Toreejo

La Toreejo estas fermitaj areoj, vi ĝenerale cirklaj kaj malkovritaj, kie okazas la toreado. Ties arkitekturaj stiloj estas diversaj laŭ la plej granda aŭ plej malgranda grado de antikveco, tamen nuntempe superregas tiuj de stilo novmudeĥaro. Ili havas sian originon en la antikva Eŭropo, nome en la Romia Imperio, kie estis cirklaj konstruaĵoj por homaj kaj bestaj luktoj.

Ĉefe konsistas en fermita amfiteatro de formo proksimume cirkla kun sidejaroj kaj servejoj kiuj ĉirkaŭas centran spacon en kie oni realigas la spektaklon torean, nome areno aŭ hispane ruedo –tereno de premita flava tero aŭ sablo (albero)– ĉirkaŭita de strateto en kie prepariĝas kaj rifuĝas la toreistojn kaj subranguloj. La strateto estas aparta de la areno fare de strukturo aŭ mureto, ĝenerale el ligno kaj de proksimume 140 centimetroj de alteco, kiu posedas piedingojn al la areno kaj en okazoj ankaŭ al la strateto por havigi facilan aliron de la subranguloj en kazo de krizo. Disponas de aliraj pordegoj por la eniro kaj eliro de la partoprenantoj (pordo por bando) kaj de la taŭroj (pordo de torejoj kaj de trenado) kvankam la kvanto kaj dispozicio de ĉi tiuj aliroj varias de toreejo al alia.

Ankaŭ estas porteblaj toreejoj, konstruitaj sur bazo de metala strukturo aŭ de alia tipo por izoli spacon kaj kiuj muntiĝas kaj malmuntiĝas tradicie en vilaĝoj kaj urbetoj kiuj ne disponas de fiksa toreejo.

En Hispanio konserviĝas la tradicio pri toreaj spektakloj, tiaj kiaj la toreo, kiuj estas la identeco de pluraj popolaj festoj.

La toreejoj kun pli da influo kaj graveco dum la torea sezono en Hispanio estas la "Toreejo Las Ventas"^[1] en Madrido, la Monumenta Toreejo en Pamplono kaj la Reĝa Toreejo de Sevilo, kaj ankaŭ la Toreejo de Valencio.

La disvolviĝo de areoj kun specifaj karakterizaĵoj por la realigo de la toreado estas rilata kun la popularigo kaj la profesiigo de la spektakloj taŭraj.

La plej antikvaj konstruiĝis en Hispanio dum la 16a jarcento. La unuaj novaĵoj sur ĉi tiuj konstruaĵoj estas tiuj pri la Buĉejo de Sevilo, en kiu krome estas dokumentita la prezidantejo enkorpigita de reprezentanto de la urba aŭtoritato, lokita en turo belvideja aŭ loĝio projektita de la arkitekto Asensio de Maeda kaj konita de grava kvanto de pentraĵoj kiuj reprenas la aktivecon taŭran en tiu momento. En la buĉejo sevila oni ankaŭ projektis la unuajn tribunojn por spektantoj en la dua duono de la 16a jarcento.^[2]

Dum la uzado de ĉevaloj en toreado ne estis kutimaj tiuj apartaj konstruaĵoj kaj tiu agado okazis sur placoj, sed kiam komencis virtuozisma torearto de piedirantaj toreistoj kiaj Costillares, Pedro Romero kaj Pepe-Hillo, jam en la 18a jarcento, por eviti malordon oni ekkonstruis la unuajn. Tiele oni aprobis en 1730 la konstruon de la toreejo de Sevilo por toreado, dum la origina areno havis rektangulan formon, kaj oni ne komencis la cirklan strukturon aktualan ĝis post tri jaroj.

Alia cirkla toreejo, la Toreejo de Ronda, ekkonstruiĝis en 1754, kaj okazis la unuaj ludoj en 1782.

La toreejo estas dividitaj laŭ kategorioj per tre specifa regularo pri taŭropezo, asekurado, enirbiletaj prezoj, profesiuloj necesaj ktp.

