Sicilio

 

Sicilio estas insulo situanta en la sudo de Italio. Tri kilometroj de la Mesina Markolo disigas ĝin disde la duoninsulo. Ĝi situas je 140 km de Tunizio, en la nordo de Afriko, disigata de ĝi pere de la Sicilia markolo.^[7] La Tirena maro banas la nordan marbordon. Geologie ĝi apartenas al la sama tektona plato kiel la Itala duoninsulo, kaj orografie temas pri apenina regiono (same okazas al multaj italaj regionoj).^[8]

 

Ĝi konsistas ankaŭ el malpli grandaj insuloj kiel la arkipelago de la sep Liparaj insuloj kaj Ustiko norde, kaj tiu de la tri Egadoj okcidente kaj sude, la insuloj Pantelerio, Lampeduzo, Linozo kaj aliaj pli etaj. La arkipelago Malto geografie apartenas al Sicilio. Malto estis kunigita al Sicilio, eĉ politike, ĝis la jaro 1798, kiam ĝi estis okupata fare de Napoleono dum du jaroj. La Pelagaj insuloj, integritaj en la provinco Agriĝento estas, tamen, geografie pli proksimaj al Tunizio.

La reliefo de la insulo precipe estas montara, ĉefe en la nordo kun plilongigo de la Apeninoj kiuj formas la tiel nomatajn sikelajn Apeninojn: nome montoj de Palermo, de Trapani, Nebrodi, Madonie kaj Peloritani. En la sudoriento troviĝas la Ibleaj montoj. La centro kaj sudo konsistas el montetoj. Ekzistas kelkaj plataĵoj, kiaj la Katania ebenaĵo kaj la tiel nomata Ora Baseno kie situas la urbo Palermo. En la centro estas la Ereaj montoj, sur kiuj staras, je 948 metroj super la marnivelo, la urbo Enna. Okcidente staras aliaj montoj el konsiderinda alteco, kiaj la Sikanaj, kiuj pintas en Roko Buzambro (1613 m) kaj Kamarato (1578 m).^[9]

Situanta inter la Eŭrazia plato kaj la Afrika plato, la insulo famas pro sia aktiva vulkano Etna, kiu estas la plej alta pinto de la insulo kun 3 323 metroj super la marnivelo. Ekzistas aliaj vulkanoj ene de la Liparaj insuloj nordoriente, Strombolo kaj Vulkano, kiu aktivas. Sicilio suferas riskon je tertremoj, kiel en Mesino en 1908 aŭ en la valo de la rivero Beliĉo en 1968.

La hidrografia reto konsistas el multaj riveroj, sed mallongaj kaj kun malmulta akvokvanto. La plejparto el ili fluas el la centro suden. La rivero Salso (144 km) trairas la provincojn Enna kaj Kaltaniseto antaŭ elflui ĉe la Mediteraneo tra la haveno de Likato. Oriente troviĝas la rivero Alkantaro (52 km) en la provinco Mesino, kiu elfluas en Giardini-Naxos; kaj la rivero Simeto (113 km) kiu elfluas ĉe la Ionia Maro sude de Katanio. Aliaj gravaj riveroj de la insulo situas sudokcidente: Beliĉo (107 km) kaj Platani (103 km).^[10]

La insulo ĝuas mediteranean klimaton, kun mildaj kaj humidaj vintroj kaj someroj varmaj kaj tre sekaj. En la printempo la pejzaĝo estas verda kaj florplena, la someroj estas flavecaj kaj senfloraj. La arideco estas pli videbla en la sudo. La arideco estas rekte okazigata de la siroko, kiu venas el Afriko kaj okazigas subitajn temperaturŝanĝojn. La pluvado estas malofta. Sicilio suferas je grava akvomanko, kio okazigas la oftan ĉesigon de akvoprovizado. Tamen, tio ĉi ne malhelpas ke la terkultivado estu unu el ĝiaj ĉefaj ekonomiaj rimedoj.^[10][11]

•  
  Monto Etna super la antaŭurbo de Katanio.

 

Sicilio parte apartenas al la sekela-iblea plato, kiu siavice apartenas plejparte al la Afrika plato kaj al la Eŭrazia plato pro malgranda nordorienta areo. La glitado de la Afrika plato kiu, pro subdukcio mergas sub la Eŭrazia plato, fiksis la kreon de la reliefoj de la montoj en la regiono, samkiel la ĉeesto de oftaj tertremaj aktivecoj kaj pro tio la tektona origino de vulkano.^[12]

Antaŭ 5,96 ĝis 5,3 milionoj da jaroj, dum la Mesiniano (lasta fazo de la Mioceno), la Mediteraneo restis izolita disde la Atlantika oceano plej probable pro pliiĝo de tektona aktiveco. Ĉi tio kaŭzis krizon je saleco: la Mediteranea maro rapide forvaporiĝis kaj la sala koncentriĝo kreskis. Karbonatoj kaj sulfatoj sedimentiĝis en grandaj kvantoj sur la marfundo kaj restis dum longa tempo en la salaj minoj el kreto kaj gipso, kiuj ankoraŭ troviĝas en la provincoj Agriĝento, Kaltaniseto kaj Enno ^[13].

Stranga geologia fenomeno estas la sedimenteca vulkanismo konata kiel makalubo kaj trovebla en Aragona, en la provinco Agriĝento, kaj en Kaltaniseto. Ĉi tiu rara fenomeno faras la damaĝitan areon senkolora, blankeca kaj plena je ŝlimaj vulkanoj, ĉirkaŭ unu metron altaj. La fenomeno estas ligita al la ĉeesto de ne tre firmaj argilaj grundoj, intermetitaj kun niveloj de saleta akvo, kiuj regas metanan vezikon submetitan al certa premo.^[10] La gaso, pro la malkontinueco de la grundo, eliras surfacen, trenante kun ĝi argilajn sedimentojn kaj akvon, kiuj estigas kotan konuson, kies pinto estas tre simila al vulkana kratero.^[11] La fenomeno foje akiras eksplodeman karakteron, kun la elpelo de argila materialo miksita kun gaso kaj akvo ĵetita je konsiderinda alteco^[14].

 

La klimato en Sicilio estas ĝenerale mediteranea, kun varmaj kaj sekaj someroj, mildaj kaj pluvaj vintroj kaj tre ŝanĝiĝantaj mezaj sezonoj. Sur la marbordoj, precipe la sudokcidenta marbordo, la klimato estas frapita de afrikaj fluoj, do someroj povas esti varmegaj. Dum la vintra sezono, en la internaj areoj, la temperaturoj estas pli rigidaj, tiel havante mediteranean klimaton sed kun tipaj karakterizaĵoj de la kontinenta klimato.^[15]

La neĝo falas abunde vintre super 900-1000 metroj, sed ĝi povas neĝi ĉe montetaj kaj eĉ marbordaj niveloj dum malvarmaj ondoj. La internaj montoj, precipe la Nebrodi, la Madonie kaj la Etna, havas apeninan klimaton. Etna estas kutime neĝkovrita de oktobro ĝis majo. Precipe en somero ne strange estas, ke la siroko blovu, la vento el Saharo. Pluvokvanto estas ĝenerale malabunda kaj nesufiĉa por certigi akvoprovizadon en kelkaj provincoj kie veraj akvokrizoj povas okazi.^[16]

 

La ĉirkaŭa regiono kaj insuloj karakteriziĝas je intensa vulkana agado. La plej gravaj vulkanoj estas: Etna, Strombolo kaj Vulkano. Ilia unikeco konsistas je aparteno al tri malsamaj specoj: erupcioj de bazaltaj lafoj intermetitaj kun periodoj de trankvilo (la unua); kontinuaj erupcioj, kaj lafantaj fontoj (la dua), kies karakterizoj estis prenitaj kiel tipologia modelo de la sciencistoj de la sektoro, kiuj elpensis la terminon strombolia tipo por nomi similajn agadojn de teraj vulkanoj; fine la tria tipo estas eksplodaĵoj, karakterizita per longaj periodoj de ŝajna trankvilo kaj perforta erupcio.^[9]

En la 19-a jarcento, en la areo de la Sicilia markolo, hodiaŭ nomata sablobenko de Graham, tiel aperis la efemera insulo Ferdinando.^[17]

 

Pro triangula formo, Sicilio en antikva tempo ricevis la nomon latine Trinacria. La nordaj, altaj kaj rokaj marbordoj malfermiĝas al la Tirena maro kun oftaj kaj larĝaj enfluejoj, kiel la golfoj de Castellammare del Golfo, Palermo, Termini Imerese, Patti, Milazzo kaj multaj aliaj pli malgrandaj, kiuj gastigas grandajn strandojn dense kovritajn de fajna sablo.

Oriente, ĉe la ionia marbordo estas pli diverse; mallarĝaj rulŝtonetoj kuŝas preskaŭ ĝis Taormino kaj inter la buŝo de la rivero Alcantara kaj Riposto; akre dentita sude, kun golfetoj kaj krekoj kiel tiu de Giardini Naxos; lafeca kiel en Acireale, kaj krutaj bazaltaj klifoj supren al Katanio. La larĝa golfo de Katanio havas strandon el orkolora sablo, sed ĉe ĝia fino la marbordo komencas esti roka kun serio de fjordoj inkluzive de tiu de Brucoli. Tie situas la vasta golfo de-an de aŭgustoa, kiu gastigas la plej grandan komercan havenon en Sicilio, kaj la golfo de Sirakuzo, kie la marbordo rekreskas sablece ĝis preskaŭ Kabo Pasero. La suda marbordo fronte de Afriko, estas ĝenerale sabla kaj uniforma en la centra parto formita de la plej granda golfo en la regiono, la Golfo de Gela, dume ĝi estas pli diversa en la regiono de Raguzo kaj en la areoj de Agriĝento kaj Trapanio.

 

Sicilio estas ĉefe monteta regiono (61,4% de la teritorio), dum 24,5% estas monta kaj la restanta 14,1% estas ebena (la plej granda estas la Katania ebenaĵo). La reliefo estas diversa kaj, dum en orienta Sicilio oni povas vidi en la siciliaj Apeninoj la idealan daŭrigon de la kalabriaj Apeninoj, la centro kaj la okcidento de Sicilio gastigas izolitajn masivojn. En la Madonie estas la dua plej alta pinto de la insulo: Pizzo Carbonara (1979 metroj).

En la centro de Sicilio estas la Eraj montoj, sur kiuj situas je 948 metroj alte, la urbo Enno; dum en la sudorienta areo inter la provincoj Raguzo kaj Sirakuzo oni trovas la Ibleajn montojn, kies plej alta pinto, Monto Laŭro, atingas altecon de 986 m. Okcidente estas aliaj montoj kun variaj altecoj, kiel la Sikanaj montoj, kies plej alta pinto estas Monto Cammarata (1578 metroj), kaj la montoj, kiuj ĉirkaŭas la Or-Basenon, la ebenaĵo kie, super la maro, kuŝas Palermo, ĉefurbo de ĉi tiu regiono.

Oriente staras, videbla ekde la Markolo de Mesino, kaj ankaŭ de la kalabria pinto de Aspromonte, la neĝkovrita pinto de Etna, 3 343 metrojn alta. Kun ĝiaj oftaj erupcioj, Etna kovris la ĉirkaŭan teritorion per sia nigra lafo. Kontraŭe al tio, kion oni povus pensi, la proksima ebenaĵo de Katanio havas ne vulkanan originon, sed la aluvian, kreita el restaĵoj dum jarcentoj portitaj de la riveroj Dittaino, Gornalunga, Simeto kaj San Leonardo.

 

La siciliaj riveroj havas limigitajn amplekson kaj longecon. Tiuj en la Apeninoj norde nomiĝas fiumare, kaj havas karakteron torentan ĉar en somero ili estas preskaŭ konstante sekaj. La solaj akvovojoj, kiuj atingas rimarkindajn dimensiojn, estas la Suda Imera, la plej longa en la insulo, kaj la Simeto, la plej granda en la regiono. En la Ionia Maro la Simeto, la Alkantaro, la Agrò, la Ciane kaj la Anapo, en la Tirena Maro la Norda Imera kaj la Torto fluas, dum en la sicilia Platanio, la Salso kaj la Beliĉo.

Koncerne naturajn lagojn, krom la lago Pergusa kaj la duonfarita Lago Biviere di Lentini, Sicilio estas preskaŭ sen lagoj. Lago Pergusa havas tektonan originon kaj famas pro sia apero en antikvaj mitoj kaj legendoj kaj pro la faŭno kaj flaŭro kiu ĉirkaŭas ĝin; ĉirkaŭ ĝi okazas sporta aranĝo, antaŭe tio estis la loko de Grand Prix Formula 3000. La lago estis en risko sekiĝi, havante neniujn alfluojn, pro la konstanta forpreno de akvo por homa uzo.

La konstruado de digoj kreis grandajn artefaritajn akvorezervejojn, kiel la lago Ancipa kaj la lago Pozzillo (la plej granda en la insulo). Lago Arancio, lago Disueri, lago Piana degli Albanesi kaj lago Ogliastro ankaŭ estas menciindaj.

•  
  Situo de Salso
•  
  Simeto Rivero
•  
  La Simeto proksime al Ponto Saraceni

•  
  Situo de Alcantara
•  
  Rivero Alcantara
•  
  Kanjono Alcantara

 

Sicilio estas tute insula regiono: ĝi konsistas, krom la ĉefa insulo, el grupo de insularoj kaj pli malgrandaj insuloj kiuj formas ĉirkaŭ 1.11% de la tuta regiona surfaco (ĉirkaŭ 285,4 km² el 25,711 km²). Inkluzive de la insulo Sicilio, estas 19 loĝataj insuloj (33,172 loĝantoj en nur la pli malgrandaj insuloj).

La ĉefaj grupoj de insuloj de la granda insularo Sicilio estas la insuloj Liparaj, Egadaj kaj Pelagaj; la insuloj Stanjonaj kaj Ciklopaj, aliflanke, konstituas du malgrandajn insularojn respektive okcidente kaj oriente de la sicilia insulo, fronte al la marbordoj de Marsala, en la regiono Trapanio, kaj de Aci Trezza, en la regiono Katanio.

Ustiko kaj Pantelerio, ĉe la Tirena maro kaj en la Sicilia markolo, formas du apartajn municipojn en la provincoj de Palermo kaj Trapanio. La historiaj centroj de Sirakuzo kaj Aŭgusto, en Sirakuza areo, situas sur du insuloj ligitaj al la kontinento.

La maltaj insuloj, kiuj formas la Respublikon Malto, estas ligitaj al la sicilia insularo, nur el geografia vidpunkto; kontraŭe, du el la Pelagaj insuloj (Lampeduzo kaj Lampiono) reprezentas ekstercentran teritorion de la Itala Respubliko, trovante sin geografie en la afrika kontinento.

 

Sicilio estas ofte citita kiel ekzemplo de homfarita senarbarigo, kiu ja okazadis ekde romiaj tempoj, kiam la insulo fariĝis kultivregiono. Tio iom post iom malsekigis la klimaton, kaŭzante malkreskon de pluvokvanto kaj sekigadon de riveroj. Pro tio la centraj kaj sudokcidentaj provincoj estas preskaŭ sen arbaroj.^[18] En norda Sicilio, ekzistas tri gravaj arbaroj, proksime de Etna, en la montaro Nebrodi kaj en la naturrezervejo Bosco della Ficuzza proksime de Palermo. La Nebrodaj montoj estas regiona parko, establita la 4-an de aŭgusto 1993 kaj kun siaj 86 000 hektaroj ĝi estas la plej granda protektita natura areo en Sicilio. La plej granda arbaro de Sicilio, Caronia, ankaŭ estas la dua nomo de la Nebrodaj montoj. La Centĉevala kastanarbo, situanta ĉe Linguaglossa survoje al Sant'Alfio, sur la orienta deklivo de Etna, estas la plej granda kaj plej maljuna konata kaŝtanarbo en la mondo kaj aĝas 2000 ĝis 4000 jarojn.^[19]

Sicilio havas bonan nivelon de bestara diverseco. Kelkaj el la specioj estas la ĉirneko, vulpoj, vizeloj, martesoj, kapreoloj, aproj, kresthistrikoj, erinacoj, komuna bufo, aspido, reĝa aglo, migrofalko, upupo kaj himantopoj. En kelkaj kazoj, Sicilio estas markita punkto de speciintervalo. Ekzemple, la subspecio de griza korniko troveblas en Sicilio, Sardio kaj Korsiko, sed ne en la sudo.^[20]

La Naturrezervejo Zingaro estas unu el la plej bonaj ekzemploj de nedifektita marborda sovaĝejo en Sicilio.

 

Sicilio estas regiono kun speciala statuto (Artikolo 116 de la Konstitucio), nomata Sicilia Regiono, kun vasta speciala aŭtonomio, politika, administra kaj financa. La leĝdona korpo konsistas el la regiona asembleo de Sicilio, la plenuma estraro de la prezidanto de la Sicilia regiono kaj la regiona konsilantaro, konsistanta el 12 regionaj konsilistoj, kiuj ekde 2001 povas ne esti anoj de la Regiona sicilia asembleo (tiel oni nomas ilin, unikaĵo en Italio) laŭ la Konstitucia Kortumo, la regionaj konsilistoj en Sicilio.^[21]

La speciala sicilia statuo, eldonita de reĝo Umberto la 2-a, la 15-an de majo 1946 (tial do, antaŭa al la Konstitucio de la Itala Respubliko, kiu plene enkorpigis ĝin kun la konstitucia leĝo n. 2 en 1948, vivigis la Sicilian Regionon, eĉ antaŭ la naskiĝo de la Itala Respubliko, kiu okazis la 2-an de junio.

