Japanlingva literaturo

Oni debatas pri klasifikado de periodoj en Japana literaturo.
Sekvanta klasifiko estas ĝenerala gvido bazanta sur gravaj politikaj kaj kulturaj eventoj de la tempo.

Titoloj de verkoj estas laŭ Esperanta prononco. Trovu Hepburn-an titolon en artikolo.

Japanio, same kiel la aliaj ĉiniaj najbaroj, estis ege influita per ĉina kulturo. La kontakto kun Ĉinio estis plej forta inter 5a kaj 9a jarcento. Tiam Japanio importis Ĉinan skribon, ĉar en Japanio skriba sistemo ankoraŭ ne evoluis. Kune kun la skribo, japananoj konatiĝis kun ĉinaj verkoj pri filozofio, tra-ĉinia budhismo, ktp., kaj ankaŭ kun ĉinaj literaturaj verkoj, kiujn japanoj sekve imitemas.

Ekde la 10a jarcento, kontakto al eksterlandoj malfortiĝis. Post importo de multaj ĉinaj kulturaĵoj sekvis adaptigo kaj “japanigo”. En Japanio izole evoluis kelkaj nur japanaj formoj, ekzemple formoj de poeziaĵoj kaj formoj de teatraĵoj.

La ĉina kaj la japana tiel malsamas, ke maleblas skribi japanan lingvon per ĉina skribo. El la importita ĉina skribo evoluis propra japana skribo, per kiu eblas skribi propran japanan lingvon. Sekve, en japana literaturo ekzistis dumlonge du partoj:

• Per propra japana skribo eblas skribi japane.
• Per ĉina skribo, en preskaŭa ĉina lingvo (kambun) oni skribis ĉefe oficialajn, administraciajn, sciencajn, historiajn, budhismajn skribaĵojn.

Hodiaŭ oni skribas per miksaĵo el kaj ĉinida kaj japanida skribo. Vidu : Ĉina skribo, Japana skribo

ĝis fino de Nara epoko.

Japano inventis propran literaron "Man'jogana" (antikva formo de hodiaŭa skribo kanao) el Ĉina skribo. Per Manjogana eblas skribi japane. Kvankam ekzistas multaj verkoj skribitaj per ĉina.

La verkoj estas mitaj, historiaj kaj poeziaj.

• Koĵiki (712): Mita historio de Japanio (per ĉina)
• Nihonŝoki (720): Historia libro (per ĉina)
• Man'joŝu (759): krestomatio de poemoj (ĉefe per japana Manjogana)

Dum Heian epoko.

En 794, la imperia kortego moviĝis al Heiankyô (la nuna Kyôtô). Ĉi tiu nova ĉefurbo kaj ties imperia kortego dum Heian epoko iĝis centro de kulturo kaj arto. Ankaŭ literaturaj verkoj estis verkitaj ĉefe en kortego kaj rakontas pri kortega vivo.

Ekde la 10a jarcento la kontakto kun Ĉinio malfortiĝis. La ĉinaj influoj ekde nun per japanaj verkistoj estis adaptitaj kaj ŝanĝitaj al japanaj formoj. Dum Heian epoko, ĉin-skriba literaturo estis ankoraŭ skribata, sed nacilingva literaturo per japana skribo Ronda kanao ekprosperis.

Inoj ne lernis ĉinan skribon kaj tial skribis nur per japana skribo ronda kanao en japana lingvo. Ronda kanao estas eĉ kelkfoje nomita "女手 onnade" (ina mano aŭ ina skribomaniero). Sekve, inoj de korto ege kontribuis al la unua prospero de nacilingva literaturo.

Jen listo de kelkaj verkoj kaj iliaj verkistoj. En krampoj estas skribitaj la datoj de aperoj. El tiu listo oni plej ofte mencias la kortulinojn SEI Shonagon kaj MURASAKI Shikibu.

• Taketori monogatari: El la konataj verkoj en formo “monogatari” (rakonto), ĉi tiu verko estas la plej frua. (850-950)
• Ise monogatari (10a jarcento)
• Tosa nikki: de kortulo Ki no Tsurayuki. Tosa nikki havas formon de taglibro, sed Tsurayuki skribis kvazaŭ li estis ino de korto. (ĉirkaŭ 935)
• Genĵi monogatari (“rakonto pri Genji”): de MURASAKI Shikibu. Ĉi-tiu famega verko estas konsiderata "la unua romano de tutmonda literaturo". La fikciuloj vivas en korto, same kiel la verkistino. (ĉirkaŭ 978-1016)
• La Kapkuseno Libro "Makura no Soŝi": de SEI Shonagon. La eseo temas pri diversaj temoj, pensoj, spertoj: vivo, amo, naturo de kvar sezonoj kaj imperia korta vivo. (unua verko en 996 (Chotoku 2), lasta verko ĉirkaŭ jardeko de 1010 (fino de Kanko))

Dum Kamakura epoko kaj Muromaĉi epoko.

Dum Edo epoko (ankaŭ nomita Tokugawa epoko).

Ekde fino de Edo epoko, kiu estas komenco de “moderna” epoko.

 

• Abe Kobo (安部公房)
• Akutagawa Ryunosuke (芥川龍之介)
• Edogawa Ranpo (江戸川乱歩)
• Endō Shūsaku (遠藤 周作)
• Fukuzawa Yukichi (福澤 諭吉)
• Futabatei Shimei (二葉亭 四迷)
• Misuzu Kaneko (金子　みすゞ)
• Kawabata Yasunari (川端康成)
• Kobayashi Issa (小林一茶)
• Kōda Rohan (幸田 成行)
• Masaoka Shiki (正岡子規)
• Matsuo Basho 松尾 芭蕉
• Mishima Yukio (三島由紀夫)
• Miyazawa Kenji (宮沢賢治 )
• Nagano Mayumi (長野まゆみ)
• Minae Mizumura (水村 美苗)
• Mori Ōgai (森 林太郎)
• Murakami Haruki (村上春樹)
• Murakami Ryū (村上龍)
• Nakazawa Keiji (中沢啓治)
• Natsume Sôseki (夏目漱石)
• OE Kenzaburo (大江健三郎)
• Tanizaki Juni'ichiró ((谷崎 潤一郎)
• Toki Zenmaro (土岐善麿)
• Yosa Buson (与謝蕪村]
• Yoshimoto Banana (吉本 ばなな)

• La falo de la japana lingvo en la epoko de la angla
• Hajko
• Renko
• Hajkajo
• Japana Verkista Asocio
• Klasika japana lingvo

• Aozora Bunko (japane)
• Esperanto‐Rondo en IKEDA^{[rompita ligilo]} (Esperante)