La ĉefaj toreejoj troviĝas en Eŭropo –preskaŭ nur en Hispanio, Portugalio kaj sudo de Francio– kaj Sudameriko kaj Meksiko:

• • Toreejo de Santamaría, Bogotá. La placo plej grava de Kolombio; lokita en la kvartalo Sandiego, estas unu el la arkitekturoj de toreejoj plej belaj. Vidindaĵoj: La prezidantejo de la toreejo restas super la granda pordo, pro tio la toreistoj devas fari sufiĉe apartan turnon por eniri en la areno por saluti la prezidanton. La konstruo kaj fondo de la placo ruinigis siajn konstruistojn, pro ĝia alta kosto. Ĝi posedas muzeon taxuran. La sola morto registrita en tiu toreejo, estas tiu de meksika, en spektaklo tipo rodeo prezentita meze de la 20a jarcento.

• • Toreejo de Cañaveralejo, Cali. Estas la plej granda toreejo de Kolombio kun enhavo proksimuma de 18.000 spektantoj. Ĝi havas lernejon de propra toreado kie oni trejnas la toreistojn plej elstaraj de la lando. Estis konstruita en betono simile al la figuro de pokalo de ĉampano. Krome posedas la plej bonajn kortojn de la mondo, kie oni povas realigi ĝis dek taŭrarmetojn samtempe. Estas lokita en la centra Strato 5a de Cali, kaj ĝi havas je dispozicio de la ŝatantoj aŭtarejon kun granda kapablo. Ĝi estas konata kiel Plaza de Toros de Cañaveralejo. En ĝi oni realigas diversajn kulturajn okazaĵojn inter kiuj elstaras koncertoj, artaj ekspozicioj kaj, ĉefe, la Foiro Taŭra de Cali kiu okazigas novilladas de finoj de novembro kaj grupopaga toreado la lastan semajnon de decembro kaj unuan de januaro. Oni transdonas ĉiujare la trofeon Sinjoro de la Kristaloj.

• • Toreejo La Macarena, Medellín.
  • Toreejo El Bosque, Armenia.
  • Toreejo de Manizales, Manizales.
  • Toreejo La Pradera, Sogamoso.
  • Toreejo de Vistahermosa, Bucaramanga.
  • Toreejo Monumental Señor de los Milagros, Bucaramanga.
  • Toreejo de Cartagena, Cartagena de Indias.
  • Toreejo Cesar Rincón, Duitama.
  • Toreejo Pepe Cáceres, Ibagué.
  • Toreejo de San Fermín, Pamplona.
  • Toreejo de Cúcuta, Cúcuta.

• • Toreejo de Quito (1960), Quito. 15.000 spektantoj.
  • Toreejo Belmonte (1919), Quito. 4000 spektantoj.
  • Toreejo Mitad del Mundo (1982), Quito.
  • Toreejo Santa Ana de Cuenca (1973), Cuenca. 4000 spektantoj.
  • Toreejo de la Candelaria (1993), Ibarra. 3500 spektantoj.
  • Toreejo Monumental de Ambato (1963), Ambato. 12000 spektantoj.
  • Toreejo Raúl Dávalos de la Calle (1952), Riobamba. 10000 spektantoj.
  • Toreejo Cayambe, Cayambe.
  • Toreejo San Isidro Labrador, Latacunga. 4000 spektantoj.
  • Toreejo Santiago de Guayaquil, Durán/Guayaquil. 5000 spektantoj.
  • Toreejo Vírgen del Quinche, Salcedo.
  • Toreejo 3 de Julio (1991), Santo Domingo de los Colorados. 6000 spektantoj.
  • Toreejo San Lorenzo de Tanicuchí (1992), Tanicuchí. 3000 spektantoj.
  • Toreejo Virgen del Cisne, Machala. 3000 spektantoj.
  • Toreejo San Miguel de Bolívar, Guaranda.
  • Toreejo San Pedro Apostol, Loja.

• 1a kategorio:
  • La Maestranza, Sevilo (1761-1881).
  • Las Ventas, Madrido (1931). Tradicie la plej grava toreejo, (la tria plej granda de la mondo, kun 23.798 spektantoj) kie oni konfirmas la alternativa (pratoreisto iĝas toreisto), same kiel en la toreejoj de Meksiko kaj Bogoto.
  • Plaza de toros Monumental de Barcelono (1914).
  • Plaza de Toros Monumental de Pamplona, Pamplona (Navaro) (1922). (Fama toreejo pro la taŭrokuroj de San Fermín).
  • Plaza de Toros de Vista Alegre, Bilbao (Biskajo) (1962).
  • Plaza de Toros de Córdoba. Kordovo.
  • Plaza de Toros de Valencia, Valencio (1860).
  • Plaza de Toros de la Misericordia, Zaragozo (1764).
  • Plaza de Toros de la Malagueta, Malago (1876).
  • Plaza de Toros de San Sebastián, Donostio (Gipuzko) (1876).
  • Plaza de Toros de Bocairent, Valencio (1843)