La oficiala nomo estas "Regione Siciliana" (Sicilia Regiono) kaj ne "Regione Sicilia" (Regiono Sicilio)^[22] pro historia kialo kaj ankaŭ pro la institucia rilato kiu ligas la insulon al Italio. La Sicilia Regiono (akorde kun la "Itala Respubliko") naskiĝis kiel ento origine suverena kaj ligita al Italio per komunaj kaj eble egalaj rilatoj. Ĉi tiu jura kondiĉo, kiu kaŭzas la saman uzon de la adjektivo post la oficiala nomo de la ento, ŝuldiĝas al kialoj ĉefe politikaj, kiuj dependas de la fakto, ke la sicilia administra unuo estas konsiderata ĉefa fonto de la rajto aŭ paro de la Itala Respubliko. Pro la suvereneco kaj la volo de la sicilia popolo mem doni sian aŭtonoman statuson, fakte, la fondopatroj de la sicilia statuto volis marki gravan egalecon, sed ne juran, historian kaj politikan inter la sicilia kaj la itala popoloj. Ne estas hazardo, ke Sicilio estas la sola regiono de Italio, kie la leĝdona korpo ankaŭ nomiĝas parlamento.^[23]

La ofte ripetata politika temo estas la sicilia aŭtonomismo. Ĉi tio estis maniero malplenigi la separisman movadon, kondukitan de la Sicilia Sendependisma Movado, kiu post la alteriĝo de la aliancanoj en julio 1943 eliris el kaŝejo en kiu ĝi estis sub la faŝisma periodo, postulante la liberigon de Sicilio disde la Reĝlando Italio kaj eĉ ekzistis militista organizo, la Volontula Armeo por la Sendependeco de Sicilio (EVIS itallingvaj sigloj) gvidita de Antonio Canepa. Tamen, la ideo ke Sicilio fariĝu la 49-a ŝtato de Usono, malaperis preskaŭ tuj. Kiam Usono sukcesis bloki eblecon de la soveta kaj jugoslava ofensivo al nordorienta Italio, ili forlasis la volontulan armeon.^[24]

Ekde 2001 la prezidanto de la Sicilia Regiono ne plu estas elektita de la Sicilia regiona asembleo, sed rekte de la civitanoj. La prezidanto de la 59-a konsilio de la regiono, elektita la 5-an de novembro 2017, estas Nello Musumeci, fondinto de la regionista partio #DiventeràBellissima kaj subtenata de centro-dekstra koalicio. La regiona prezidanteco sidejas en Palermo, en la Palaco de Orleano.

La Sicilia regiona asembleo estas la leĝdona korpo de la Sicilia Regiono elektita por la unua fojo en majo 1947. Laŭ reformo planita en 2018, ĝi konsistas el 70 deputitoj elektitaj per rekta universala voĉdonado. Ĝi havas sian sidejon en Palermo, en la Palaco de la Normandoj. La sicilia parlamento, establita en 1130, estas konsiderata la plej malnova parlamento en Eŭropo.

Danke al la aŭtonoma Statuto, la regiono havas ekskluzivan kompetentecon (t.e. la ŝtataj leĝoj ne validas tie) pri pluraj sferoj, inkluzive de kultura heredaĵo, agrikulturo, fiŝkaptado, lokaj aŭtoritatoj, medio, turismo kaj arbara polico. La rilata dungitaro estas do, afero de la regiono kaj ne de la ŝtato ĝenerale, kaj estas pli multnombra ol en la aliaj regionoj kun ordinara statuto. Ajna amendado al la speciala statuto, kiel parto de la konstitucia juro, estas submetita al la tiel nomata pligravigita proceduro, t.e. duobla aprobo, laŭ kvalifikita plimulto, de la ĉambroj.

Ĉiuj impostoj kolektitaj en Sicilio devas resti, fakte, en la teritorio kaj ĉiujare la itala registaro devas provizi kvanton establitan, laŭe al kvinjara plano, de publika mono venanta el aliaj regionoj por financi Sicilion, kiel postulas la artikolo 38 de la Statuto de la Sicilia Regiono.

• La ŝtato pagos ĉiujare al la Regiono, kadre de nacia solidareco, sumon uzotan laŭ ekonomia plano, por la plenumado de publikaj verkoj.
• Ĉi tiu sumo celas ekvilibrigi la malpli altan salajron en la Regiono kompare al la nacia mezumo.
• Kvinjara revizio de ĉi tiu subvencio estos farita kun referenco al la ŝanĝoj en la datumoj supozitaj por la antaŭa kalkulo.

Alia grava aspekto estas en la artikolo 37 de la Statuto de la Sicilia Regiono:

• Por komercaj kaj industriaj kompanioj, kiuj havas siajn sidejon ekster la teritorio de la Regiono, sed havas fabrikojn en ĝi, por determini enspezojn, estas determinita la parto de enspezo atribuebla al la fabrikoj mem.
• La imposto, rilate la koncernan kvoton, estas respondecaĵo de la Regiono kaj estas kolektita de la impostaj korporacioj.

 

La plej malnovaj homaj spuroj eltrovitaj sur la insulo verŝajne venas el la 13-a jarmilo a.K. Laŭ la skemo de Laplace, antikva komplekso elfosita komence de la 20-a jarcento apud Canicattini Bagni, kelkaj eltrovoj subteraj en Sirakuzo kaj en kavernoj venas el la antikva epigraveto, Niscemi en Palermo. La muroj prezentas bestoformajn rokajn gravuraĵojn. La tiel nomata epigraveto, la groto de Ĝenovanoj en Levanzo kaj la ŝirmejo de San-Konrado en la sirakuza subtero.^[25] Ĉe la fina epigraveto, la kaverno de San Teodoro Acquedolci, la kavo Corruggi (proksime al Pachino), la groto Mangiapane kaj la ŝirmejo de la kastelo Termini Imerese.

La homa ĉeesto en la regiono de Palermo estas atestita ekde la pratempo per la grafitioj kaj la kavernaj pentraĵoj de la groto Adaŭro: figuroj dancantaj dum magia rito, eble "ŝamanoj" de neidentigita popolo kiu loĝis en la insulo. La groto de Ĝenovanoj en la insulo Levanzo estis loĝita de homoj inter 10 000 kaj 6000 jaroj a.K. Aliaj gravaj grotoj de la insulo, dei Porci, de Cala Tramontana, de Punta Capperi provizis materialon el la Alta Paleolitiko. La statigrafia analizo indikis la jaron 9230 a.K. (Evoluinta Epigraveto): la ĉeesto en la stratigrafia sekvenco de kalka fragmento multege granda, kun gravurita bovo, laŭ stilo tre simila al la bildoj sur la muroj, permesis akiri ĉi tiun absolutan datadon. La groto Uzzo ene de la Naturrezervejo Zingaro havas similajn spurojn de kompromiso.^[26]

Elfosadoj en Lipari produktis taŭgajn pruvojn de civilizacioj, kiuj ekde Neolitiko (6-a jarmilo a.K.) setlis la insulon. Lipari estis centro de produktado de obsidiano kaj ceramikaĵoj. La ruinoj de neolitika vilaĝo sur la promontoro Capo Graziano en Filicudi estas signifaj. Tamen, la identeco aŭ deveno de la unuaj loĝantoj de la insulo ankoraŭ ne estas klara.^[27]

 

La sicilia ĉefurbo estis fondita kiel havenurbo fare de la fenicaj kolonianoj el Tiro (hodiaŭa Libano) ĉirkaŭ 734 a.K. Kiel setlejon ili elektis promontoron el roko super la maro ĉirkaŭitan de du riveroj, kiuj apartenas al la areo nuntempe okupita de la katedralo de Palermo kaj la vilao Bonanno.^[28]

En la 6-a jarcento la okcidenta marbordo de la insulo apartenis al la kartaganoj, fondintoj de Zyz, Motja kaj Solunto. La ĉeesto de elimianoj, kiuj estis la fondintoj de la urboj Eryx kaj Segesta, ankaŭ restis grava^[29][30].

 

Sicilio eniris pli grave en la historion dum la greka koloniado, kiu komenciĝis per la fondiĝo de Naxos fare de la ĥalkidoj kaj Sirakuzo fare de la korintanoj, meze de la 8-a jarcento a.K. (preskaŭ samtempe kun la fondiĝo de Palermo); krome la ĥalkidoj iam fondis Zankle-on. Post Naxos siavice fondiĝis Katane kaj Leontinoi kaj la megaraj grekoj fondis Megara Hyblaea. En la unua duono de la 7-a jarcento a.K. Gelas estis konstruita fare de la rodoso-kretanoj kaj poste Akragas kaj Heloro fare de la sirakuzanoj.^[31]

Selinunte sub la magaraj grekoj kaj Himera, verko de la ĥalkidoj-zankleanoj, ekestis meze de la 7-a jarcento a.K: Ili estas la plej okcidentaj kolonioj fonditaj de grekoj, respektive laŭ la suda kaj la norda marbordoj; tamen, en la postaj jarcentoj la greka influo iom post iom penetris Segestan kaj aliajn lokojn en okcidenta Sicilio.^[32]

Ekde la 6-a jarcento a.K., la grekoj fondis novajn koloniojn ene de la jam koloniita perimetro. Komence de la 6-a jarcento a.K. Akragas estis fondita de la gelasanoj, dum la sirakuzanoj fondis Kamarinon.^[33] Ĉirkaŭ la mezo de la 6-a jarcento grekoj de ĥalkida origino venis al Morgantina, tre enradikiĝinta en la interno de la insulo.^[34]

 

La civilizo de la posteuloj de grekoj loĝintaj en Sicilio estas analoga al tiu de Grekio mem. Ilia politika ento estas la urboŝtato; eĉ kiam pli grandaj ŝtatoj formiĝis, ili ankoraŭ kuniĝis al ĝi. Ŝajnas, ke ne estis monarkio en la siciliaj urboj (nek en Italio), kvankam iuj monarkiaj privilegioj havis kelkajn sicili-grekajn tiranojn. La landa aristokrataro ĝenerale konservis potencon ĝis la mezo de la 6-a jarcento; tiam konkuris kontraŭ ĝi la industria kaj komerca plutokratio. Post la periodo de aristokratia hegemonio okazis la lukto inter la aristokratio kaj la popolo, celanta akiri egalecon antaŭ la leĝo (pro tio la leĝoj atribuitaj al legendaj personoj, inkluzive de Karondo) kaj posedo de politikaj rajtoj. La opozicio al la aristokrataro favoris, kiel en Grekio, la kreskadon de la tiranoj, kiuj ĉirkaŭ 500 a.K. atingis la potencon en preskaŭ ĉiuj sicili-grekaj urboj.^[35] Sicilio estis, kiel Magna Graecia, centro de greka kulturo: Arkimedo, Karondo, Empedoklo, Epikarmo, Gorgio, Sofrono kaj Stesikoro estas menciindaj. La artoj prosperis, precipe rilate religian arkitekturon. Inter la fino de la 7-a jarcento kaj la komenco de la 6-a, la unuaj temploj ekestis, ekzemple, en Sirakuzo kaj Agriĝento; dum la 6-a jarcento aperis la grandaj konstruaĵoj de la doraj temploj. Kun la arkitekturaj konstruoj la skulpta dekoracio disvolviĝis: la metopoj de Selinunte estas famaj. La moneroj de la siciliaj urboj ankaŭ havas grandan artan valoron^[36].

En la dua duono de la 5-a jarcento, Ateno kontrastis la potencon de la dora Sirakuzo, sed la granda atena ekspedicio de 415-413 a.K. finiĝis per katastrofo. Kartago ekspluatis tiun malfortigon de la grekoj por reviviĝo en Sicilio, okupante en 409 a.K. Selinunte kaj en 405 a.K. Agriĝento. Sirakuzo helpis la tiranon Dionizo la Maljuna, kiu tamen ne partoprenis la militon kontraŭ la kartaganoj ĉar li estis implikita en la submetiĝo de la siciliaj urboj kaj en la ekspansiismaj provoj en Italio, kie li iris ĝis la alta Adriatiko.^[37] Post lia morto okazis longa periodo de tumultoj en Sirakuzo, kiu finiĝis en 343 kun la restarigo de libereco fare de Timoleonte, kiu venkis la kartaganojn, antaŭenigis la liberigon de la siciliaj urboj kaj ilian aliancon.

 

 

Post la Unua punika milito (264-241 a.K.) la insulo estis subigita al Romo, kiu post la venko de Aŭlo Manlio Torkvato Atiko kaj Katulo super la kartagaj trupoj de Hano la Granda en la batalo de la Egadaj insuloj, fariĝis ĝia unua romia provinco: parto de la teritorio estis konsiderita ager publicus dum la resto estis submetita al tributo. Tamen, federaciigitaj urboj (inkluzive de Sirakuzo, kiu dum kelkaj jardekoj konservis limigitan aŭtonomion) kaj romiaj municipoj, estis konservitaj aŭ formitaj tie. Koncerne la ekonomion, la sicilia teritorio estis grandskale uzata por kultivado de tritiko por provizi Romon, tiel ke oni difinis Sicilion kiel grenejon de Romo.

Dum la Dua punika milito (218-202 a.K.) okazis siciliaj ribeloj kontraŭ la romianoj, ĉefe en Agriĝento kaj Sirakuzo. La longa sieĝo kiun ili spertis de la romia armeo estis fama, finiĝante en 212 a.K. per la konkero kaj rabado de la urbo. La subpremaj taktikoj adoptitaj de la venkintoj alportis gravan baton al Sicilio. Sirakuzo fariĝis impostejo, dum la tuta loĝantaro de Agriĝento estis transformita je sklavoj, vendatij kaj anstataŭigitaj per sicilianoj el areoj, kiuj restis lojalaj al Romo. La konfiskado de varoj kaj teritorioj kondukis al evoluo de grandaj bienoj kaj al stagnado de la insula loĝantaro, konsistanta plejparte el sklavoj. Pro tio estiĝis pluraj militoj kontraŭ servuteco, inter kiuj elstaras tiu eksplodinta en 138 a.K. Tio montris renaskiĝon de sendependiga humoro en la insulo.^[38]

La ribelo estis gvidita de la sklavo Euno, kiu proklamis sin reĝo kaj havis armeon el 200 000 sicilianoj. La ribelo estis sufokita de la konsulo Publio Rupilio. Post la morto de Julio Cezaro, Sicilio estis regata dum kelkaj jaroj (kune kun Sardio) de Seksto Pompeo. En la Aŭgusta epoko la asignoj de romiaj veteranoj kaj setlantoj plimultiĝis, favorante la procezon de latinigo de granda parto de la insulo.^[39] Tamen, laŭ la ordo de la aŭgustaj regionoj, ĝi estis konsiderata kiel ne parto de Italio. La ĝenerala koncesio de romia civitaneco farita tiutempe de Marko Antonio ne estis tamen konservita de Aŭgusto, kiu, aliflanke, asignis al la ĉefaj urboj la statuson de romia municipo aŭ latina kolonio.

Sicilio ĝuis relativan bonfarton ĝis la tempo de Marko Antonio, sed en la 3-a jarcento ĝi partoprenis la ĝeneralan procezon de ekonomia kaj politika dekadenco de la Romia Imperio. Kun la nova administra sistemo enkondukita de Diokleciano kaj plejparte konservita de sinsekvaj imperiestroj, Sicilio (same kiel Sardio kaj Korsiko) estis administritaj el la itala duoninsulo.^[40] En la 4-a jarcento aperis la fama roma vilao Casale de Piazza Armerina, kiu danke al 3 500 m² da mozaikoj estas konsiderata unu el la plej bonegaj ekzemploj de malfrua antikva romia arto. Ĉirkaŭ la mezo de la 5-a jarcento la vandaloj de Genseriko, establiĝintaj en Afriko, okupis la insulon.^[39]

 

Post la disfalo de la Okcident-Romia Imperio, Odoakro ricevis revene Genserikon post pago de tributo. En 493 Teodoriko, reĝo de la ostrogotoj, retenis sian posedon sen pagi tributon.^[41] La gotoj ne akiris proprietaĵojn en Sicilio, ili restis en la regaĵoj de la romiaj terposedantoj (la ĉefa estas la episkopo de Romo) kaj tio faciligis la tujan aliĝon al la imperia generalo Belizaro kiam li surteriĝis tie en 535 ekigante la rekonkeron de la duoninsulo.^[41] La insulo restis dum tri jarcentoj sub bizanca dominado kaj dum tiu tempo ĝi restis ekster la itala aŭ la afrika distriktoj, rekte dependante de Konstantinopolo, kiel speco de imperia regado. La romia eklezio, kiu posedis multajn havaĵojn administritajn de rektoroj senditaj de la Papo mem, daŭre havis grandan influon.^[42]

En la 7-a jarcento komenciĝis islamanaj rejdoj el Afriko, ĉar oni konsideris Sicilion kiel strategian punkton de kie oni povus regi la tutan Mediteraneon. Je la fino de la 7-a jarcento, Sicilio dum la regado de Justiniano la 2-a, iĝis thema aŭ provinco Sikelio de la Bizanca Imperio. La posta malfortiĝo kaj malintegriĝo de la imperio stimulis fortan malkontenton en Sicilio. Inter 663 kaj 668 la imperiestro de la Oriento Konstanto la 2-a translokis la ĉefurbon de la imperio el Konstantinopolo al Sirakuzo, sed anstataŭ alporti profitojn al Sicilio kaj al la imperio, tio kaŭzis longan militon inter la du urboj kaj la sendependiĝon de la thema Sikelio.^[43]

