Isaac Bashevis Singer
Isaac Bashevis SINGER, jen angle, jide יצחק באשעװיס זינגער [JICĥok baŜEvis ZINger], do en esperanta latinliterigo Jicĥok Baŝevis Zinger, pole Izaak Baszewis Singer, ruse Исаа́к (И́цхок) Баше́вис-Зи́нгер [isaAK (JICĥok) baŜEvis ZINger], estas pola-usona verkisto kiu naskiĝis en 1902 en Leoncin (Pollando, en la tiama Kongresa Pollando dum la dispartigoj de Pollando-Litovio aŭ dispartigoj de la Respubliko de Ambaŭ Nacioj, do tiam parto de la Rusa imperio) kaj mortis la 24-an de julio 1991 en Miami (Florido).
Li verkis multajn librojn, precipe romanojn, plejparte en la jida lingvo, kaj ricevis la Nobel-premion pri literaturo de la jaro 1978.
Interalie, Jicĥok Baŝevis Zinger estis fama vegetarano. Jen citaĵo de li pri la bestoj (des pli rimarkinda, ĉar li estas mem judo): "Kontraŭ bestoj ĉiu homo estas kiel nazio." aŭ alia fama versio estas "Por la bestoj, ĉiu tago estas Treblinko."
Verkado
[redakti | redakti fonton]Baŝevis Zinger deklaris ke lia celo estis, kaj ĉiam estos, rakonti rakonton, tiel li diris en konversacio kun Richard Burgin titolita "la rakonto estas la mesaĝo". Li plurfoje konfirmis, ke li povas ami literaturon sen serĉi mesaĝojn kaj simbolojn en ĉiu libro, kiun li legas, kaj konfesas, ke lia propra vivo estas en ĉiuj liaj libroj laŭ unu maniero aŭ alia. "La nura problemo en la dua duono de la dudeka jarcento estas ke ne estas sufiĉe da rakontoj, kaj sen rakonto, la vortoj fariĝas sensencaj kliŝoj."
En lia skribo, lia karaktero kiel homo de kredo estas esprimita, kvankam li ne estis atentema ekde infanaĝo. Unu el la oftaj revenantaj ĉeftemoj en liaj skribaĵoj estas la miro de la karakteroj ĉirkaŭ la ekzisto de dio same kiel demandoj pri la esenco de kreado kaj homa ekzisto.
"Mia rilato kun Dio estas rilato de protesto. Mi ne kapablas ribeli ĉar por ribeli oni bezonas iom da potenco, dum por protesti oni tute ne bezonas potencon."
En liaj libroj, ofte la kaŭzo de dubo estas la vera diablo, kiu provas diversmaniere allogi Torao-observantajn ortodoksajn judojn al peko, kredi ke "ne ekzistas leĝo kaj neniu justeco" aŭ konverti al kristanismo. Tiuj duboj igas la karakterojn evoluigi deviojn kaj frenezon. Bashevis-Singer ofte spicis sian skribon kun miksaĵo de judaj kredoj, sorĉoj kaj konceptoj de Kabalo, inkluzive de reenkarniĝoj kaj nomoj de anĝeloj kaj demonoj kiel amara poluso, ĉio kontraŭ la fono de simpla juda vivo. Priskribo de observo de ĉiutagaj micvoj kiel ekzemple preĝoj, tefilino, koŝera kaj Ŝabato kutime okupas parton de la intrigo.
La ampleksa edukado de Jicĥok Baŝevis Zinger, bazita sur klasika literaturo kiun li legis kiel infano "sub la tablo", kiel ekzemple la libroj de Tolstoj kaj Dostojevskij, kune kun libroj de filozofio, estas evidenta en lia skribo, kiu elstaras je la profundo de intrigo- teksita penso. Li estis tre influita fare de Schopenhauer, Baruch Spinoza, Emanuel Kant kaj Friedrich Nietzsche, kaj tio estas evidenta en liaj literaturaj verkoj.