• Resto:
  • Plaza de Toros de Albacete, Albacete, (1917).
  • Plaza de Toros de Alcalá de Henares, Alcalá de Henares (Madrido).
  • Plaza de Toros Las Palomas, Algeciras (Kadizo).
  • Plaza de Toros de Algemesí, Algemesí (Valencio).
  • Plaza de Toros de Alicante, Alicante.
  • Plaza de Toros de Almendralejo, Almendralejo (Badajoz).
  • Plaza de Toros de Almería, Almería (1888).
  • Plaza de Toros de Andújar, Andújar (Jaén) (1898).
  • Plaza de Toros de Arnedo, Arnedo (La Rioja).
  • Plaza de Toros de Ávila, Ávila.
  • Plaza de Toros de Ayamonte, Ayamonte (Onubo).
  • Plaza de Toros de Badajoz, Badajoz.
  • El Torín, Barcelono (1834).
  • Plaza de Toros de las Arenas, Barcelono (1900).
  • Plaza de Toros de Béjar, Béjar (Salamanko) (1714).
  • Plaza de Toros de Burgos, Coso de El Plantío, Burgos (1967).
  • Plaza de Toros Hera de los Mártires, Cáceres.
  • Plaza de Toros de Calahorra, Calahorra (La Rioja).
  • Plaza de Toros de Calasparra, Calasparra (Murcio)
  • Plaza de Toros de Caravaca de la Cruz, Caravaca de la Cruz (Murcio) (1880).
  • Plaza de Toros de Cartagena, Cartagena (Murcio) (1854).
  • Plaza de Toros de Castellón. Castellón de la Plana.
  • Plaza de Toros de Cehegín, Cehegín (Murcio)
  • Plaza de Toros de Chinchón, Chinchón (Madrido).
  • Plaza de Toros de Cieza, Cieza (Murcio)
  • Plaza de Toros de Ciudad Real, Ciudad Real (1873).
  • Plaza de Toros de Colmenar Viejo, Colmenar Viejo (Madrido).
  • Plaza de Toros de Cuenca, Cuenca (1926)
  • Plaza de toros de Éibar, Éibar (Gipuzko) (1903).
  • Plaza de Toros de El Puerto, El Puerto de Santa María (Kadizo) (1880).
  • Plaza de Toros de Estella, Estella (Navaro).
  • Plaza de Toros de Estepona, Estepona (Malago).
  • Plaza de Toros de Figueras, Figueras (Ĝirono) (1894).
  • Plaza de Toros de Gerona, Gerona (1897).
  • Plaza de Toros de Getafe, Getafe (Madrido).
  • Plaza de Toros de El Bibio, Gijón (Asturio) (1888).
  • Plaza de Toros de Granada, Granado.
  • Plaza de Toros de Haro, Haro (La Rioja) (1886).
  • Plaza de Toros de Hellín, Hellín (Albacete) (1862).
  • Plaza de Toros de La Merced, Huelva (1902).
  • Plaza de Toros de Huércal-Overa, Huércal-Overa (Almerio).
  • Plaza de Toros de Huesca, Huesca.
  • Plaza de Toros de Jaén, Coso de La Alameda, Jaén.
  • Plaza de Toros (Jerez de la Frontera), Jerez de la Frontera (Kadizo).
  • Plaza de Toros de Jerez de los Caballeros, Jerez de los Caballeros (Badajoz).
  • Plaza de Toros de La Algaba, La Algaba (Sevilo) (1996).
  • Plaza de Toros de La Coruña, Korunjo.
  • Plaza de Toros de La Línea de la Concepción, La Línea de la Concepción (Kadizo) (1883).
  • Plaza de Toros La Cubierta, Leganés (Madrido).
  • León Arena, León (1948).
  • Plaza de Toros de Santa Margarita, Linares (Jaén).
  • Plaza de Toros de Logroño, Logroño (La Rioja) (2001).
  • Plaza de Toros de Sutullena, Lorca (Murcio) (1892).
  • Palacio de Vistalegre, Madrid (1908-1995, rekonstruita en 2000).
  • Plaza de Toros de Madridejos, Madridejos (Toledo) (1879).
  • Plaza de Toros de Manzanares, Manzanares (Ciudad Real). (1900).
  • Plaza de Toros de Marbella, Marbella (Malago).
  • Plaza de Toros de Martos, Martos (Jaén).