La Turmarko la sicilio-bizanca ŝiparo Eŭfemio de Mesino, kiu deklaris sendependecon disde Konstantinopolo en 823, estis forpelita el la lokaj nobeluloj kaj venkita de la bizancanoj sub la gvido de Fotino, kaj devigita fuĝi al Ifrikio^[44] (proksimume al la nuna Tunizio).^[45] Tie, Eŭfemio trovis rifuĝon en la burgo-emirejo de Kajruano, Zijadato la 1-a, kiu petis helpon por efektivigi alteriĝon en Sicilio kaj forpeli la malamatajn bizancanojn^[46]. La islamanoj, kiuj eble jam planis invadon de Sicilio, preparis floton el 70 ŝipoj, vokante la plej grandan nombron da volontuloj al la mara ĝihado. Eŭfemio, murdita en Kastroĝovano dum la sieĝo de 828-829, estas konsiderata kiel la viro kiu kaŭzis la islaman invadon de Sicilio kaj kontribuis al la komenco de ilia dujarcenta regado sur la insulo.^[47]

 

La stabila okupado de la insulo fare de la islamanoj komenciĝis nur post ilia surteriĝo en 827, ĉe Kabo Granitola, proksime al Marsala. La konkero progresis malrapide: en 831 Palermo estis forprenita, en 843 — Mesino, en 859 — Kastroĝovano.^[48] Ankoraŭ restis por la bizancanoj (sed en preskaŭ anarkia stato,^[49] ĉar la bizancaj flotoj forlasis Sicilion) strio oriente kun Sirakuzo, kiu falis nur en 878, kaj Taormino, kiun ili posedis ĝis 902. La islama okupado de Sicilio kaj ĝiaj insularoj finiĝis per la falo de Rometta en 965.^[48] Dum jarcentoj diversaj faktoroj certigis la superregadon de la islamanoj en Sicilio: la efikeco de ilia administra, fiska kaj ekonomia sistemoj (kun la dissolvo de la latifundio kaj la facileco de komercaj rilatoj kun la plej progresinta kaj proksima nordafrika regiono parte kaj la islama mondo ĝenerale), la forto de militaj strukturoj (kiuj ĝuis interalie la proksimecon de islamaj proprietaĵoj en suda Italio)^[48], la politika divido de la italaj potencoj kaj la senpoveco de la diversaj kristanaj regantoj.^[39]

 

La normandoj ekloĝis en la sudo kaj antaŭ konkeri la kontinenton koncentris siajn klopodojn je forpelado de la islamanoj de la insulo danke al la papa plaĉo.^[50] Roĝero la 1-a komencis la entreprenon en 1060 kaj kompletigis ĝin en 1091 prenante Sicilion per grafa titolo kiel la feŭdo de Roberto Gviskardo. Lin sukcedis Roĝero la 2-a, kiu alportis la kontinentan Mezzogiorno al Sicilio kaj en 1130 per la kontraŭpapo Anakleto la 2-a, kaj tiam en 1139 fare de Inocento la 2-a, la kronon de Sicilio kiel feŭdo de la Sankta Seĝo. Li elektis la urbon Cefalù kiel reĝan seĝon, kie li konstruis la Katedralan Bazilikon en 1131 kiel sian maŭzoleon. Lia filo Vilhelmo la Malbona (1154-1166) lin sukcedis, tiel nomata pro la severeco kun kiu li, aŭ pli ĝuste lia potenca ministro^[51][52], admiralo Maio de Bari, subpremis la ribelojn, precipe en Apulio. La ribelintoj turnis sin al Frederiko la 1-a kaj al la bizanca imperiestro Manuelo la 1-a Komneno. La bizancaj milicioj alteriĝis en Apulio, okupante Brindizion kaj Tranon. Post kreo de la bazo en Brindizio (1156), tamen, la konkeroj de Roĝero la 2-a malsukcesis.^[53]

Sukcese por Vilhelmo la 1-a, dua filo de Vilhelmo la Bona (1166-1189), la reĝlando vivis pace. En la disputo inter la papo kaj la municipoj unuflanke kaj Ruĝbarbulo de la alia, Vilhelmo la 2-a restis kun la unua por defendi sin kontraŭ imperiaj streboj. Post Lenjano li haltis en Venecio, samkiel la lombardaj municipoj, per militpaŭzo kun Ruĝbarbulo (1177) kaj posta paco de Konstanco (1183).

Ĉi tio favoris komprenon inter la germana imperio kaj la normanda reĝlando: Vilhelmo la 2-a fianĉigis la ununuran leĝan posteulon de la dinastio, Konstanca la 1-a, filinon de Roĝero la 2-a, kun la filo de Ruĝbarbulo, Henriko (1184). La geedziĝo okazis en Milano en januaro 1186.

Vilhelmo la 2-a mortis, forta partio leviĝis kontraŭ Henriko la 6-a, kontraŭbatalante lin, ĉar neleĝa filo en la normanda dinastio, Tankredo, grafo de Lecce, estis agnoskita de la papo Klemento la 3-a.^[53][54] Unua ekspedicio de Henriko la 6-a (1191) malsukcesis en la konkero de la reĝlando; dua, kiu okazis post la morto de Tankredo (februaro 1194), estis sukcesa, kaj fine de 1194 Henriko estis kronita kiel reĝo de Sicilio en Palermo. Tie oni provis fari ribelon kiun li furioze subpremis. Li intencis fari la reĝlandon bazo por granda ekspedicio kontraŭ la Bizanca imperio, sed lia morto subite okazis en Mesino en septembro 1197.

La historio de Sicilio sub regado de lia filo, Frederiko la 2-a, konata kiel stupor mundi, kiam okazis ĝenerala reorganizo de la reĝlando, estas rakontita laŭ relativa voĉo; kaj la daŭrigo de ĝi en tiu pri Manfredi. Kiam ĉi tiuj falis en Benevento (1266), Karlo la 1-a de Anĵuo, al kiu la pontifiko transdonis la reĝlandon, restis ĝia mastro; kaj la ekspedicio de Corradino de Ŝvabio (1268), kiu estis senkapigita en Napolo, sukcesis vane.^[55]

 

Sicilio estis aparte malkontenta pro la regado de la anĵuoj, precipe pro ilia fiskismo. Kelkaj ribeloj favore al Koradino estis furioze subpremitaj kun la ekstermo de tutaj loĝlokoj, kaj multaj nobeluloj estis senvestigitaj por doni siajn varojn al la francoj.^[56] Plie, Sicilio sentis, ke ĝi iĝis duarango kompare al Napolo, kie Karlo sidis. La homoj ankaŭ malkontentis pri la malkvieta maniero, en kiu la francoj traktis la inajn sicilianojn: malkontento, kiu eksplodis en la ribelo de la Sicilia vespro, kiuj komenciĝis la 31-an de marto 1282, kion sekvis la intervenon de Petro la 3-a de Aragono aklamita reĝo de Sicilio kaj la tiel nomata milito inter la anĵuoj kaj aragonanoj.

 

Per la paco de Caltabellotta (1302) Sicilio restis sub la rego de Frederiko la 2-a de Aragono, kun la titolo reĝo de Trinakrio. Post lia morto, la insulo devintus reveni al la anĵuoj sed anstataŭe Frederiko rekonis sian filon Petro kiel posteulon. Tial komenciĝis longa milito inter la du reĝlandoj, kiu estis nefinita kaj tre damaĝa, kun reciprokaj rejdoj kaj alteriĝoj ĉe la marbordoj kaj kun la leĝaro kaj subteno donitaj al reĝo Roberto; Petron sukcedis Ludoviko (1342-1355). Sub li kaj lia posteulo Frederiko la 3-a, Johana la 1-a de Napolo kaj ŝia edzo Ludoviko de Taranto intervenis, alvokitaj de multaj sinjoroj, ricevis en Mesino (1356) la omaĝon de la subigitaj sicilianoj kaj dum kelka tempo ili regis en la plej granda parto de la insulo. Tamen, baldaŭ Frederiko reakiris la avantaĝojn; kaj en 1372 la paco estis finita.

La insulo restis sendependa kaj kun sia propra dinastio ĝis ĉirkaŭ 1410. Kiam Frederiko la 3-a mortis en 1377, lia filino Maria ne estis agnoskita de Petro la 4-a de Aragono, kiu cedis siajn rajtojn super Sicilio al lia dua filo Marteno la Maljuna, kiu siavice transdonis la rajton al sia filo Marteno la Juna. La insulo estis dividita en aragona kaj sicilia frakcioj, ĉi-lasta regata de la potencaj baronoj Chiaramonte.^[57]

 

Reĝino Maria estis kaptita de la aragona frakcio, sendita al Katalunio, edziĝinta kun Marteno la Juna, kaj li estis kronita en Palermo (1392). La enlanda milito daŭris ĝis la fino de la jarcento. Kun la morto de Maria (1402) kaj Marteno la Juna (1409), Marteno la Maljuna, reĝo de Aragono, sin deklaris heredanto de la Reĝlando Trinakrio; sed, ankaŭ li mortis preskaŭ tuj post 1410 kaj formortis tiel la dinastio de la reĝlando de Aragono. Post tio venis epoko dum kiu regis la konfuzo, ĝis sicilianoj kaj aragonanoj agnoskis la filon de la fratino de Marteno la Juna, Ferdinandon la 1-an de Aragono, tiel kunigante la du reĝlandojn. Tiel Sicilio perdis sian sendependecon.^[56]

En Sicilio la unuaj aragonaj reĝoj proklamis multajn konstituciojn por defendi la popolajn rajtojn kontraŭ la feŭdaj kaj fiskaj misuzoj, kaj ili definitive fondis la parlamenton, havis havis normandan originon kaj konsistis el nobeluloj, pastroj kaj delegitoj de reĝaj urboj (t.e. ne-feŭdaj) Ĝi rajtis diskuti aferojn pri paco kaj milito, aprobi impostojn, cenzuri funkciulojn.^[58] La reĝoj ankaŭ favorigis la urbajn liberecojn por teni la nobelaron sub ilia rego.^[59] Sed, malgraŭ ĉio ĉi, la feŭdaj sinjoroj akiris superan potencon malfavore al la reĝa aŭtoritato kaj la municipoj.^[60] Tio ĉi kaŭzis profundan dekadencon de la insulo. Ĉi tiuj okazaĵoj kaj iliaj konsekvencoj en Sicilio favorigis la konstruadon de novaj loĝataj centroj, inkluzive de kolonioj ne siciliaj.^[61]

Alfonso de Aragono, reĝo de Sicilio, filo de Ferdinando la 1-a, ankaŭ aĉetis Napolon en 1442. Sed post lia morto (1458) la kuniĝo finiĝis, ĉar Sicilio pasis kun Aragono al lia frato Johano la 2-a de Aragono dum Napolo estis liverita fare de Alfonso, kiel persona aĉeto, al lia laŭleĝa filo, Ferdinando la 1-a.

 

Sub Fernando la katolika, filo de Johano la 2-a, reĝo de Aragono kaj de Sicilio, kiu dividis kun Izabela la regadon de la reĝlandoj de Kastilio kaj Aragono, okazis la konkero de Napolo (1501-1503), kiun li gvidis kontraŭ Francio. Fernando reguligis la institucion de la vicreĝeco kiu havis trijaran mandatperiodon, efektivigis gravan impostan reformon, kiu certigis al li parlamentan konsenton pri la peto de donacoj kontraŭ certa kaj regula kunvokadoj de la parlamento, ordinare ĉiun trian jaron, kaj efektivigita dum lia longa regado. Li faris serion de reformoj, kiuj skizis la sistemon de regado de la regno por la sekvaj du jarcentoj.^[62]

Ĉefe en Palermo (foje en Mesino) loĝis vicreĝo, la reprezentanto de neĉeesta suverenulo, kiu devis plenumi sian potencon kadre de la leĝoj de la reĝlando Sicilio. Fakte en la imperia sistemo de la Habsburgoj de Hispanio, ĉiu regno aŭ teritorio, kiu apartenis al ĝi (Kastilio, Aragono, Katalunio, Sicilio, Sardio, Napolo, Milano, Nederlando, ktp.)^[63] konservis sian politikan ordon, instituciojn, leĝojn, valutojn, mezurunuojn, lingvojn kaj laŭ jura vidpunkto neniu povus "regi" aliajn. La laŭleĝa reĝo, kiu hazarde estis reĝo kaj princo de aliaj teritorioj, povis uzi la potencon laŭ la manieroj kaj formoj establitaj en la konstitucioj de la regnoj kaj per la ĉapitroj subskribitaj kaj ĵuritaj inter reĝoj kaj komunumoj en Sicilio (reĝimo de interkonsento). Tial la antikvaj kutimoj, imunecoj kaj privilegioj de la diversaj klasoj (feŭdismo, urbaj nobeluloj, pastraroj), reprezentitaj en la parlamento de la regno, restis fortaj kaj ilia konservado kaj protektado konstituis la oficialan ideologion de la siciliaj regantaj klasoj.^[58] Sub la regado de la Habsburgoj de Hispanio (imperiestro Karolo la 5-a, Filipo la 2-a, Filipo la 3-a, Filipo la 4-a, Karlo la 2-a) Sicilio havis periodon de granda ekonomia, socia, religia, arta, demografia progreso, kiu daŭris de la 16-a jarcento ĝis komenco de la 17-a jarcento, pot kiam estis bremsita de la krizo kaj disfalo de la Hispana Imperio^[64](fiskismo, ekonomia kaj socia tradiciismoj) ankaŭ pro la granda ĝenerala krizo de la 17-a jarcento kaj la marĝenigo de la mediteranea ekonomia sistemo favore al la nova atlantika ekonomio.^[65]

En la moderna hispana periodo la loĝantaro de Sicilio duobliĝis, dekoj da novaj regionoj naskiĝis en la interna cereala areo (interna koloniigo), Palermo kreskis de 30 000 loĝantoj al 140 000, Mesino de 25 000 al 90 000, kaj aliĝis al rondo de eŭropaj urboj kun plej granda loĝantaro. Riĉeco kaj urba beleco, la sukera kaj silka industrioj disvolviĝis en la Valo Demone^[66], sed falis en la 17-a jarcento pro la konkurenco de sklavaj laboristoj en Ameriko kaj la ribelo de Mesino. Ĝin anstataŭis la ekspansio de la vina kaj citrusa kultivado.

La granda krizo en la 17-a jarcento kaŭzis sociajn agitiĝojn kaj malkontenton tra Eŭropo, pro kio okazis multaj tumultoj, militoj kaj revolucioj, kiuj trafis ankaŭ Sicilion. Sserio de ribeloj okazis en ĉiuj centroj de la insulo kaj precipe en Palermo en 1647 kaj, multe pli grave, en Mesino (1674-1678). La popolo de Mesino trovis la subtenon de la armeoj de Ludoviko la 14-a, kiuj batalis en Sicilio. Malvenko de Mesino markis ĝian finon kiel granda komerca kaj industria centro, kion akompanis la ekonomia kolapso de la tuta silka areo. La lasta reĝo de la hispana Habsburga dinastio, Karlo la 2-a, mortis sen infanoj, kaj pro la rilatoj kiujn havis la diversaj dinastiaj familioj inter si, multaj eŭropaj regantoj ekpostulis la tronon kiu restis malplena. Ĉi tio kaŭzis la militon de hispana sukcedo (1701-1713), post kiu la italaj teritorioj ne plu havis rektan rilaton kun Hispanio, kies krono pasis al la Burbonoj. Per la paco de Utreĥto (1713) la Reĝlando Sicilio estis liverita al Viktoro Amadeo la 2-a de Savojo, kies regado daŭris kvin jarojn.^[67]

 

 

La partikularismo de Palermo tute ne helpis la napolan revolucion, kiu efektive estis detruita de la grava kaj malfacila interna problemo. Aliflanke, eĉ tiu revolucio estis pli memoro pri la napoleona periodo ol antaŭvido de la ribeloj pro la Risorgimento, kaj tial ĝi ne longe povis rezisti la aŭstrian armeon.^[68] En la sekvaj jaroj, kiuj estis la ĉefaj jaroj de la Restarigo, Ferdinando la 1-a, Francisko la 1-a kaj precipe Ferdinando la 2-a, kiuj venis al la trono en 1830, provis moderigi sian regadon per paternalismo en pluraj okazoj modera, kaj sopiris je novaj metodoj. Sed ĉi tio ne malhelpis, la aperon de pluraj konspiroj, inter kiuj la plej fama estas tiu de la 1-a de septembro 1831, kiam la ribeluloj, gviditaj de Domenico di Marco kaj plejparte apartenantaj al la klaso de metiistoj (kiuj tiam estis ligitaj al nobelaro), vagadis ĉirkaŭ Palermo postulante la konstitucion. En 1837 komenciĝis alia revolucio en Katanio kaj Sirakuzo, instigata de malsato. Ĝi ne speciale atentis postuladon de aŭtonomio, malsame ol alia movado en Palermo, kiel montris la revolucio de la 12-a de januaro 1848, antaŭanta ĉiujn aliajn, kiuj eksplodis en tiu jaro.

Komence Sicilio esperis akiri apartan konstitucion de Ferdinando la 2-a, sed la parlamento, kunveninta la 25-an de marto, prezidita de Vincenzo Fardella, devis agnoski la rektan rifuzon de la reĝo kaj poste deklaris, en aprilo, ke la regado de la Burbona monarkio finiĝis kaj, post konsulto al Ruggero Settimo, estro de la provizora registaro, la regenteco, uzante la rajtojn de "suverena kaj sendependa ŝtato", elektis la novan reĝon. Ilia elektito iĝis Ferdinando de Savojo, duko de Ĝenovo filo de Karlo Alberto. Sicilio ankaŭ malkaŝe transdonis siajn aspirojn al sendependeco je la itala nivelo, montrante, ke ĝi esperas vidi la duoninsulon kiel konfederacion de liberaj ŝtatoj.