En lia skribo estas centra motivo de ideologia lukto inter kredo kaj religio kaj racieco, kaj lia referenco al la juda religio estas el la angulo de moderna homo, sed kun nuanco de sopiro al malnova juda vivo laŭ la Torao. Tiel li trovas sin defia kontraŭ Dio pro la maljusteco en la mondo kaj la krueleco kiu regas en li. Li difinas sin kiel judon memvole kaj ne pro neceso, kaj la respondo al la demando " Kiu estas judo ?" Ĝi rilatas al tio, kion ĉiu individuo sentas kaj al kia nacieco li volas aparteni.
En la verko de Bashevis-Singer estas sufiĉe da loko por tre sekularaj priskriboj de intensaj seksaj deziroj. Tre reprezenta ekzemplo de tio, estas la rakonto "La Sorĉistino", ene de lia libro "Lust". En sia konversacio kun Burgin pri sia verkado li diras: "Mi dirus, ke la plej bona rilato kun la homaro estas per sekso. Ĉi tie oni lernas multajn aferojn pri la vivo, ĉar en sekso kaj amo malkaŝiĝas la homa naturo, pli ol alimaniere. "Baŝevis Zinger estas edukita por kombini la plej malgravajn ĉiutagajn detalojn kun la dramaj kaj fatalaj; Baŝevis Zinger foje finas la intrigon de siaj rakontoj en pereo, kie liaj protagonistoj havas neniun elirejon de la sorto trudita al ili (kiel ekzemple "Mallonga vendredo" kaj "Yarma kaj Kayla") aŭ iliajn pekojn kaj submetiĝon al la malbona instinkto (kiel ekzemple "Papo Zeidlos"), sed ekzistas rakontoj en kiuj la protagonisto trovas Ripozon kaj bienon (kiel ekzemple "la ŝuistoj").
Vegetarismo
[redakti | redakti fonton]Lia transiro al vegetarismo okazis en relative malfrua stadio en lia vivo, kiam li estis preskaŭ sesdekjara. La vegetarismo ankaŭ estis reflektita en liaj libroj. En lia rakonto "Leterverkisto", la protagonisto de la rakonto, Herman, laŭdas la muson kun kiu li dividis ĉapitron de lia vivo kaj mortis pro tio: "Kion ili scias - ĉiuj ĉi kleruloj, ĉiuj ĉi filozofoj - pri vi, la krono de la kreado? Ĉiuj aliaj estaĵoj estis kreitaj nur por havigi al li manĝaĵon, haŭton, kaj suferi turmenton kaj detruon. Por ili, ĉiuj homoj estas nazioj; ĉar bestoj ĉiutage estas treblinka." Tiel en sia konata libro La Sklavo Baŝevis skribas: "La judoj traktis bestojn kiel la nazioj traktis la judojn. La vortoj kapo, gorĝo-tiroido, hepato, femuro, kartilago ktp tremigis lin. Ĉiufoje kiam li prenis viandon en sian buŝon, ŝajnis al li kvazaŭ li manĝus viandon de siaj infanoj ... Okazis eĉ ke post la sabata manĝo li eliris kaj elvomis ĉion ... "
Zinger lernis Esperanton 
[redakti | redakti fonton]
Zinger lernis Esperanton en Biłgoraj kiam li estis juna kaj eĉ provis skribi unuan rakonton en Esperanto[1]. Li havis respekton por d-ro Zamenhof; li iam loĝis en ĉambro en la apartamento de la okulkuracisto Alpert en la Zamenhof-strato de Varsovio; li sentis sin honorito ke d-ro Alpert estis kolego kaj amiko de d-ro Zamenhof[2].
Disputo pri la Nobelo
[redakti | redakti fonton]La gajno de la Nobelpremio pri Literaturo de Jicĥok Baŝevis Zinger en 1978 establis lin kiel unu el la plej bonaj verkistoj en la mondo. En kontrasto, kelkaj legantoj de jida literaturo estas fervoraj ke ekzistas pli grandaj fortoj en tiu literaturo. Plendoj estis faritaj fare de verkistoj kaj kritikistoj ĉirkaŭ la ŝajna obsedo pri temoj kiel ekzemple sekso kaj superstiĉo en la verkoj de Bashevis, kiuj alportas malbonan nomon al la jida literaturo. Krome, la kutimo de Baŝevis prezenti sin en la amaskomunikilaro kiel la lasta jida verkisto nature vekis la koleron de liaj kolegoj. Sed malgraŭ la tuta kritiko kaj mokado, la plej multaj literaturistoj hodiaŭ konsentas ke la gajno de la Nobel-premio de Bashevis altiris la atenton de sennombraj legantoj pri jida literaturo, kaj ke la aljuĝo de la premio al verkisto estis pravigita.
