]
  9. ↑ Adam Frank, Cosmology and Culture at the Twilight of the Big Bang, "the time we imagined from the cosmos and the time we imagined into the human experience turn out to be woven so tightly together that we have lost the ability to see each of them for what it is." p. xv, Free Press, 2011, ISBN 978-1-4391-6959-9
  10. ↑ St. Augustine, Confessions, Simon & Brown, 2012, ISBN 978-1-61382-326-2
  11. ↑ . Rules 8.03 and 8.04 (Free PDF download). Major League Baseball (2011). Alirita 7a de Julio 2012 . “Rule 8.03 Such preparatory pitches shall not consume more than one minute of time...Rule 8.04 When the bases are unoccupied, the pitcher shall deliver the ball to the batter within 12 seconds...The 12-second timing starts when the pitcher is in possession of the ball and the batter is in the box, alert to the pitcher. The timing stops when the pitcher releases the ball”.
  12. ↑ Guinness Book of Baseball World Records. Guinness World Records, Ltd.. Alirita 7a de Julio 2012 . “The record for the fastest time for circling the bases is 13.3 seconds, set by Evar Swanson at Columbus, Ohio in 1932...The greatest reliably recorded speed at which a baseball has been pitched is 100.9 mph by Lynn Nolan Ryan (California Angels) at Anaheim Stadium in California on 20 August 1974.”.
  13. ↑ Zeigler, Kenneth. (2008) Getting organized at work : 24 lessons to set goals, establish priorities, and manage your time. McGraw-Hill. ISBN 9780071591386. [rompita ligilo] 108 pages
  14. ↑ 14,0 14,1 . Gottfried Wilhelm Leibniz (1646–1716) Metaphysics – 7. Space, Time, and Indiscernibles. The Internet Encyclopedia of Philosophy (2006). Alirita 9a de Aprilo 2011 . “First of all, Leibniz finds the idea that space and time might be substances or substance-like absurd (see, for example, "Correspondence with Clarke," Leibniz's Fourth Paper, §8ff). In short, an empty space would be a substance with no properties; it will be a substance that even God cannot modify or destroy.... That is, space and time are internal or intrinsic features of the complete concepts of things, not extrinsic.... Leibniz's view has two major implications. First, there is no absolute location in either space or time; location is always the situation of an object or event relative to other objects and events. Second, space and time are not in themselves real (that is, not substances). Space and time are, rather, ideal. Space and time are just metaphysically illegitimate ways of perceiving certain virtual relations between substances. They are phenomena or, strictly speaking, illusions (although they are illusions that are well-founded upon the internal properties of substances).... It is sometimes convenient to think of space and time as something "out there," over and above the entities and their relations to each other, but this convenience must not be confused with reality. Space is nothing but the order of co-existent objects; time nothing but the order of successive events. This is usually called a relational theory of space and time.”.
  15. ↑ Cummings, Raymond King. (1922) The Girl in the Golden Atom. U of Nebraska Press. ISBN 978-0-8032-6457-1. Ĉapitro 5. Cummings ripetis tiun frazon en kelkaj el siaj noveloj. Fontoj, kiaj tiu ĉi, atribuas ĝin al lia plej komenca verko, The Time Professor, en 1921. Antaŭ ekhavi libroformon, kelkaj el la historioj de Cummings aperis erigitaj en gazetoj. La unuaj ok ĉapitroj de lia The Girl in the Golden Atom aperis en All-Story Magazine la 15an de Marto 1919. En la novela versio la citaĵo pri tempo aperas en la Ĉapitro V.
  16. ↑ (Aug 1973) “The Rotarian”, p. 47. Alirita 9a de Aprilo 2011..  , What does a man possess? paĝo 47
  17. ↑ Daintith, John. (2008) Biographical Encyclopedia of Scientists. CRC Press. ISBN 1-4200-7271-4. , Paĝo 796, citante Wheeler el la American Journal of Physics, 1978
  18. ↑ Davies, Davies. (1995) About time: Einstein's unfinished revolution. Simon & Schuster. ISBN 0-671-79964-9.