Danke al la geografia apartiĝo, estis pli facile por la Burbonoj, venkintaj en Napolo super la parlamento la 15-an de majo, gvidi la batalon kontraŭ Sicilio. En septembro Mesino, longe bombardita, falis kaj antaŭ 1848 la napolaj trupoj okupis la orientan marbordon, invadinte en la sekva jaro Palermon. La 15-an de majo 1849 Ferdinando la 2-a ekregis Palermon kaj, sekve, la tutan insulon. Tio donis amaran enton al la venkitoj, kiuj en sekva jardeko sin turnis, same kiel en la duoninsulo, al la reĝlando Sardio kaj Cavour.^[69]

 

Kelkaj ribeloj malkaŝis la mensan staton de la sicilianoj, ĝis la 4-a de aprilo 1860 ekis la ribelo, gvidata de Francesco Riso, kunvokita el monaĥejo de Gancia.^[70] La burbonaj reagis rapide, sed tio ebligis al Crispi por pruvi al Garibaldi, kiel la insulo bonvenigos la planitan de li ekspedicion, post kio la ribelemo mem de la sicilianoj kreskis. La kampanjo kontraŭ la burbonaj fortoj sur la insulo estis multe pli rapida ol oni supozis: la 14-an de majo, en Salemi Giuseppe Garibaldi alprenis la diktaturon de Sicilio nome de Viktoro Emanuelo la 2-a^[71]; la sekvan tagon li venkis la malamikon en Calatafimi, malferminte la vojon al Palermo, kien li venis la 27-an de majo. La 2-an de junio la generalo formis registaron, en kiu la superreganta figuro estis Francesco Crispi kiel la unua ŝtat-sekretario kaj, baldaŭ poste, li forpelis La Farina, la senditon de Camillo Benso di Cavour, el la insulo, sed akceptis la kunlaboradon kun Agostino Depretis, kiu ankaŭ estis sendita de Cavour.^[70] Per la batalo de Milazzo la 20-an de julio, la tuta Sicilio estis konkerita kaj la ekspedicio daŭris sur la kontinento. Post la plebiscito la 21-an de oktobro, la fazo de la provizora registaro de Garibaldi finiĝis kaj la siciliaj provincoj iĝis parto de la Itala reĝlando.

La homoj, perfiditaj de la promesoj de reformo (ĉefe kamparanoj) kaj de la misuzoj fare de la novaj regantoj, suferis pli pro la unuiĝo.^[72][73] Pro tio estiĝis la fenomeno de post-unuiĝa banditeco — ribelo, direktita kontraŭ la nova registaro kaj la establita ordo. Sekvis la ribelo de Palermo en septembro 1866, kiam ribeluloj kuniĝis por kontraŭbatali la registaron de la Dekstro kaj la du opoziciojn: unuflanke la pastraro kaj la malaltaj klasoj kaj aliflanke la demokratoj kaj respublikanoj, kiuj kunlaborigis parton de la burĝaro, elreviĝinta pro la unuiĝo. Dum sep tagoj Palermo estis regata de la ribeliĝintoj kaj la generalo Raffaele Cadorna estis sendita por fini la tumulton, kiu eniris en la historion kiel Ribelo de sep kaj duono.^[74]

 

De 1886 ĝis 1894 la situacio en la insulo plibonigiĝis, ĉefe kiel rezulto de la ekonomiaj leĝoj de la centra registaro, favoraj al la nordaj regionoj, kaj de la rompo de la komercaj rilatoj kun Francio en 1887, kio forte trafis la sudan terkultivadon. En la kamparo al tio aldoniĝis la okupado de la ŝtataj terposedaĵoj fare de la armeo. Tio vekis fortan reziston kaj kondukis al la tragika epizodo ĉe Caltavuturo en januaro 1893, kiam registaraj trupoj pafis kontraŭ la kamparanojn mortigante dek unu el ili. En la kamparo kaj en sulfurejoj la laboristoj postulis laboron aŭ pliigon de salajroj. Dume, ekde 1890-1891, socialisma propagando penetris en la insulon kaj samtempe inter laboristoj aperis multnombraj faŝismaj organizoj. La movado ĉiam pli kreskis, stimulata de la malbona ekonomia situacio, kvankam la dua registaro de la sicilia Francesco Crispi penis perforte bremsi ĝin: la sieĝostato estis dekretita kaj malpermesita la gazetarlibereco, la faŝistoj estis arestitaj kaj senditaj al militaj tribunaloj. La kondiĉoj en la insulo ne multe pliboniĝis, eĉ dum la Giolittian-jardeko, kiam la registaro subtenis la industrion, pro kio suferis la ĉefe terkultivaj sudaj regionoj. En 1893 palermano Antonio di Rudinì estis prezidanto de la Konsilio. En la 20-a jarcento tiun postenon okupis ankaŭ Vittorio Emanuele Orlando kaj, en la respubliko, Mario Scelba el Caltagirone.^[75]

Post la Unua mondmilito, faŝismo ankaŭ regis en Sicilio. Sed la totalisma reĝimo ne sukcesis solvi la problemojn de Sicilio, inkluzive tiun de mafio, kvankam Cesare Mori asertis ke li elradikigis ĝin. En la Dua mondmilito, la bombadoj kaj la brit-usonaj alteriĝoj, en julio 1943, kaŭzis rimarkindajn damaĝojn kaj nur malrapide Sicilio restariĝis post tio. La brita generalo Harold Alexander, kiu estis milita reganto de la okupitaj areoj, nomumis kolonelon Charles Poletti kiel estron de la Oficejo de Civilaj Aferoj de la AMGOT.^[76] En februaro 1944 la Aliancanoj redonis la insulon al la itala registaro de la Suda Regno, kiu nomumis Altan Komisaron por Sicilio. Dume, la malnova tendenco al sendependeco kaj aŭtonomio, kiu en la antaŭa jarcento instigis la sicilianojn peti taĉmenton el Italio, denove gajnis forton. Formiĝis la separisma movado, pro kio la vivo de la insulo estis tumulta, inter 1943 kaj 1945 eĉ okazis armitaj konfliktoj. La situacio mildiĝis post la establo de la regiono Sicilio per la reĝa dekreto, eldonita la 15-an de majo 1946.

 

Pro siaj insuleco, geografia pozicio en Mediteraneo kaj kultura unikeco, Sicilio ĉiam ĝuis larĝan aŭtonomecon en la kunteksto de pli grandaj ŝtatoj, kiam ĝi ne estas enkadrigita en sia propra reĝlando, plurfoje sendependa dum ses jarcentoj. La originoj de moderna sendependeca movado en Sicilio troviĝas en la separismaj ribeloj de 1820 kaj en la sicilia sendependeca revolucio de 1848. Kiel naskiĝdaton de sendependisma sento (en la nuntempa epoko),^[77] ene de la itala ŝtato, oni povas konsideri la 16-an de septembro 1866, kiam la sicilianoj ribelis, pli aŭ malpli perforte, kontraŭ la regado de la novnaskita reĝlando Italio. Tiu ribelo nomiĝis "sep kaj duono", kio rilatas al ĝia tempodaŭro. La ribelo flamigis la tutan Palermon, preskaŭ ĉiujn siciliajn urbojn kaj inkludis multajn politikajn frakciojn naskitajn dum la Risorgimento (respublikanoj, por-klerikoj, por-burbonaj). Ĉi tiu ribelo estis sufokita de la itala armeo, kaj ĉia ribelo nome de sicilia nacio estis daŭre subpremata ĝis la preskaŭ tuta malapero de la movado.^[78]

En la frua postmilita periodo la sicilia sento renaskiĝis kaj respektis la alvenon de la faŝismo Post la alveno de la aliancanoj ĝi refortoĝis, la MIS estis establita (gvidata de la karisma figuro de Andrea Finocchiaro Aprile), kiu fine de la Dua mondmilito fanfaronis pri pli ol kvincent mil aliĝintoj al EVIS, ĝia armea brako,^[79] (gvidita unue de Canepa kaj poste de Giuliano) kaj aliaj malgrandaj movadoj. Post la malsukcesa sendependiga provo kaj la aŭtonomisma kompromiso atingita de la nova Itala Respubliko, la sicilia sendependeco fariĝis pli kaj pli malproksima kaj la balota subteno de la separismaj partioj estis ĉiam pli malalta kaj nur ĉe la elektoj de 1947 por la Sicilia regiona asembleo la MIS akiris dek deputitojn, sed malaperis jam en la elektoj de 1951.^[80]

Aŭtonomismaj kaj sendependecaj movadoj reaperis foje: en 1951 la aŭtonoma unio de Paolo D'Antoni, kiu akiris nur tri deputitojn; en 1959 la Socia Kristana Kuniĝo Sicilia de Silvio Milazzo, kiu akiris 10 deputitojn; en 2001, la Nova Sicilio de Bartolo Pellegrino kaj Nicolò Nicolosi, kun 5 deputitoj; en 2006 la Movado por Aŭtonomeco de Raffaele Lombardo. Iuj movadoj kaj iuj eksterparlamentaj fortoj ankaŭ postulas sendependecon, inkluzive de la MIS, la FNS kaj la Lando kaj Liberigo, same kiel la antaŭe menciitaj aŭtonomaj partioj sed sen reprezentantoj en la parlamento.^[81]

 

Administre, Sicilio estas dividita en naŭ provincojn, ĉiu kun ĉefurbo, kiu havas la saman nomon kiel la provinco. Malgrandaj ĉirkaŭaj insuloj ankaŭ estas partoj de diversaj siciliaj provincoj: la Liparaj insuloj (Mesino), mezkoridoro de Ustiko (Palermo), Egadaj insuloj (Trapanio), mezkoridoro de Pantelleria (Trapanio) kaj Pelagaj insuloj (Agriĝento). Sicilio konsistis, ĝis 2015, el naŭ provincoj:

• Provinco Agriĝento
• Provinco Kaltaniseto
• Provinco Katanio
• Provinco Enno
• Provinco Mesino
• Provinco Palermo
• Provinco Raguzo
• Provinco Sirakuzo
• Provinco Trapanio.

jen listo de la 10 urboj kun plej multe da loĝantoj.

 

Sicilio delonge estas ligita al la artoj; multaj poetoj, verkistoj, filozofoj, intelektuloj, arkitektoj kaj pentristoj havas radikojn en la insulo. La historio en ĉi tiu kampo povas esti spurita ĝis la greka filozofo Arkimedo, loĝinto de Sirakuzo, kiu fariĝis fama kiel unu el la plej grandaj matematikistoj de ĉiuj tempoj. Gorgio kaj Empedoklo estas du aliaj tre konataj fruaj siciliaj grekaj filozofoj, dum la sirakuzano Epikarmo estas konsiderata kiel la inventinto de la komedio.

Terakotaj ceramikaĵoj el la insulo estas bone konataj, la arto de ceramiko en Sicilio venas de la indiĝena antikva popolo nomata sikanoj. Ĝi poste perfektiĝis dum la periodo de greka koloniigo kaj restas elstara ĝis hodiaŭ. Nuntempe Caltagirone estas unu el la plej gravaj centroj en Sicilio por la produktado de ceramikaĵoj kaj terakotaj skulptaĵoj. Inter famaj pentristoj menciindas renesancaj artistoj Antonello da Messina, Renato Guttuso kaj la naskiĝinto en Grekio, Giorgio de Chirico, kiu estas ofte nomata "patro de superrealisma arto" kaj fondinto de la metafizika arta movado. La plej famaj arkitektoj estas Filippo Juvarra (unu el la plej gravaj figuroj de la itala baroko) kaj Ernesto Basile.

 

La sicilia Baroko havas unikan arkitekturan identecon. Noto, Caltagirone, Katanio, Raguzo, Modiko, Scicli kaj precipe Acireale enhavas kelkajn el la plej bonaj italaj ekzemploj de baroka arkitekturo, ĉizitaj en la loka ruĝa sabloŝtono. Noto provizas unu el la plej bonaj ekzemploj de la baroka arkitekturo alportita al Sicilio. La baroka stilo en Sicilio estis plejparte limigita al konstruaĵoj starigitaj de la Romkatolika Eklezio, kaj palacoj konstruitaj kiel privataj loĝejoj por la sicilia aristokratio. La plej fruaj ekzemploj de ĉi tiu stilo en Sicilio malhavis individuecon kaj estis tipe peze ŝarĝitaj de ornamaĵoj vidataj de siciliaj vizitantoj en Romo, Florenco kaj Napolo. Tamen, eĉ ĉe tiu ĉi frua etapo, provincaj arkitektoj komencis uzi popolajn trajtojn de la pli malnova arkitekturo de Sicilio. Meze de la 18-a jarcento, kiam la baroka arkitekturo de Sicilio estis rimarkinde malsama de tiu de la kontinento, ĝi tipe inkludis almenaŭ du aŭ tri el la sekvaj ecoj, kune kun unika libereco de dizajno pli malfacile karakterizebla per vortoj.

 

 

En 1434 estis fondita la unua universitato de Sicilio: la Siciliae Studium Generale, hodiaŭ Universitato de Katanio. La patro de la sicilia universitata kulturo estas Alfonso la 5-a de Aragono, kiu sponsoris la naskiĝon de la kataniaj studoj. Estis tamen Ignaco Lojola kiu fondis la Universitaton de Mesino en 1548. La Universitato de Palermo (1805) al kiu aldoniĝis la duonprivata Universitato Kore de Enna (2005) estas pli freŝa institucio. Krome la filio de la Libera Universitato Maria SS. Assunta funkcias en Palermo. La plej juna universitata teritoria centro estas tiu de Trapanio, kiu estas parto de la Universitato de Palermo. En Trapanio estas kvin fakultatoj: Agrikulturo, Jurisprudenco, Literaturo kaj Filozofio, Medicino kaj Kirurgio, Matematikoj. Sume la tri publikaj universitatoj kaj la duon-publika universitato de Enno havas ĉirkaŭ 180 000 studentojn.^[82]

La eduknivelo en la sicilia universitato ne estas alta. Esploroj de La Repubblica en 2005 (kiu ne inkluzivas Ennon ĉar ĝi ankoraŭ ne ekzistis) listigas Palermon (63 400 studentoj) kaj Katanion (50 700 studentoj) inter la grandegaj universitatoj, kun pli ol 40 000 studentoj, dum Mesino (39 600 studentoj) estas metita inter la mezaj universitatoj, kun inter 40 000 kaj 20 000 registritaj lernantoj. La studo faris serion de taksadoj bazitaj sur kvar kampoj (la servoj ofertitaj al studentoj, stipendioj, instalaĵoj kaj la interreto) por difini rangon de ĉiu grupo de universitatoj. Palermo estas en la 7-a loko (ligita kun la Universitato de Bari), dum Katanio estas la 10-a el 11 grandaj universitatoj. Mesino estas la 15-a el 18. En la unuaj du kazoj, la strukturoj determinas la malaltan rangotabelon (la voĉdonoj, en cent kaj dek, estas respektive 71 kaj 76, la plej malaltaj en la grupo), dum en Mesino precipe mankas servoj.

La samaj kriterioj estis aplikitaj por ĉiu fakultato, kies klasifiko tamen koncernas ĉiujn universitatojn. Se oni ekskludas tiujn ne taksitajn, la siciliaj fakultatoj ofte montriĝas en la lastaj lokoj: ĉiuj tri koncerne ekonomikon (Katanio, Palermo kaj Mesino), Mesino kaj Katanio por medicino (inkluzive pri kirurgio), la ununura Mesino por edukaj sciencoj, ankoraŭ la paro Mesino-Katanio por matematikaj, fizikaj kaj naturaj sciencoj, Palermo por politikaj sciencoj kaj Mesino por statistikaj sciencoj. La plej bona fakultato estas tiu pri edukaj sciencoj de Palermo, kiu estas en la sesa loko en la nacia rango kun 89,4 poentoj.

 

La literatura produktado estas tre aktiva en Sicilio laŭlonge de la jarcentoj, komence danke al la kortego de Frederiko la 2-a kun sia sicilia skolo. Inter la jaroj 1230 kaj 1266 disvolviĝis en la ŝvaba kortego la unua vulgara lingvo. Kvankam ĝia uzo restis nur ĉe italaj kortegoj kaj literaturo, post la ŝvaboj ĝi estis revivigita de la toskanaj verkistoj forte influitaj de la literatura prestiĝo de la skolo, kies gvidanto Jakobo el Lentini atribuis al si la inventon de la soneto. Danke al la poezia stilo de la sicilianoj, inkluzive de Cielo d'Alcamo, multaj el iliaj vortoj kaj esprimoj eniris la faman toskanan dialekton, kiu iĝis la bazo de la itala lingvo.