El lia Nobel-premia parolado, 1978
[redakti | redakti fonton]La rezonado de la ĵurio tekstas interalie jene: "En siaj emociaj rakontoj enradikiĝintaj en la pola-juda kulturo, Jicĥok Baŝevis Zinger vivigas la situacion de la homo, kie ajn li estas."
Li diskutis, kian lingvon li parolos kiam li ricevos la premion. Li ĉiam sentis, ke li ŝuldas sian sukceson al la angla lingvo. En la jida, li diris, libro vendas 2 000 ekzemplerojn, en la plej bona kazo, dum en la angla ĝi estas furorlibro. Tamen nenio povus anstataŭigi lian ŝaton por la jida. Li kredis, ke literaturo devas alporti ĝojon, krei alian mondon por la leganto, kaj tamen, ĝi povus - kaj eble eĉ sian devon - dokumenti kaj konservi formortintajn mondojn. Kiel kompromiso, komencu la paroladon en la jida kaj daŭrigu en la angla. El la parolado:
La jida estas lingvo de ekzilo, sen tero, sen landlimoj, lingvo kiu ne estas subtenata de iu registaro. Ĝi estas lingvo, kiu ne havas vortojn por armiloj kaj militmetodoj. Ĝi estas lingvo kiu malestimas ĝin, ambaŭ judoj kiuj estis integritaj al emancipiĝo kaj nacianoj. La vero estas, ke la aferoj, kiujn la grandaj religioj predikis, estis efektivigitaj de jida-parolantoj en la getoj ĉiutage. Ili estis kun la libro en la plej vera senco de la vorto. Ili ne konis pli grandan plezuron ol la studo de homo kaj homaj rilatoj, kiujn ili nomis "Torao, Talmudo, moralo, Kabalo". La geto estis ne nur rifuĝejo por persekutita malplimulto, sed ankaŭ granda eksperimento en paco, memdisciplino kaj humanismo.
La domo de mia patro sur la strato Krochmalna en Varsovio estis lernejo, juĝejo, domo de preĝo kaj rakontado, kaj ankaŭ loko por geedziĝo kaj Ĥasidaj-festadoj.
En la jida oni povas trovi esprimojn de plezuro, volupto je vivo, sopiro al Mesianismo, pacienco kaj profunda aprezo por homa individueco. En la jida estas humuro kaj aprezo por ĉiu tago en la vivo, por ĉiu panero de sukceso, por ĉiu renkonto de amo... La jida ne prenas venkon kiel memkonreneblaĵo. Ŝi ŝteliras, eskapas, eskapas inter la fortoj de detruo ...
Iuj nomis la jidan lingvo mortinta, sed tiel oni nomis la hebrean dum du mil jaroj. Ĝi reviviĝis en nia tempo rimarkinde, preskaŭ mirakle. La aramea devis esti mortinta lingvo dum jarcentoj, sed tiam ĝi vivigis la Libron de Zoharo, mistika verko de granda valoro. La fakto estas, ke la klasikaj verkoj de jida literaturo estas ankaŭ la klasikaj verkoj de la moderna hebrea literaturo. La jida ankoraŭ ne diris la lastan vorton. Ĝi enhavas trezorojn, kiuj ankoraŭ ne estis malkaŝitaj al la mondo. Ĝi estis la lingvo de martirigitaj kaj justaj sanktuloj, sonĝantoj kaj kabalistoj - riĉaj je humuro kaj memoroj, tiuj kiuj donos kaj la homa raso neniam forgesos. Por provi ilustri tion, la jida estas la inteligenta kaj humila lingvo de ni ĉiuj, la parolformo de timigita sed esperplena homaro.
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ (eo) Giorgio Silfer, Raŭmo: fino de verda trockismo, Literatura Foiro, p. 270, n-ro 307, oktobro 2020
- ↑ (en) Singer, Isaac Bashevis (1978), A Young Man in Search of Love, Novjorko: Doubleday. Traduko de J. Singer, 2/IV; p. 53 (?)
| ||||||