  • Plaza de Toros de Melilla, Melilla. (1946).
  • Plaza de Toros de Mérida, Mérida (Badajoz) (1914).
  • Plaza de Toros la Joya del Vinalopó, Monóvar (Alikanto) (2003).
  • Plaza de Toros de Morón, Morón de la Frontera (Sevilo) (2001).
  • Plaza de Toros de Móstoles, Móstoles (Madrido) (1995).
  • Plaza de Toros La Condomina, Murcio (1887).
  • Plaza de Toros de Olot, Olot (Gerono) (1859).
  • Plaza de Toros de Orihuela, Orihuela (Alikanto) (1907).
  • Plaza de Toros San Arcadio, Osuna (Sevilo) (1904).
  • Plaza de Toros de Buenavista, Oviedo (Asturio).
  • Plaza de Toros de Palencia, Palencia (1976).
  • Plaza de Toros de Palma de Mallorca, Palma de Mallorca (Balearoj).
  • Plaza de Toros de Plasencia, Plasencia (Cáceres).
  • Plaza de Toros de Pontevedra, Pontevedra.
  • Plaza de Toros de Pozoblanco, Pozoblanco (provinco de Kordovo).
  • Plaza de Toros de Priego de Córdoba, Priego de Córdoba (provinco de Kordovo).
  • Toreejo de Ronda, Ronda (Malago) (1784).
  • Plaza de Toros de la Glorieta, Salamanko (1893)
  • Plaza de Toros de San Fernando, San Fernando (Kadizo) (1871).
  • Plaza de Toros de San Roque, San Roque (Kadizo) (1853).
  • Plaza de Toros de Santa Cruz de Tenerife, Santa Cruz de Tenerife (Kanarioj) (1893).
  • Plaza de Toros de Cuatro Caminos, Santander (Kantabrio).
  • Plaza de Toros de Segovia, Segovia (1805).
  • Plaza de Toros de Soria, La Chata, Soria (1854).
  • Plaza de Toros de Tafalla, Tafalla (Navaro).
  • Plaza de Toros La Caprichosa, Talavera de la Reina (Toledo).
  • Plaza de Toros de Tarragona, Taragono (1883).
  • Plaza de Toros de Teruel, Teruelo (1935).
  • Plaza de Toros de Toledo, Toledo (18/08/1866).
  • Plaza de Toros de Tolosa, Tolosa (Gipuzko) (1903).
  • Plaza de Toros de Toro, Toro (Zamora) (1828).
  • Plaza de Toros de Tudela, Tudela (Navarra).
  • Plaza de Toros de Úbeda, Úbeda (Jaén) (1847).
  • Plaza de Toros Cuna del Toro Bravo, Utrera, (Sevilo) (inaŭgurata la 8a de septembro de 2010)
  • Plaza de Toros de Las Virtudes, Santa Cruz de Mudela (Ciudad Real) (1641).
  • Plaza de Toros de Valdepeñas, Valdepeñas (Ciudad Real) (1961).
  • Plaza de Toros de Valdemorillo, Valdemorillo (Madrido), kovrita, 2005.
  • Plaza de Toros de Valladolid, Valladolid (1890).
  • Plaza de Toros de Vera, Vera (Almerio) (1879).
  • Plaza de Toros de Villafranca de la Sierra, Villafranca de la Sierra (Avilo) (1854).
  • Plaza de Toros de Villamiel, Villamiel (Cáceres) (1996).
  • Plaza de Toros de Villanueva del Arzobispo, Villanueva del Arzobispo (Jaén) (1928).[1]^{[rompita ligilo]}
  • Plaza de Toros de Villena, Villena (Alikanto) (1924).
  • Plaza de Toros de Vinaroz, Vinaroz (Castellón)
  • Plaza de Toros de Zamora, Zamora.
  • Plaza de Toros La Florida, Peñaranda de Bracamonte (Salamanko) (1907).

• Antonio J. Albardonedo Freire, La Génesis de la Tauromaquia Moderna: la Presidencia de la Autoridad y la Construcción de Tribunas, en Laboratorio de Arte, Núm. 18, 2005, pp. 397–416

• Real Maestranza de Caballería de Ronda
• Real Maestranza de Caballería de Sevilla
• Plaza de Toros Monumental de Valencia-Venezuela Arkivigite je 2009-01-22 per la retarkivo Wayback Machine