La sicilia lingvo trovis altvalorajn literaturajn ekzemplojn danke al grandaj poetoj kiel Giovanni Meli, Domenico Tempio, Mario Rapisardi kaj Ignazio Buttitta, verkistoj kiaj Gesualdo Bufalino aŭ Andrea Camilleri kaj dramistoj kiel Pier Maria Rosso di San Secondo, Nino Martoglio, Luigi Pirandello (Nobel-premiito) kaj Luigi Capuana. Menciindas ankaŭ la romanistoj Giovanni Verga kaj Federico De Roberto, kiu naskiĝis en Napolo, sed loĝis en Katanio (urbo de kie devenis lia familio kaj kie li kreis siajn verkojn, I Viceré), kun speciala mencio de Pirandello, Leonardo Sciascia, Vitaliano Brancati kaj Ercole Patti, kiuj revoluciigis la romanarton en la 20-a jarcento. Salvatore Quasimodo (Nobel-premiito) estis ankaŭ pioniro de hermetikismo. Menciindas ankaŭ Giuseppe Tomasi di Lampedusa, fama pro la historia romano Il Gattopardo, portreto de la Sicilio post la itala unuiĝo, kaj Elio Vittorini, Vincenzo Consolo, Mario Gori, Salvatore Camilleri, Alessio Di Giovanni, Vito Mercadante, Stefano D'Arrigo, Luigi Natoli, Vanni Pucci, Vann'Antò, Antonino Pino Balotta, Lionardo Vigo, Santo Calì, Mariannina Coffa, Simonetta Agnello Hornby, Santo Piazzese, Gesualdo Manzella Frontini, Luca Matranga, Giuseppe Schirò, Vincenzo Navarro, Eduardo Giacomo Boner, Girolamo Ragusa Moleti, Maria Occhipinti, Tommaso Aversa, Ortensio Scammacca, Antonio Veneziano, Ruggero Vasari, Enrico Cardile, Guglielmo Jannelli, Stefano Lanuzza, Giovanni Formisano, Giambattista Spampinato, Dacia Maraini kaj la poeto Lucio Piccolo di Calanovella.

 

Dum la lastaj kvar jarcentoj Sicilio vidis la naskiĝon de ilustraj reprezentantoj de la muzika mondo. Inter la unuaj, laŭ kronologia ordo, troviĝas la madrigalistoj Pietro Vinci, Sigismondo d'India kaj Antonio Il Verso, kaj la operkomponistoj Alessandro Scarlatti, Giovanni Pacini, Vincenzo Bellini, Francesco Paolo Frontini, Antonino Palminteri, Alberto Favara, Antonio Scontrino, Giuseppe Cesare Balbo, Pietro Antonio Coppola, kaj la nuntempaj Matteo Musumeci kaj Nunzio Ortolano.^[83]

En la 20-a jarcento kelkaj siciliaj komponistoj avangardis: post-weberniane: Girolamo Arrigo, Aldo Clementi, Salvatore Sciarrino, Francesco Pennisi, Roberto Carnevale, Federico Incardona, Marco Betta, Giovanni Sollima, Calogero Giallanza. Kelkaj famaj operkantistoj venis el Sicilio kiel Giuseppe di Stefano, Pietro Ballo, Salvatore Licitra, Giulio Crimi kaj Desirée Rancatore.^[84]

Jen kelkaj elstaruloj en diversaj muzikstiloj, kaj nacie kaj internacie: Pippo Pollina, Giuni Russo, Franco Battiato, La Bionda, Gianni Bella, Marcella Bella, Carmen Consoli, Carlo Muratori, Giusy Ferreri, Levante, Uzeda, Silvia Salemi, Gerardina Trovato, Denovo, Tinturia, Agricantus, Ivan Segreto, Mario Venuti, Mario Biondi, Roy Paci, Fiorello, Cristiano Malgioglio, Qbeta, Lorenzo Fragola, Giovanni Caccamo, Filippa Giordano, Francesco Cafiso, Piero Barone. La plej elstara kantisto de sicilia folkmuziko estas Rosa Balistreri.

 

En 2001 la Teatro de Marionetoj estis registrita kiel la Parola Heredaĵo kaj Nemateria Heredaĵo de la Homaro fare de Unesko. Tio estas la unua itala heredaĵo kiu eniris ĉi tiun liston,^[85]. La marionetoj, kiuj reprezentas la rolulojn de la el la karolida epoko, prezentas la rakontojn de la Kanto de Roland, la Orlando Furioso kaj la Jerusalemo liberigita. La ĉefrolulo estas la kavaliro Orlando, sed rolas ankaŭ Rinaldo, Angelica kaj aliaj. Lulilo de la marioneta teatro estas Palermo, kie ekzistas multaj famaj teatroj, muzeo kaj lernejo — kiel tiu de la familio Cuticchio kaj precipe tiu de Mimmo Cuticchio. Alia grava centro estas Acireale, baroka urbo, kie ĉi tiu arto viglas danke al la multnombraj konataj marionetistoj, inkluzive la faman Emanuele Macrì, al kiu estas dediĉita la samnoma muzeo-teatro, kie ĉiutage eblas ĉeesti spektaklojn. Krome, la familio Canino distingiĝis en Alcamo, Partinico kaj Sciacca, precipe Gaspare Canino.

 

Tri naciaj gazetoj estas eldonataj en Sicilio: Giornale di Sicilia, La Sicilia kaj la Gazzetta del Sud. RAI havas sicilian eldonejon, kies sidejo estas en Palermo kun filio en Katanio. Popularas ankaŭ la Quotidiano di Sicilia kaj la semajna Centonove.

La ĉefaj regionaj televidkanaloj, spekteblaj tra la tuta insulo, estas: Antenna Sicilia, Telecolor, TRM Tele Radio del Mediterraneo kaj TGS Tele Giornale di Sicilia.

Funkcias pluraj retejoj kiel Live Sicilia, BlogSicilia, PalermoReport, MessinaWeb, CataniaOggi, TP24, Il Fatto Nisseno.

 

 

Ekzistas pluraj kulturaj ikonoj kaj regionaj simboloj en Sicilio, inkluzive de flagoj, ĉaroj, vidindaĵoj kaj geografiaj ecoj.

La flago de Sicilio, konsiderata kiel regiona ikono, unue estis adoptita en 1282, post la Sicilia vespro en Palermo. Ĝi estas karakterizita per la ĉeesto de la trinakrio (triskelo) en ĝia centro, la flugila kapo de Meduzo kaj tri tritikaj oreloj. La tri fleksitaj kruroj reprezentas la tri pintojn de la insulo Sicilio mem. La koloroj reprezentas la urbojn Palermo kaj Corleone, tiutempe terkultura urbo. Palermo kaj Corleone estis la unuaj du urboj kiuj fondis konfederacion kontraŭ la rego de anĵuoj. Ĝi finfine iĝis la oficiala publika flago de la Regiono Sicilia en januaro 2000, post la aprobo de regiona leĝo, kiu celas ĝian uzon en publikaj konstruaĵoj, lernejoj kaj urbodomoj kune kun la nacia itala kaj la eŭropunia flagoj.

Familiara kiel antikva simbolo de la regiono, la Triskelo aperas ankaŭ sur grekaj moneroj de Sirakuzo, kiel ekzemple moneroj de Agatoklo (317-289 a.K.). La simbolo devenas de la tempo, kiam Sicilio estis parto de Granda Grekio, la kolonia etendiĝo de Grekio, preter la Egeo. La triskelo estis revivigita, kiel novklasika kaj neburbona emblemo por la nova napoleona Reĝlando de la du Sicilioj, de Joakimo Murat en 1808. Plinio la Maljuna atribuis la originon de la triskelo de Sicilio al la triangula formo de la insulo, la antikva Trinakrio, kiu konsistas el tri grandaj tavoloj samdistancaj unu de la alia, indikante iliajn respektivajn direktojn, kies nomoj estis Pelorus, Pachynus, kaj Lilybæum. La tri kruroj de la triskelo ankaŭ memorigas la tri-krurajn tablojn de Hefesto, kiuj kuris memstare, kiel menciite en la Iliado ĉapitro xviii.

La sicilia ĉaro estas ornamita je bunta stilo de ĉeval- aŭ azen-tirita ĉaro indiĝena en Sicilio. La sicilia lignaĵisto George Petralia deklaris ke ĉevaloj estis plejparte uzitaj en la grandaj urboj kaj plataj ebenaĵoj, dum azenoj aŭ muloj estis pli ofte uzitaj en malglata tereno por transportado de pezaj ŝarĝoj. La ĉaro havas du radojn kaj estas manfarita el ligno kun feraj komponaĵoj.

La sicilia coppola estas tradicia speco de plata ĉapo tipe portita de viroj en Sicilio. Unue uzata de anglaj nobeluloj dum la malfrua 18-a jarcento, la tascu ekuziĝis en Sicilio komence de la 20-a jarcento kiel veturila ĉapo, kutime uzata de aŭtomobilistoj. La coppola estas kutime farita en tvido. Hodiaŭ ĝi estas vaste rigardita kiel definitiva simbolo de sicilia heredaĵo.

 

La kinarto en Sicilio aperis jam en la frua 20-a jarcento. En Sicilio naskiĝis pluraj reĝisoroj kaj aktoroj, la insulo plufoje servis kiel scenejo por filmoj.

En Katanio en 1913 estis establita "Morgana-filmo", kies verkoj, se iam aperintaj, ne estas konataj. En samnoma kompanio fondita en Romo en 1914 la katana dramisto Nino Martoglio estis la artreĝisoro, kiu reĝisoris ĉiujn tri filmojn produktitajn de tiu kompanio, kaj inter ili Sperduti nella buio, kies historio dosvolviĝis en Napolo. partoprenis multaj siciliaj aktoroj, inter ili Giovanni Grasso kaj Virginia Balistrieri.

La nigroblankaj filmoj ĉefrolitaj de Angelo Musco kaj lia teatra grupo estis inter la unuaj sukcesaj filmoj filmitaj en Sicilio. Luigi Pirandello ankaŭ sekvis kun intereso la evoluon de kinematografio, kunverkinte scenarojn de kelkaj filmoj ĉirkaŭ 1933.

En Palermo, Panaria Film estis grava filmfirmao. Ĝi estis fondita en la dua duono de la 1940-aj jaroj fare de princo Francesco Alliata di Villafranca, kune kun Pietro Moncada de Paternò, Renzo Avanzo kaj Fosco Maraini. Post kelkaj submaraj mallongaj filmoj, en 35 mm, faritaj en la Liparaj Insuloj (la unua filmita en Italio), li produktis Vulcano, kun Anna Magnani, kaj La carrozza d'oro de Jean Renoir. La filmstudio estis fermita pro ŝuldoj en 1956. La produktado de la dokumentariisto Vittorio De Seta ankaŭ estis rimarkinda.

Hodiaŭ estas konataj pluraj siciliaj direktoroj, kiel la Oskar-premiito Giuseppe Tornatore, Pasquale Scimeca, Aurelio Grimaldi, Marco Amenta, Emma Dante, Roberto Andò, Emanuele Crialese, Luca Guadagnino kaj la paro Ciprì kaj Maresco.

  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Sicilia kuirarto.

 

 

Sicilia kuirarto estas parto de kompleksa regiona gastronomia kulturo, kiu montras spurojn kaj kontribuojn de ĉiuj kulturoj, kiuj ekzistis en Sicilio dum la lastaj du jarmiloj. El la manĝkutimoj de Granda Grekio al la ĉarmoj de la "Monsù" de la grandaj noblaj kuirejoj, pasante el la desertoj de la arabo-normanda epoko kaj de la restaĵoj de la juda kuirmaniero: ĉio kontribuas al tio, ke sicilia kuirarto varias.^[86]

La listo de tipaj produktoj estas tre longa. Ĉiu provinco, kaj en multaj kazoj ĉiu municipo, havas siajn proprajn specialaĵojn kaj eĉ la nomoj de la samaj manĝaĵoj varias de loko al loko. La sicilia glaciraspaĵo estas universale konata kiel komuna produkto en preskaŭ ĉiuj provincoj kaj aprezata en la areoj de Katanio kaj Mesino.^[87] Malpli konataj estas du aliaj trinkaĵoj kun laktoŝajno: la hordetrinkaĵo (dolĉa) kaj migdala lakto (dolĉa-maldolĉa). Inter la bongustaj produktoj, la ingridiencoj de la tiel nomata surstrata kuirarto estas tre disvastigitaj, kun rizo aranĉinoj, troveblaj tra tuta Sicilio, kiel pinto en ĉi tiu kategorio. Tipaj en la regiono de Palermo estas la panelo, la krokedoj "krokeoj" , la pani câ meusa (pano kun lieno), la fritolo (prilaborita kaj boligita manĝo), la raskaturo (miksaĵo de krokeo kaj panelo), sfinĉuno (dutavola pico) kaj la stigiolo (rostitaj intestaj ŝafidaĵoj).^[88]

En Mesino, tamen, la produktoj estas kamparanaj, inter kiuj la pidono kaj la aranĉinoj kun la karakteriza konusa formo, kaj la mesina fokatĉo.^[89] Multaj pladoj enhavas melongenon, ekzemple kaponato, parma fromaĝo, pasta alla Norma kaj scacci, tritikdura fokatĉo kun petrosela farĉaĵo, aŭ tomatoj kaj florbrasikoj, tortoj. Ankaŭ la fiŝoj, laŭ multaj specoj, estas grava manĝaĵo en la sicilia kuirarto kaj en ĉi tiu tre fama sektoro ĝi estas nomata fiŝaĵo laŭ mesina maniero. Tipa en Trapanio estas la kuskuso de la suda mediteranea kuirarta tradicio, sed malkiel la aliaj magrebaj landoj, kie ĝi kutime baziĝas sur viando, en Sicilio ĝi estas preparita kun fiŝaĵoj. Inter la tipaj desertoj de la regiono estas la kanoloj, la klasika kasato (malpli dolĉa ĉe mesina versio) aŭ bakita, la mesina pinjolato, la "Taganu d'Aragona" kaj la tipa dolĉaĵo Fedora, kuko ŝprucita per kakaa pulvoro.^[89]

 

Vinkultivado kaj vino estis alportitaj al okcidenta Sicilio fare de fenicoj inter la 8-a kaj 7-a jarcentoj a.K. En orienta Sicilio, La vinkultivado disvastiĝis ekde la greka koloniisma periodo (la 7-a kaj la 6-a jarcentoj a.K.) kun la tradicia sistemo nomata "alberello". Ekzistas kelkaj indiĝenaj vinkultivaĵoj sur la insulo, ambaŭ blankaj kaj ruĝaj: Zibibbo, (enkondukita de fenicoj en Pantelleria), Nero d'Avola, Grillo, Frappato, Perricone, Ansonica.^[90]

La naskiĝo de Marsala en 1773 kiel forta vino okazis danke al la angla komercisto John Woodhouse. Marsala estis la unua vino en la itala vinhistorio kun devennomo registrita kaj protektita.^[91] Ankaŭ la vino Bianco d'Alcamo akiris tian agnoskon. Post kiam la itala vino estis uzata kiel tranĉa vino por francaj kaj piamontaj vinoj dum jardekoj, pro forta alkohola enhavo, ekde la 1960-aj jaroj, la perfektigado de vinfaradaj teknikoj kondukis al kreado de multaj vinoj, kun protektita devennomo.^[92] Nur la provinco Trapanio produktas 10% de italaj vinoj.^[93]

 

Katanio havas unu el la kvar laboratorioj de la Nacia Instituto pri Nuklea Fiziko, en kiuj troviĝas ciklotrono, kiu uzas protonojn por eksperimentoj de nuklea fiziko kaj por partiklaj terapioj por pritrakti kanceron (protonoterapio). Noto havas unu el la plej grandaj radioteleskopoj en Italio, kiu plenumas geodeziajn kaj astronomiajn observojn. Ekzistas observatorioj en Palermo kaj Katanio, administrataj de la Nacia Instituto pri Astrofiziko. En la Observatorio de Palermo la astronomo Giuseppe Piazzi malkovris la unuan kaj la plej grandan asteroidon Cereso (hodiaŭ ĝi estas konsiderata nana planedo) la 1-an de januaro 1801. Katanio havas du observatoriojn, el kiuj unu situas sur Etna je alteco 1800 metroj.^[94]

Sirakuzo ankaŭ estas eksperimenta centro por la sunenergiaj teknologioj danke al la projekto suna elektrocentralo Arkimedo, kiu estas la unua koncentrita suncentralo uzanta kunfanditan salonon por varmo-transpaso kaj stokado, kiu estas integrita kun cikla gasinstalaĵo. La tuta ejo estas posedata kaj funkciigata de Enel.^[95][96] La turisma urbo Eriĉo ankaŭ estas grava scienca loko danke al la Scienca Kulturcentro Ettore Majorana, kiu unuigas 123 lernejojn el la tuta mondo, kovrante ĉiujn sciencajn branĉojn, ofertante kursojn, seminariojn, laborejojn kaj jarkunvenojn. Ĝi estis fondita de la fizikisto Antonino Zichichi en honoro de alia sciencisto de la insulo, Ettore Majorana konata pro la Majorana ekvacio kaj Majorana fermiono. Inter la famaj sciencistoj de Sicilio menciindas ankaŭ apotekisto Stanislao Cannizzaro kaj astronomoj Giovanni Battista Hodierna kaj Niccolò Cacciatore.

 

Kiel en la plejmulto de regionoj de Italio, la romkatolikismo estas la plej praktikata religia konfesio en Sicilio, kaj la eklezio ankoraŭ ludas gravan rolon en la vivo de multaj homoj. Antaŭ la invado de la normandoj, Sicilio estis plejparte apartenis al la Orientaj ortodoksaj eklezioj, kies malmultaj adeptoj restas ankoraŭ hodiaŭ. Ekzistas ankaŭ rimarkinda malplimulto de orient-ritaj bizancaj katolikoj, kiuj havas miksitan kuniĝon kun etnaj albanoj; ilin prizorgas la Itala-albana grek-katolika eklezio. Plej multaj homoj ankoraŭ frekventas preĝejon ĉiusemajne aŭ almenaŭ por religiaj festoj, kaj multaj homoj geedziĝas en preĝejoj.