  19. ↑ . Newton's Views on Space, Time, and Motion. Stanford Encyclopedia of Philosophy. Stanford University (12a de Aŭgusto 2004). Alirita 5a de Februaro 2012 . “Newton did not regard space and time as genuine substances (as are, paradigmatically, bodies and minds), but rather as real entities with their own manner of existence as necessitated by God's existence... To paraphrase: Absolute, true, and mathematical time, from its own nature, passes equably without relation to anything external, and thus without reference to any change or way of measuring of time (e.g., the hour, day, month, or year).”.
  20. ↑ http://plato.stanford.edu/entries/time/#3 Ned Markosian, Time, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2002 Edition), Edward N. Zalta, citaĵo.- The opposing view, normally referred to either as “Platonism with Respect to Time” or as “Absolutism with Respect to Time,” has been defended by Plato, Newton, and others. On this view, time is like an empty container into which events may be placed; but it is a container that exists independently of whether or not anything is placed in it. Alirita la 23an de Septembro 2011
  21. ↑ . Critique of Pure Reason, Lecture notes: Philosophy 175 UC Davis (22a de Januaro 1997). Arkivita el la originalo je 2005-03-14. Alirita 9a de Aprilo 2011 . “What is correct in the Leibnizian view was its anti-metaphysical stance. Space and time do not exist in and of themselves, but in some sense are the product of the way we represent things. The[y] are ideal, though not in the sense in which Leibniz thought they are ideal (figments of the imagination). The ideality of space is its mind-dependence: it is only a condition of sensibility.... Kant concluded "absolute space is not an object of outer sensation; it is rather a fundamental concept which first of all makes possible all such outer sensation."...Much of the argumentation pertaining to space is applicable, mutatis mutandis, to time, so I will not rehearse the arguments. As space is the form of outer intuition, so time is the form of inner intuition.... Kant claimed that time is real, it is "the real form of inner intuition."”. Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2005-03-14. Alirita 2015-06-25 .
  22. ↑ . Immanuel Kant (1724–1804) Metaphysics: 4. Kant's Transcendental Idealism. The Internet Encyclopedia of Philosophy (2006). Alirita 9a de Aprilo 2011 . “Time, Kant argues, is also necessary as a form or condition of our intuitions of objects. The idea of time itself cannot be gathered from experience because succession and simultaneity of objects, the phenomena that would indicate the passage of time, would be impossible to represent if we did not already possess the capacity to represent objects in time.... Another way to put the point is to say that the fact that the mind of the knower makes the a priori contribution does not mean that space and time or the categories are mere figments of the imagination. Kant is an empirical realist about the world we experience; we can know objects as they appear to us. He gives a robust defense of science and the study of the natural world from his argument about the mind's role in making nature. All discursive, rational beings must conceive of the physical world as spatially and temporally unified, he argues.”.
  23. ↑ Duff, Okun, Veneziano, ibid. p. 3. "There is no well established terminology for the fundamental constants of Nature. … The absence of accurately defined terms or the uses (i.e., actually misuses) of ill-defined terms lead to confusion and proliferation of wrong statements."
  24. ↑ Carrol, Sean, Chapter One, Section Two, Plume, 2010. From Eternity to Here. ISBN 978-0452296541. “As human beings we 'feel' the passage of time.”.
  25. ↑ Lehar, Steve. (2000). The Function of Conscious Experience: An Analogical Paradigm of Perception and Behavior Arkivigite je 2015-10-21 per la retarkivo Wayback Machine, Consciousness and Cognition.
  26. ↑ Richards, E. G.. (1998) Mapping Time: The Calendar and its History. Oxford University Press, p. 3–5.
  27. ↑ Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2011-12-25. Alirita 2008-08-15 .

Literaturo

redakti

Vidu ankaŭ

redakti

Eksteraj ligiloj

redakti

En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Time en la angla Vikipedio.

Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Tempo&oldid=8812282"