Estis ampleksa ĉeesto de judoj en Sicilio dum almenaŭ 1400 jaroj kaj eble dum pli ol 2000 jaroj. Kelkaj akademiuloj opinias ke la siciliaj judoj estas parte prauloj de la aŝkenazaj judoj.^[97] Tamen, granda parto de la juda komunumo malaperis kiam ili estis forpelitaj de la insulo en 1492. Islamo ĉeestis dum la emirlando de Sicilio, kvankam islamanoj ankaŭ estis forpelitaj. Hodiaŭ, plejparte pro enmigrado al la insulo, ekzistas ankaŭ pluraj religiaj malplimultoj, kiel ekzemple la Atestantoj de Jehovo, islamo, judismo, kaj sikismo. Ekzistas ankaŭ konsiderinda nombro de evangeliismaj eklezioj kiuj agadas en la insulo.

 

Ĉiu urbo kaj vilaĝo havas sankta patronon, kaj la festoj estas markataj de buntaj procesioj tra la stratoj kun marŝantaj bandoj kaj spektakloj de artfajraĵoj.

Religiaj festoj siciliaj ankaŭ inkluzivas la presepe vivente, kiu okazas dum Kristnaska sezono. Brile kunmetante religion kaj folkloron, ĝi prezentas sicilian vilaĝon de la 19-a jarcento, kie okazas naskiĝo, kaj havas homojn de ĉiuj aĝoj vestitaj kiuj uzas vestojn de la epoko, iuj imitante la Sanktan Familion kaj aliaj laborante kiel metiistoj de sia aparta epoko. Ĝi kutime finiĝas ĉe Epifanio, ofte reprezentita per la alveno de la magiistoj.

 

Parola tradicio ludas gravan rolon en la sicilia folkloro. Multaj rakontoj trapasis de generacio al generacio kaj implikas karakteron nomatan "Giufà". Anekdotoj prila vivo de ĉi tiu karaktero konservas la kulturon de Sicilio kaj transdonas moralajn mesaĝojn.

La sicilianoj ankaŭ ĝuas subĉielajn festojn, kiuj kutime okazas en la loka placo, kie prezentiĝas lokaj muzikgrupoj kaj dancoj estas ankaŭ prezentitaj sur la scenejo, kaj manĝo-foiroj estas starigataj en budoj kovrantaj la placon. Ĉi tiuj ofertas diversajn lokajn specialaĵojn, kaj ankaŭ tipan sicilian manĝon. Kutime ĉi tiuj eventoj finiĝas per artfajraĵoj. La plej grava tradicia evento en Sicilio estas la karnavalo. Famaj karnavaloj okazas en Acireale, Misterbianco, Regalbuto, Paternò, Sciacca kaj Termini.

 

Grava parto de la sicilia tradicio koncernas parolajn historiojn, kolektitajn en la 19-a jarcento de Giuseppe Pitrè en la Biblioteko de siciliaj popolaj tradicioj. Ili ampleksiĝas al rakontoj, fabeloj, proverboj kaj babilaĵoj. La tipa karaktero Giufà estas la ĉefrolulo de plej multaj rakontoj, kiuj finiĝas per morala sentenco.

Multaj el ĉi tiuj rakontoj ankoraŭ ne estas tute kodigitaj. Estas multaj legendoj (kiel tiuj kvar de Gammazita, fratoj Pii, Uzeta kaj Colapesce), kiuj havas variantojn en ĉiu urbo (la legendo de Colapesce ekzistas en ĉirkaŭ 30 versioj kodigitaj), kiuj povus konstitui memstaran sicilian mitologion.

La popolaj siciliaj tradicioj estas multnombraj kaj multfacetaj, spegulante ondojn de diversetnaj koloniadoj — de grekoj, romianoj kaj bizancanoj ĝis araboj, hispanoj kaj francoj. La sicilia civilizo kaj ĝia spontana kulturo ŝajnas do insularaj kompare al tiuj de Sardio kaj Korsiko.

 

La folkloristo Giuseppe Pitrè dediĉis verkon el 25 volumoj al la popolaj tradicioj de ĉi tiu regiono, kun etnografiaj priskriboj kaj historiaj perspektivoj.

La mondo de kredoj kaj legendoj, laŭ diversaj manieroj, aperas en la fabela, poezia kaj muzika heredaĵoj. Kiel ĉe preskaŭ ĉiuj italaj regionoj, haveblas spuroj de paganaj kaj kristanaj elementoj, pli-malpli miksitaj, kaj superstiĉoj, kiuj tuŝas ĉiujn aspektojn de la vivo. En la areo de Mesino kaj Palermo, ekzemple, la memoro pri Colapesce ankoraŭ vivas, sed multaj aliaj akvorilataj figuroj ripetiĝas foje tra la insula folkloro. Krom la plej famaj memoroj de klasika origino, oni povas montri ĉi tie la sirenon, kiu ĉiujare, laŭ la malnova kredo de Modiko, en la noktoj inter la 24-a kaj 25-a de januaro, eliras el la fundo de la maro kun tre dolĉa kanto preta por antaŭdiri la estontecon al tiuj, kiuj scias alproksimiĝi al ŝi. Bildoj kaj pli perturbaj motivoj ankaŭ estas registritaj en la ripetiĝo aŭ ne precizaj datoj. Tial en Capodarso oni kredas, ke almenaŭ unufoje jare vera "festeno" de spiritoj okazas, proksime al ponto konstruita de Karlo la 5-a kaj dum tiu ĉi festo spirito vendas, interalie, la frukton destinitan fariĝi oro la sekvan tagon. Termini Imerese enradikiĝas en legendo, laŭ kiu Salome, la filino de Herodo, surteriĝis iam al ĉi tiuj bordoj serĉante kompaton pro la morto de Johano la Baptisto, kiun ŝi provokis; tial ŝi konstruis preĝejon je la memoro de la martiro, sed tuj kiam ĝi finiĝis, sango-rivero fluis de la internaĵoj de la tero, kiuj sekigis sin ĉirkaŭe. La bela pekulino tiam dronintus en tiuj akvaj ondoj.

 

En Sicilio estas konata la kultivado de oranĝoj, citronoj, mandarinoj, legomoj, guŝoj kaj sekigitaj fruktoj, kiel bazaj produktoj el ĉi tero. La vinberkultivado kaj produktado de vinoj estas pli rekonataj ekstere. Inter la plej konataj troviĝas: la vino Marsala, de la provinco Trapanio, la muskatelo de insuleto Pantelleria, Malvasia de Lipari, Nero d'Avola ; kaj la nuntempe plej grava sicilia vino estas Cerasuolo de Vittoria.^[98]

Ŝafoj, kaproj kaj ĉevaloj abundas, dum la brutaro estas limigita. La fiŝkaptado estas valora rimedo por la ekonomio de Sicilio, pro kio ĝi estas la itala regiono laŭ kvanto da fiŝkaptaĵoj, kun pli granda fiŝad-ŝiparo kaj kvanto da fiŝkaptistoj dungitaj. Krom la spadofiŝo, ankaŭ oni fiŝkaptas tinusojn, sardinojn kaj skombroj, krom la tipa blua fiŝo mediteranea, kiu provizas la industrion de konservaĵoj la necesajn krudajn materialojn por la endosigitaj fiŝaĵoj kaj la fumaĵitaj fiŝaĵoj.^[99] En Mazara del Vallo, en la provinco Trapanio, oni fiŝkaptas bonkvalitajn labrakojn, kaj salikokojn en Ganzirri; kaj en la nordo de Mesino, ostrojn.^[100]

Ankaŭ estas sufiĉe konataj la salejoj de Trapanio, kie, el antikvaj epokoj, oni elfosas tre fajnan marsalon.

 

Turismo estas kreskanta ekonomia aktivaĵo, favorata de la ĉeesto de pluraj arkeologiaj lokoj (Morgantino, Valo de la Temploj, Selinunte) kaj ĝiaj naturaj belaĵoj.^[101] En la lastaj jaroj oni multe investis por la pliigo de restadejoj, pro la alveno de ĉiam pli kresktanta vizitantaro en la insulo. Inter aliaj turismaj celoj famkonataj troviĝas Taormino, Agriĝento, Sirakuzo, Kaltaĝirono, Ĉefaluo kaj Piazza Armerina (Villa del Casale).^[102] La interno de la insulo ankaŭ riĉas je historio, tradicioj kaj precipe je arto kaj kulturo, fortikaĵoj, kirkoj, arbaroj kaj naturaj spacoj kiuj valorigas la internajn areojn de la provincoj Enno, Katanio, Kaltaniseto kaj Palermo. Ĝiaj vulkanoj, montoj, montetoj kaj speciale, la maro, formas la plej grandan parton el la turisma sektoro de la sicilia ekonomio.^[103]

 

 

La turismo-industrio estas kreskanta agado, favorita de la ĉeesto sur la teritorio de multaj arkeologiaj lokoj (Morgantino, Segesta, Selinunte, Valo de la Temploj kaj Villa del Casale) kaj de artaj kaj naturaj belecoj, kiuj vekas la intereson de vizitantoj. Krom la marborda turismo, kiu fanfaronas pri famaj allogoj konsistantaj el la diversaj marbordoj kaj malgrandaj insuloj, kultura turismo estas tre grava danke al la artaj urboj.^[104]

La regiono investis en la modernigo kaj ampleksigo de hotelaj instalaĵoj, favorante pliiĝon de vizitoj sur la insulo, kiu atingis rekordan nivelon en la somero de 2006. La turistoj alvenintaj en 2007 estis 2,847,575 italoj kaj 1,766,763 eksterlandanoj. Laŭ datumoj de la Ekonomia Observatorio Confartigianato Sicilio, turismaj vizitoj atingas 14,7 milionojn, kun pliigo de 7,3% en la lastaj dek du monatoj, proksima valoro al la historia maksimumo de 14.704.926 turistoj jare (+1) milionoj super 2016, egala al + 7,3%) kaj la historia maksimumo de 4,857,542 alvenoj (+449 mil super 2016, egala al + 10,2%). Sicilio situas inter la dek plej grandaj italaj regionoj (10-a pozicio), pro nombro de alvenoj, kiuj reprezentas 3,9% de turistoj kiuj vojaĝis al Italio kaj al 13-a loko, laŭ nombro de ĉeestoj, kiuj reprezentas 3 5% de la tuta nombro de noktoj elspezitaj de klientoj en loĝejoj tra la duoninsulo.^[105]

La metropola urbo de Mesino, kun ĉirkaŭ 5 milionoj da turistoj jare, estas la unua en Sicilio kaj inter la unuaj en suda Italio. Tre populara inter italaj kaj eksterlandaj turistoj, konataj turistaj cellokoj kiel Taormino, Liparaj insuloj, Eriĉo, Egadoj, Pantelerio, Lampeduzo, Ĉefaluo, Monrealo, Palermo (kun sia fama marborda vila-distrikto Mondello) kaj ĝia ĉirkaŭaĵo kiel Insulo de la Virinoj kaj Terazino, en Katanio, Aĉirealo kaj Kaltaĝirono, en Raguzo kaj Modiko , en la Piazza Armerina en Enna, en la areo de San Vito Lo Capo en Trapanio, Castellammare del Golfo (kun la pitoreska vilaĝo Skopelo) kaj en Sirakuzo kaj Noto. La sicilia landinterno estas riĉa je historio, tradicioj, sed ankaŭ kaj precipe en arto, kulturo, fortikaĵoj, teatroj, preĝejoj, palacoj, kasteloj, nekropoloj, arbaroj kaj naturaj basenoj, kiuj karakterizas la internajn areojn de la regiono.^[106]

 

Ekzistas sep mondaj heredaĵoj de Unesko en Sicilio. Laŭ la surskribo:

• Valo de la Temploj (1997): estas unu el la plej elstaraj ekzemploj de arto kaj arkitekturo de Granda Grekio, kaj estas unu el la ĉefaj allogoj de Sicilio kaj ankaŭ nacia monumento de Italio. La loko situas en la provinco Agriĝento.^[107]
• Villa Romana del Casale (1997): estas romia vilao konstruita en la unua kvarono de la 4-a jarcento kaj situanta proksimume je 3 kilometroj ekster la urbo Piazza Armerina. Ĝi enhavas la plej riĉan, plej grandan kaj plej kompleksan kolekton de romiaj mozaikoj en la mondo.^[108]
• Liparaj insuloj (2000): estas vulkana insularo en la Tirena maro, nomata laŭ la duondio de la ventoj Eolo. La Eoliaj aŭ Liparaj insuloj estas turismaj cellokoj somere kaj altiras ĝis 200.000 vizitantojn ĉiujare.^[109]
• Malfru-barokaj urboj de la Valo de Noto (2002): "reprezentas la kulminon kaj finan floradon de baroka arto en Eŭropo". Ĝi inkluzivas plurajn urbojn: Caltagirone, Militello in Val di Catania, Katanio, Modiko, Noto, Palazzolo Acreide, Raguzo kaj Scicli.^[110]
• Nekropolo de Pantaliko (2005): estas granda nekropolo en Sicilio kun pli ol 5,000 tomboj el 13-a ĝis la 7-a jarcentoj a.K. Sirakuzo estas rimarkinda pro la riĉa greka historio, kulturo, amfiteatroj kaj arkitekturo. Ili situas en sudorienta Sicilio.
• Monto Etna (2013): estas unu el la plej aktivaj vulkanoj en la mondo kaj estas preskaŭ konstanta agado kaj ĝi generis multajn mitojn, legendojn kaj naturalistajn observojn de grekaj, keltaj kaj romiaj klasikaj kaj mezepokaj tempoj.^[111]
• Palermaj arab-normandaj konstruaĵoj kaj katedraloj de Cefalù kaj Monreale; inkluzivas serion de naŭ civilaj kaj religiaj strukturoj el la epoko de la normanda reĝlando Sicilio (1130-1194): Palaco de la Normandoj, Palaca Kapelo, La Zisa, katedralo de Palermo, preĝejo Sankta Johano de la ermitoj, preĝejo La Martorana, preĝejo Sankta Kataldo, ponto de la Admiralo, katedralo de Cefalù, katedralo de Monrealo.

La marbordaj turoj en Sicilio (Torri costiere della Sicilia) estas 218 malnovaj gardoturoj laŭlonge de la marbordo. En Sicilio, la unuaj marbordaj turoj devenas el 1313 kaj 1345 de la aragona monarkio. Ekde 1360 la minaco venis de la sudo, de Nordafriko ĝis Magrebo, ĉefe de berbereskaj piratoj kaj korsaroj de Berbera marbordo. En 1516, la turkoj ekloĝis en Alĝerio, kaj ekde 1520, la korsaro Hajredin Barbarosa sub la komando de Otomana Imperio, operacis el tiu haveno.

La plej multaj ekzistantaj turoj estis konstruitaj surbaze de arkitekturaj dizajnoj de la florenca arkitekto Camillo Camilliani de 1583 ĝis 1584, kaj implikis la marbordan periplon de Sicilio. La tipologio tute ŝanĝiĝis en 800, pro la novaj pli altaj fajraj volumoj de kanonaj ŝipoj, la turoj estis konstruitaj laŭ la tipo de Martello-turoj, kiujn la britoj konstruis en Britio kaj aliloke en la Brita Imperio. En 1805 la usonaj marsoldatoj kaj de la mararmeo, en la batalo de Derno, proksime al Tripolo detruis ĉiujn berbereskajn piratojn kaj ĉesigis piratajn agojn.

•  
  Torre-Capo-Rama (Terrasini)
•  
  Turo de (Altavilla Milicia)
•  
  Turo Spalmatore (Ustiko)
•  
  Turo Pozzillo (Cinisi)
•  
  Turo Ligny - (Trapanio)
•  
  Turo Nubia (Paceco)
•  
  Turo Manfria (Gela)
•  
  Turo Cabrera (Marina di Ragusa) (Marina di Ragusa)
•  
  Turo Cabrera (Pozzallo) (Pozzallo)
•  
  Turo Vignazza (Giardini-Naxos)

 

Ĉar multaj malsamaj kulturoj ekloĝis, dominis aŭ invadis la insulon, Sicilio havas grandegan varion de arkeologiaj lokoj. Ankaŭ, kelkaj el la plej rimarkindaj kaj plej konservitaj temploj kaj aliaj strukturoj de la greka mondo situas en Sicilio. Jen malgranda listo de la ĉefaj arkeologiaj ejoj:

• Sikeloj, Sikanoj, Elimianoj, Grekoj: Seĝesto, Erikso, Ispiko, Tapso, Pantaliko ;
• Grekoj: Sirakuzo, Agriĝento, Seĝesto, Selinunto, Ĝelo, Kamarino, Himero, Megara Hyblaea, Naxos, Heraclea Minoa;
• Fenicoj: Motja, Solunto, Marsala, Palermo;
• Romianoj: Piazza Armerina, Centuripe, Taormino, Palermo;
• Araboj: Palermo, Mazara del Vallo.

La elfosado kaj restarigo de unu el la plej konataj arkeologiaj lokoj en Sicilio, la Valo de la Temploj en Agriĝento, estis sub la gvido de la arkeologo Domenico Antonio Lo Faso Pietrasanta,5-a duko de Serradifalco, konata en arkeologiaj rondoj simple kiel "Serradifalco". Li ankaŭ ĉefgvidis la restarigon de malnovaj lokoj en Segesta, Selinunte, Sirakuzo kaj Taormino.

En Sicilio ekzistas centoj da kasteloj, el kiuj plej elstaraj estas:

 

 

 

 

 

 

Agrikulturo estis kaj daŭre estas unu el la grandaj ekonomiaj rimedoj de Sicilio danke al la vario kaj kvalito de la produktaĵoj. La produktado de cerealoj estas rimarkinda, inkluzive de tritiko, specio de la altvalora malmola tritika vario, nepra por la produktado de la plej bona kvalita pastaĵo. La tritiko en la pasinteco igis Sicilion nepra por provizi la romianojn, tiel ke la insulo nomiĝis grenejo de Romo. Olivarboj estas abundaj, kio certigas bonegan oleo-produktadon. Ĝis komencoj de la 20-a jarcento, la plantado de rizo ankaŭ estis tre vasta, importita de la araboj kaj ingredienco en pluraj tipaj pladoj.^[112]

La citruskultivado estas bone konata, kies plej gravaj centroj estas Mazzarrà Sant'Andrea, Francofonte, Lentini, Paternò fama pro ĝia oranĝo kun ruĝa karno, Ribera, Scordia. Ĉi tie ili produktas oranĝojn, citronojn, mandarinojn, mandaranĝinojn, bergamotojn, cedratojn kaj grapfruktojn tre bonkvalitajn. Sicilia fruktokultivado inkluzivas hindajn figojn, akvomelonojn, kakinokojn, lanmespilojn kaj prunarojn, kiuj donas specifajn kvalitajn produktaĵojn kiel ekzemple la akvomelono de Sirakuzo, la kakinokoj de Misilmeri kaj lanmespiloj de Trabia. Legomoj ĉiam estis la bazo de regiona agrikulturo, precipe kukurbetoj, melongenoj, tomatoj kaj kapsikoj. Komence de la 1960-aj jaroj, la disvolviĝo de forceja kultivado, ĉefe etendiĝinta en la sudorienta areo, permesis la pliiĝon kaj kvante kaj kvalite de la produktoj, disvolvigante altvalorajn kultivaĵojn kiel ekzemple la unuaj fruktoj aŭ aliaj produktoj protektitajlaŭ devennomoj kiel ekzemple la famaj tomatoj el Pachino. Inter la hortikulturaj produktoj estas la bazaj guŝoj en la regiona kuirarto.^[113] Krom la tradiciaj guŝoj troveblaj ankaŭ en la cetero de Italio, la specifaj klimataj kondiĉoj permesis disvolviĝon de apartaj kaj malpli disvastigitaj kultivoj en la duoninsulo, kiel algoj kaj lupenoj. Grava estas la produktado de artiŝokoj, kies teritorio Niscemi kaj la terkultura distrikto de Cerda estas inter la plej grandaj eŭropaj produktantoj. Inter la sekigitaj fruktoj elstaras la kvalito de multaj dolĉaĵoj inter la migdaloj, aveloj kaj pistako. Grava kontribuo ankaŭ venas de la intensa kultivado de specioj, iam ekzotaj, kiel la bonega kvalito de kivo kaj eĉ mango, en la areo de Fiumefreddo.

 

La nova karoto de Ispica, la ruĝa ĉerizo de Etna, kultivata en la areo de Giarre, la olivoleo^[114] de la Ibleaj montoj, de la montetoj de Nisseni kaj de la montetoj de Enno, la citrono Interdonato de la ionia Mesino, la sirakuza citrono, la melono de Pachino kaj la verda pistako el Bronte estas produktoj kun protektita devennomo per ministeria dekreto. Unu el la plej tipaj fruktoj estas la kakinoko. Misilmeri estas fama pro ĝia kakinoko. Alia propra sicilia produktado estas tiu de sbergie. Ĉi tiu frukto, dolĉa kaj bonodora, konstituas endemismon, kiu troviĝas nur en la valo Niceto.^[115]

La tradicia kultivado de la vinberujo permesas produkti bonegajn vinojn, ambaŭ, ruĝajn kaj blankajn, kiuj estas pli kaj pli konataj kaj aprezataj en la tuta mondo. La produktado, kvankam konsiderinda, apenaŭ povis eniri la merkatojn pro la troa fragmentiĝo de la produktantoj kaj malprecizaj kvalitaj normoj; ĝi havis decidan turnopunkton ekde la naŭdekaj jaroj, kiam oni uzis novajn enologiajn teknikojn, la publikan financadon, kiu faciligis la alvenon de grandaj vinproduktantoj de aliaj partoj de Italio kaj ankaŭ eksterlande,^[116] la naskiĝo de loka universitata lernejo de enologoj (Fakultato de Agrikulturo de Universitato de Palermo kun filio en Marsala ĉe la Agrikultura Instituto "A. Damiani"), favoris la reviviĝon de siciliaj vinoj,^[117] jam famaj en romiaj tempoj.

 

Elektrodukto, kiu transiras la Markolon de Mesino eksportas parton el la elektro produktata en Sicilio, sed ĉefe permesas al la regiono ricevi pli ol duonon de la energio venanta el norda Eŭropo, bezonata de la 5 milionoj da sicilianoj. La ĉefa energio, aldone al parto de la helpa energio produktita de la elektrejoj de la regiono, estas uzata en la urboj kaj por la 3 kV elektrizitaj fervojlinioj.^[118] Dua elektrodukto inter Sorgente kaj Rizziconi estos konstruita de la kompanio pri disvolviĝo kaj administrado de elektraj linioj de Terna, same kiel la vastiĝo de la regiona reto ĝis 380 kV.

Kvankam tradiciaj elektrejoj estas sufiĉe disvastigitaj kaj havas bonan produktadon, alternativaj fontoj, malgraŭ la grandega potencialo, kiun Sicilio havas, ankoraŭ ne disvastiĝis: kelkaj ventoparkoj estas eksperimentaj, dum ĝi baldaŭ estos aktivigita en Enna, en la Industria Poluso de Dittaino, planto, kiu uzas biomason por produkti energion je malalta kosto, la unua planto de ĉi tiu tipo en suda Italio.^[119]

Proksime de Adrano, inter 1981 kaj 1987, Enel konstruis, kiel parto de eŭropa projekto, la Suncentralo Eurelios, kiu liveris 1 megavaton da potenco; la elektrejo tiam restis neuzata. En 2011, Enel Green Power komencis malmunti la sunelektan termikan centralon de Eurelios Solar Central por fari lokon por fotovoltaika sistemo; fininte la reformojn, la nova centralo povos produkti 14 milionojn da kWh (la konsuma postulo de pli ol 5 mil familioj).^[120]

En la 1990-aj jaroj, hidroelektra centralo estis konstruita en la areo Sortino, kiu produktas energion per pli ol 100 metroj kreita inter du aparte konstruitaj artefaritaj lagoj. Ĉi tiu elektrejo, la unua tiaspeca, estis konstruita por subteni la amasan tagan konsumadon de la industrioj de Priolo. La energia ekvilibro de la planto estas definitive negativa, sed ĝi permesas amasigi troan energion produktitan nokte, pumpi akvon al la supra baseno kaj tiam la akvo estas uzata dumtage por produkti energion por subteni la tagan konsumadon de la industrioj de la areo. Funkciigita en 1989, ĝi situas en la valo Anapo, en la komunumo Priolo Gargallo. La supra rezervejo (lago) ankaŭ kolektas la akvojn de la supra hidrogena baseno de la Anapo, kun volumeno de 5,6 milionoj m3. Ĝi havas efikan potencon de 500 MW kaj pumpantan potencon de 580 MW, danke al 4 turbinaj unuoj / turnebla pumpilo de 125 MW en produktado kaj kiuj sorbas 145 MW en pumpado. La salto inter la tankoj estas ĉirkaŭ 312 m.

 

Malgraŭ la fakto, ke la regiono ne havas nivelojn de industriiĝo kompareblaj al tiuj de norda Italio, tamen ĝi prezentas pli viglan industrian etoson ol la cetero de suda Italio danke al la ĉeesto de la plej grandaj fabrikoj en la sudo kaj de multaj industriaj distriktoj, koncentritaj en la ebenaĵo de Gela, proksime al Augusta, Sirakuzo, Milazzo kaj Enna (industria areo de Dittaino) kun kemiaj, oleaj, energiaj, elektronikaj kaj nutraĵaj industrioj.

Tamen, Palermo kaj Katanio estas la urboj, kiuj havas pli ol unu industrian distrikton. Specife, la urbo Katanio havas tri grandajn industriajn distriktojn kiuj fakas je preskaŭ ĉiuj sektoroj, el nutraĵoj ĝis mekaniko, el elektroniko ĝis kemio. En Sicilio oni ekspluatas la naftajn kampojn kaj metanon.

 

Marzamemi, fiŝkaptista vilaĝo fama por la fiŝkaptado de tinusoj, estas valora rimedo por Sicilio, kiu estas la ĉefa itala regiono laŭ kvanto de produkto kaptita, ŝiparo (33% de la itala fiŝkaptado) kaj nombro de fiŝkaptistoj.

Estas multaj havenoj kun grandaj flotoj de fiŝkaptaj ŝipoj; inter ili la plej grava estas tiu de Mazara del Vallo, la unua en Italio kun 27687 GRT (kruda tinusaro) kaj 269 fiŝkaptistaj ŝipoj. Trapanio, Scoglitti, Sciacca kaj Porticello ankaŭ gravas, superas la 130 motorŝipojn registritajn en la regiono. Aliaj gravaj havenoj estas la haveno de Licata, Porto Empedocle, Marsala, Pozzallo, Lampedusa, Katanio, Portopalo. Aldone al la spadofiŝo en la areo de la Markolo, ili ankaŭ fiŝkaptas tinusojn, pilĉardojn, anĉovojn kaj skombrojn, kiuj estas la tipaj bluaj fiŝoj de la Mediteranea Maro, kiuj permesas al la konservaĵ-industrio liveri la krudan materialon necesa por produktado de konservitaj fiŝoj kaj fumaĵitaj fiŝoj. En Trapanio kaj Marzamemi estas produktata la botargo, kiu ankaŭ estas eksportata eksterlanden.

En Mazara del Vallo sed ankaŭ en aliaj maraj areoj de la mediteranea marbordo de Sicilio, ekzistas la praktiko je bredado de fiŝoj kiel ekzemple labrakoj, oraj sparoj, tinusoj; en Ganzirri, en la norda regiono de Mesino, en ostroj kaj mituloj. Krome, en Trapanio la salakoj estas bone konataj, kiuj ekde la antikvaj tempoj produktas tre bonan marsalon.

 

La sulfur-minejoj de la provincoj provinco Enno, Kalataniseto kaj Agriĝento estis fermitaj ekde la mezo de la 20-a jarcento pro la forta konkurenco de usona sulfuro elfosita per la Frasch-metodo kaj sekve venditaj je konsiderinde pli malaltaj prezoj; la malsamaj elfos-procezoj en Sicilio fariĝis tro multekostaj kaj tial malbone pagataj. Aliaj minejoj el kaliaj saloj, uzitaj en diversaj sektoroj de industrio, estis fermitaj en la provinco Kaltaniseto fine de la 1980-aj jaroj, ĉar importado el Orienta Eŭropo fariĝis ekonomie pli konvena. En la pasinteco, la elfosado de kreto en la regiono Raguzo (por la elfosado de hidrokarbonoj) ankaŭ prosperis, sed ĉi tiuj ankaŭ estis marĝenigitaj dum la 20-a jarcento.

Nuntempe gravas la elfosado de petrolo el la putoj de Raguzo, sur la kontinento, en ĝia subteraĵo. Aliaj putoj estis boritaj, en la 1990-aj jaroj for de la suda sicilia marbordo, en la Sicilia markolo kie kelkaj naftaj platformoj estis instalitaj kaj videblaj el la Raguza marbordo (Vega Platform). Deponejoj de metano-gaso ankaŭ ĉeestas.

 

 

La antikva administra subdivido konsistis el tri valoj (valo de Mazara, valo de Noto kaj Valo de Demone). La sicilia regiono estas nuntempe dividita en 9 regionajn provincojn kaj 390 municipojn (komunumojn). Komence de la 20-a jarcento la provincoj estis 7: Kastroĝovano, tiame Enno, kaj Raguzo atingis la statuson de ĉefurbo nur en 1926 (post la disigo de la provincoj Katanio kaj Kaltaniseto) kaj en 1927, de Sirakuzo). Agriĝento nomiĝadis Girgenti.

La nunaj naŭ provincoj, nomitaj "regionaj", estis establitaj en la 1970-aj jaroj, kun la leĝo de la Regiono, kiel konsorcioj de municipoj; antaŭe, en 1946, la Statuto sankciis la forigon de provincaj administracioj.

Sicilio estas inter la plej loĝataj italaj regionoj (la kvara post Lombardio, Kampanio kaj Lazio). En la klasika epoko, la insulo estis inter la plej loĝataj areoj de Mediteraneo, kaj kelkaj urboj reprezentis gravajn urbajn setlejojn de la greka mondo. Palermo kaj Mesino estis inter la plej prosperaj urboj kaj el demografia kaj el ekonomia vidpunktoj. Aliflanke, dum la normanda-ŝvabia periodo, Sicilio ricevis lombardajn setlantojn, t.e. homoj venantaj el norda Italio; kaj dum la regado de la Aragona kronlando, grupoj de la Balkanoj ekloĝis en la areoj de okcidenta Sicilio, precipe en montaj kaj montetaj areoj.

En la 16-a jarcento la insulo havis pli ol unu milionon da loĝantoj; dum ĉe la unua censo de la Itala reĝlando, en 1861, la sicilianoj rezultis 2,932,000, pliigante al pli ol 3,5 milionoj ĉe la komenco de la 20-a jarcento.

En la sekvaj jardekoj estis amasa elirado al Ameriko, pli konkrete Usono, kie hodiaŭ ekzistas granda sicil-usona komunumo kaj Eŭropo; dum inter 1961 kaj 1971, la sicilianoj moviĝis al norda Italio. Ekde la 1980-aj jaroj de la 20-a jarcento, la malpliiĝo de la naskiĝokvota kontribuo malrapidigis la loĝantarkreskon. Eĉ la migrada fenomeno estis konsiderinde malpliigita kaj nun balanciĝas per fremda enmigrado, kiu komenciĝis en Sicilio pli frue ol en aliaj italaj regionoj kun la starigo de tunizia kolonio en Mazara del Vallo.

En la insulo estas movoj de areoj montaraj ekonomie deprimitaj, al marbordaj areoj kaj grandaj urboj. La areoj kun plej granda populara denseco estas la marbordaj strioj de la nordokcidentaj kuspaj areoj (Trapanio) kaj nordorientaj areoj (Mesino), la ĉirkaŭo de la monto Etna kaj la areoj de Palermo kaj Sirakuzo.

 

La oficiala lingvo parolata en Sicilio estas la itala, sed la plej granda parto de la loka loĝantaro ankaŭ parolas la sicilian lingvon.^[122] Ĉi lasta, kvankam rekonata kiel lingvo fare de Unesko, Eŭropa Unio kaj aliaj internaciaj organizoj, ne ĝuas protekton de la itala ŝtato; tamen, ĉi tiu rekono devus veni el la Sicilia Regiono, kiu antaŭenigas ĝian lingvan heredaĵon en lernejoj. La sicilia ankaŭ estas konsiderata regiona lingvo laŭ la signifo de la Eŭropa Ĉarto pri Regionaj kaj Minoritataj Lingvoj, kies Artikolo 1 deklaras, ke regionaj aŭ minoritataj lingvoj estas lingvoj, kiuj ne estas dialektoj de la oficiala ŝtata lingvo. La Eŭropa Ĉarto pri la Regionaj kaj Minoritataj Lingvoj estis aprobita la 25-an de junio 1992 kaj ekvalidis la 1-an de marto 1998. Italio subskribis la Ĉarton la 27-an de junio 2000, sed ankoraŭ ne ratifis ĝin.^[123]

Sur la insulo estas kelkaj etnaj, lingvaj kaj dialektaj malplimultoj, sed gravaj el la historia-lingva vidpunkto: la Gal-itala malplimulto de la sicilia Lombardio; la albana minoritato, nomitaj arbereŝoj (arbëreshe), de la metropola urbo Palermo; kaj pli freŝa greka komunumo de Mesino. La regiono ankaŭ antaŭenigas la italan signolingvon (LIS) kun specifa regiona leĝo (n. 23/2011).

Inter la popularaj tradicioj inkluziviĝas la variantoj de la sicilia lingvo, kiuj estis, interalie, la ununura komplekso de la romiaj lingvoj antaŭ la toskana lingvogrupo kiu uzis la lingvon kun poezia kaj literatura digno danke al la skolo de Frederiko la 2-a de Ŝvabio. Dum longa tempo la poezio de la sicilia skolo estis verkita en "eminenta" lingvo ĉar ĝi estis riĉigita per francismoj, provencismoj kaj latinismoj, fare de multaj poetoj (ne ĉiuj sicilianoj) aktivaj antaŭ la mezo de la 13-a jarcento en la imperia kortego. Iuj lingvaj trajtoj kun ĉi tiu origino ankaŭ estis adoptitaj de la toskanaj verkistoj de postaj generacioj kaj estis konservitaj dum jarcentoj aŭ ĝis nun en la poezia (kaj ne nur) itala lingvo.^[124]

La uzo de gestoj ĉeestas en la kulturo sicilia ekde antikvaj tempoj; la probabla kialo troviĝas en ĝiaj kulturaj kaj komercaj rilatoj kun la popoloj de Mediteraneo el la plej foraj tempoj. La granda reorganizado de lingvoj kaj popoloj certe akcentigis la uzon de la gesto por pli bone kompreni unu la alian; fakte ĝi estas tute natura, kiam homoj ne bone komprenas unu la alian, uzas gestojn por rimarkigi la kompreneblecon de la dialogo.

Giuseppe Pitrè, inter aliaj, ankaŭ prizorgis la gestojn de Sicilio, kolektante ĉiujn eblajn informojn pri uzoj kaj kutimoj, kredoj kaj antaŭjuĝoj de la sicilia popolo (1889). Inter la diversaj informoj, oni raportas la legendon, kiu rakontas pri reĝo, kiu, alveninte en Sicilion, volis provi du el siaj temoj pri la supozata kapablo povi paroli sen vortoj. La du unuopuloj, surprizitaj, trapsis la teston kaj kaŭzis grandan miron al la suverenulo. Oni diras, ke gesto estas unu el la aspektoj de la teatreco de Sicilio, unu el la multaj manieroj montri la bezonon agi kaj malfermi grandan kreivon.

Gesto ne estu konfuzita kun signolingvo, kvankam iuj gestoj similas al tiuj de la gramatiko de la sicilia signolingvo. Interesa dokumenta filmo de la itala reĝisoro Luca Vullo, La voĉo de la korpo, igis ĝin temo de internacie sukcesa filmo.

 

La termino Mafio aŭ Cosa Nostra origine aludis nur la siciliajn krimorganizaĵojn. Tamen, nuntempe la termino mafio ankaŭ rilatas al aliaj mafiaj organizoj kiel la kampana Camorra, la kalabra 'Ndrangheta, la apulia Sacra Corona Unita aŭ ekster Italio, la rusa mafio, la albana mafio aŭ la ĉina Triado. Ĝiaj originoj, laŭ parto de la historiografia esplorado, devenas de la komenco de la 19-a jarcento kaj rilatas al la antikva fenomeno de banditeco.^[125] Tamen estas ĝuste atentigi, ke ĉi tiu aserto estas malmulte kundividita; Bona parto de fakuloj opinias, ke ili datiĝas el la 16-a jarcento, kiam en diversaj partoj de Italio krimaj grupoj formiĝis laŭ la maniero citita de Alessandro Manzoni en sia ĉefverko I promessi sposi^[126]

Prave aŭ male, ĝia naskiĝo fontas el la komenco de la 19-a jarcento, kiam la milit-tendaroj prizorgis la terojn de la sicilia nobelaro kaj la laboristojn, kiuj laboris tie ĉiutage.^[127] Ili estis perfortaj homoj, kiuj agis kiel perantoj inter la feŭdaj posedantoj kaj la laboristoj, ofte en similaj kondiĉoj al tiuj de la servutuloj, kiuj, por pli bone ekzerci sian komercon, ĉirkaŭis sin per perfortaj dungitoj. Tiel ĉi naskiĝis la hierarkio de gvidantoj kiuj en ĝia hierarkia logiko ankoraŭ hodiaŭ ekzistas.

Tamen, nur ekde la unuiĝo de Italio la mafio komencis evolui laŭ ĝia nuna formo, klinante sin antaŭ la laboro de la "fera prefekto" Cesare Mori, sendita de la faŝisma reĝimo, kaj poste potence subtenata de la usona registaro unue kaj poste de la Aliancaj alteriĝoj en la Dua Mondmilito. Ekde la 1950-aj jaroj, la Mafio pli kaj pli ligis sin al la politiko: ekde Vito Ciancimino, iuj fakuloj pri sicilia politiko estis nomataj koluziaj. Kaj estis ankaŭ la periodo de internaj militoj: la unua en 1962 kaj la dua mafia milito en 1978.^[128]

La periodo inter la 1980-aj kaj 1990-aj jaroj estas la epokoj de la grandaj masakroj: Capaci, via d'Amelio, via dei Georgofili. Sed ĝi estis ankaŭ la periodo de la grandaj juĝoj en Palermo: Giovanni Falcone kaj Paolo Borsellino gvidis la akuzon kontraŭ la krimaj bandoj, kaj pro tio mortigitaj en 1992, post la murdoj, inter aliaj, de Cesare Terranova, Carlo Alberto dalla Chiesa, Antonino Saetta, Rosario Livatino kaj Ninni Cassarà, martiroj de la mafio. Poste, la fenomeno kaŝiĝis, kaj nur la arestoj, de Totò Riina ĝis Bagarella kaj Giovanni Brusca, estis okulfrapaj. La lasta, en 2006, tiu de historia estro de la Mafio, Bernardo Provenzano, kaj en 2007 la aresto de Salvatore Lo Piccolo, lia posteulo. Hodiaŭ la kontraŭ-mafiaj spertuloj indikas Matteo Messina Denaro kiel la posteulon de Lo Piccolo kaj Provenzano ĉe la pinto de Cosa Nostra.^[129]

 

La unuan fojon kiam oni publike parolis pri la rilatoj, kiuj ligas politikon kaj la mafion en Sicilio, estis komence de la jarcento okaze de la murdo de la eksa urbestro de Palermo Emanuele Notarbartolo, kies ĉefo estis la parlamentano Raffaele Palizzolo, kiu restis senpuna. Post la fino de la faŝismo, la aliancanoj nomumis elstarajn urbestrojn de la mafio, kiel ekzemple Calogero Vizzini. Ekzistis ankaŭ multaj ligiloj inter la mafio kaj membroj de sicilia separismo.

Inter la plej famaj viktimoj, kiuj falis en la batalon kontraŭ la mafio, estis generalo Dalla Chiesa, juĝistoj Costa, Terranova, Borsellino kaj Falcone. Tamen, la rezultoj de ĉi tiuj ligoj kaj la subteno de la popola solidareco, kiu multfoje iris al la stratoj kontraŭ la mafia kupolo, kondukis al la senkapigado, en 1993, de la gvidantoj de la Cosa Nostra.^[130]

Kun la paso de la tempo, la ligo inter politiko kaj la mafio daŭre estas esenca aspekto de la regado kaj mastrumado de publikaj akcioj kaj fondusoj. Utiligante la komplicon kaj komploton de silento,^[131] en multaj siciliaj provincoj politikaj elektoj foje okazas por mafiaj celoj. Sennombraj kazoj de ofertoj pilotitaj de kompanioj kontrolitaj de la Mafio, konjekto pri urbaj reguligaj planoj, regionaj leĝoj favore al kelkaj kategorioj, ktp. Tial iuj leĝoj kontraŭ mafio aperis por limigi konspiron. Tamen, ĉiun jaron la dissolvo de pluraj urbaj konsilioj disigitaj tra la sicilia teritorio pro mafia enfiltriĝo daŭras.^[132]

Ekstere de Sicilio oni ofte nutras tipajn kliŝojn el holivudaj stereotipoj pri la ĝenro de La Baptopatro, kiu reprezentas Sicilion kiel loko dominata de perforto, dum la influo de la polpo estas fakte pli subtera ol oni povus pensi. Ne nur la fikciaj stereotipoj estas konceditaj, sed facilaj plilongigitaj ĝeneraligoj de sicilianoj foje generas maljustajn sociajn diskriminaciojn en la cetera Italio^[133] kaj ankaŭ eksterlande. Tiucele aperis multnombraj kulturaj asocioj en Italio kaj eksterlande por protekti kaj diskonigi la riĉan artan, lingvan kaj homan realecon de la insulo.

 

Aŭtovojoj estis antaŭnelonge konstruitaj kaj vastigitaj en la lastaj kvar jardekoj. La plej elstaraj siciliaj aŭtovojoj estas la aŭtovojoj (konataj kiel autostrada) tra la norda parto de la insulo.^{[134][135][136][137]} Plejparto el la aŭtovojoj estas levataj per kolonoj pro la montara tereno de la insulo. Aliaj ĉefaj vojoj en Sicilio estas la Strade-Statala kiel la SS.113 kiu ligas Trapanion al Mesino (tra Palermo), la SS.114 Mesino-Sirakuzo (tra Katanio) kaj la SS.115 Sirakuzo-Trapanio (tra Raguzo, Gela kaj Agriĝento ).

 

La sicilia fervoja reto nepre konsistas el linioj kun normala larĝo normala mezurilo per RFI kaj la servoj estas ofertataj de Trenitalia. Tamen, la mallarĝa linio, kiu ĉirkaŭas Etnon, estas sub la Ministerio pri Infrastrukturoj kaj la servoj estas plenumitaj de la entrepreno Ferrovia Circumetnea. La tuta itala fervojreto suferas pro tio, ke ĝi sekvas la nun malaktualajn itinerojn de la komenco kaj ne respondas tute al la moveblaj bezonoj de la regiono. La elektrigitaj fervojoj konsistigas pli ol 60% (proksimume 800 km) de la komplekso dum la ceteraj 583 km da linioj estas trairataj nur per Diesel-veturiloj; la elektrigita reto adoptas la sistemon, komuna al la ceteraj ordinaraj italaj linioj, kun 3 kV rekta kurento.

La plej multaj el la linioj havas ununuran trakon kun duoblaj trakaj sekcioj (169 km) nur sur la du ĉefaj vojoj, la Tirrena kaj Iona; pli ol 85% restas unu-traka (1.209 km). La nunaj linioj plejparte devenas de la unuaj jardekoj de la itala unuiĝo, escepte de la sekcio Caltagirone-Gela malfermita por komercado meze de la sepdekaj jaroj (sed fermita pro la kolapso de ponto) kaj la variaĵo inter Mesino kaj Patti, kiu inkluzivas novan galerion de Peloritani. La modernigo kaj duobligo de la sekcio Palermo-Mesino komenciĝis antaŭ multaj jaroj kaj ĝia konkludo ankoraŭ ne finiĝis; la Palermo-Agriĝento akceliĝas (ĝis 2014) kaj la sekcio Fiumetorto-Kaltaniseto Xirbi estos plibonigita. Malgraŭ ĝia turisma valideco, la fervojo de Alcantara, ĝis Randazzo, estis fermita post parta modernigo kaj same okazis kun Noto-Pachino malgraŭ ĝia iro trans la Oazo de Vendicari.

 

Planoj por ponto liganta Sicilion al la kontinento estis diskutitaj ekde 1865. Dum la lasta jardeko, planoj estis evoluigitaj por vojo kaj fervojo al la kontinento tra kio estus la plej longa pendanta ponto de la mondo, la Ponto ĉe la Markolo de Mesino. Planado por la projekto spertis plurajn falsajn komencojn dum la pasintaj jaroj. La 6-an de marto 2009, la registaro de Silvio Berlusconi deklaris, ke la konstru-verkoj por la Ponto Mesino komenciĝos la 23-an de decembro 2009, kaj anoncis promeson de € 1.3 miliardoj kiel kontribuo al la totala kosto de la ponto, taksita je 6,1 miliardoj da eŭroj. La plano estis kritikita kaj de naturmediaj asocioj kaj de kelkaj sicilianoj kaj kalabrianoj, koncerne al ĝia ekologia efiko, ekonomia daŭripovo kaj eĉ eblaj infiltradoj de krimaj organizaĵoj.^[138][139]

 

Sicilio estas unu el la plej avangardaj regionoj en la itala aera trafiko, ĉefe pro la kreskantaj turistaj fluoj kaj pro la fakto, ke ĝi estas insulo situanta en la centro de Mediteraneo.

• Flughaveno Vincenzo Bellini de Katanio-Fontanaroso unua loko laŭ haltoj en Sicilio kaj Suda Italio, sesa naciskale. Estontaj projektoj inkluzivas: etendaĵon de la dromo kaj terminalo dediĉitaj al malmultekostaj kompanioj, por atingi 20 milionojn da pasaĝeroj.
• Flughaveno Falcone-Borsellino (Palermo) dua sicilia haltloko kaj deka naciskale. Estontaj projektoj inkluzivas reformadojn kaj plivastiĝon.
• Flughaveno Vincenzo Florio de Trapanio-Birgi, tria sicilia haltiloko, en forta kresko. La terminalo estis renovigita en 2008 kaj la kapacitoj duobliĝis en 2009.
• Flughaveno Pio La Torre de Comiso (kaj Chiaramonte Gulfi), malfermita al civila trafiko la 30-an de majo 2013, situas en la centro de la provincoj Raguzo, Kaltaniseto, Enna, Sirakuzo kaj la suda parto de la regiono Katanio.

Aliaj malgrandaj flughavenoj estas:

• Flughaveno de Pantelerio, renovigo kaj kaj vastiĝo cele al 300.000 pasaĝeroj.
• Flughaveno de Lampeduzo, inter la estontaj projektoj: nova flughavena terminalo.
• Flughaveno Palermo-Boccadifalco, anstataŭita de antaŭ multaj jaroj de la aktuala flughaveno Punta Raisi, nuntempe gastigas aeroklubon.

Aera bazo Sigonella, por itala kaj usona militaj uzoj.

 

Per maro, Sicilio estas servata de pluraj pramoj kaj ŝarĝaj havenoj, kaj en ĉiuj ĉefaj urboj, krozoŝipoj akcipediĝas regule.

• Kontinenta Italio: havenoj ligitaj al la kontinento estas tiu de Mesino (itinero al Villa San Giovanni kaj Salerno), la plej okupata pasaĝera haveno en Italio, Palermo (itineroj al Ĝenovo, Civitavecchia kaj Napolo) kaj Katanio (itinero al Napolo).
• La malgrandaj ĉirkaŭaj insuloj de Sicilio: La haveno de Milazzo servas la Liparajn insulojn, la havenojn de Trapano kaj Marsalo la Egadaj insuloj kaj la havenon de Porto Empedocle la Pelagaj insuloj. De Palermo estas servo al la insulo Ustiko kaj al Sardio.^[140][141]

 

• Internaciaj ligoj: De Palermo kaj Trapano estas ĉiusemajne servoj al Tunizio kaj estas ankaŭ ĉiutaga servo inter Malto kaj Pozzallo.
• Komercaj kaj ŝarĝaj havenoj: La haveno de Augusta estas la kvina plej granda ŝarĝohaveno en Italio kaj pritraktas tunojn da varoj. Aliaj gravaj ŝarĝhavenoj estas Palermo, Katanio, Trapano, Pozzallo kaj Termini Imerese.
• Turismaj havenoj: Pluraj havenoj ĉe la sicilia marbordo servas al privataj boatoj, kiuj devas alligi sur la insulo. La ĉefaj havenoj por ĉi tiu trafiko estas en Marina di Ragusa, Riposto, Portorosa, Sirakuzo, Cefalù kaj Sciacca. En Sicilio, Palermo ankaŭ estas grava centro por luado de boatoj, kun aŭ sen ŝipanaro, en Mediteraneo.
• Fiŝkaptaj havenoj: same kiel ĉiuj insuloj, Sicilio ankaŭ havas multajn fiŝkaptajn havenojn. La plej grava estas en Mazara del Vallo sekvata de Castellamare del Golfo, Licata, Scoglitti (haveno de Vittoria) kaj Portopalo di Capo Passero.

 

 

Sporto en Sicilio disvolviĝis je certa nivelo nur ekde la Dua mondmilito. Iuj tradiciaj sportoj ankoraŭ rezistas, kiel la antinna a mari kaj la liu-bo, sed koncerne internacie famajn sportojn, ĝi ĵus atingis la nivelon de aliaj naciaj atletoj.

Rilate la atletojn, la unua oro gajninta ĉe la Olimpikoj estas danke al Francesco Gargano, por la sabro en Antverpeno en 1920. Vuelta a España 2010, La Giro d'Italia 2013, kaj la Tour de France 2014 estis venkitaj de Vincenzo Nibali el Mesino.

En teamaj sportoj, la unua nacia titolo okazis en 1978 dum la flugpilka ĉampionado, kun la konkero de Paoletti Catania. Ekde tiam, en la sekvaj 30 jaroj (ĝis 2008), la siciliaj teamoj gajnis 49 naciajn konkursojn (sed nur 8 fojojn por viroj) en la diversaj teamaj sportoj.

La futbalo estas la plej populara sporto. Ĝi atingis Sicilion fine de la 19-a jarcento, danke al la maristoj de la anglaj komercaj ŝipoj, kiuj okupiĝis pri realaj defioj kun la havenanoj en la liberaj spacoj de la havenoj de Palermo kaj Mesino.^[142]

La sicilia futbalo estas reprezentita de tri futbalaj institucioj, kiuj estas la Unione Sportiva Città di Palermo, Messina kaj Calcio Catania. Neniu sicilia teamo atingis superan klason je nacia skalo; la plej bonaj rezultoj de sicilia teamo en la plej altaj naciaj instancoj estis atingitaj de la Unione Sportiva di Palermo, kiu atingis la 5-an en Serio A dum tri okazoj kaj tri perditaj finaloj de la Itala Pokalo. Neniu sicilia teamo partoprenis eldonon de la Itala Superpokalo.^[142]

La plej populara internacia evento ekde la komenco de la 1900-aj jaroj estas sendube la Targa Florio tra la stratoj de Kaltaniseto kaj Palermo. Aŭtomobila okazaĵo konata en la tuta mondo ekde ĝia naskiĝo en 1906, ekde la 1970-aj ĉi tiu vetkuro, pro sekurecaj kialoj, konvertiĝis en loka aŭ nacia intereso por esti malaltigita al internacia nivelo. La internacia okazaĵo dum jaroj la fiksa nomumo de Sicilio estis la Granda Premio de Formulo 2 (poste Formulo 3000) ĉe la Pergusa vetkuro, kiu estas ankoraŭ fermita. La plej grava evento estis probable la 19-a Universiado, gastigita en 1997 inter Palermo, Katanio, Mesino kaj aliaj pli malgrandaj urboj. Krome interalie la Eŭropa ina korbopilka ĉampionado de 1968 okazis en Mesino, Raguzo, Katanio kaj Palermo. En 2003 Katanio estis la sidejo por la Mondaj Militistaj Ludoj kaj en 2006 ĝi aranĝis la Eŭropan Gazonhokean Ĉampionecon.

• Normanoj
• Ispica
• Sicilia lingvo
• Sicilia vespro 1282
• Sicilio (apartigilo)
• Reĝlando de la du Sicilioj 1816-1860

• Turismaj informoj (itale kaj angle)
• mapo de 1889

 

Ĉi tiu artikolo estis je la 26-a de decembro 2020 akceptita en la liston de elstaraj artikoloj.

Tiu ĉi artikolo estis artikolo de la monato en Aŭgusto de la jaro 2021.