zakład

Deverbal from zakładać. First attested in 1386.

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /zakɫaːt/
• IPA^(key): (15^th CE) /zakɫɒt/

zakład m inan

1. (attested in Greater Poland) foundation
   • 1916 [second half of the 15th century], Stanisław Słoński, editor, Psałterz puławski‎^[1], Greater Poland, pages 17, 9:

     Zaklady (fundamenta) gor zamøczony są y poruszony są

     [Zakłady (fundamenta) gor zamącony są i poruszony są]

   • 1977-1980 [1471], Wanda Żurowska-Górecka, Vladimír Kyas, editors, Mamotrekty staropolskie, page 295:

     Fides est substancia, zaclad, fundamentum twyerdoscz (est autem fides sperandum substantia rerum Hebr 11, 1)

     [Fides est substancia, zakład, fundamentum twierdość (est autem fides sperandum substantia rerum Hebr 11, 1)]

2. (attested in Masovia) collateral in the form of money or movable or immovable property
   • 1930 [c. 1455], “Deut”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[2], section 24,6:

     Nye przymyesz myasto zaklada (loco pignoris, ib. 24, 17: zakladv) spodnyego y zvirzchnyego zarnowa

     [Nie przymiesz miasto zakłada (loco pignoris, ib. 24, 17: zakładu) spodniego i zwirzchniego żarnowa]

   • 1912-1930 [1441], Monumenta Iuris cura praepositorum Chartophylacio Maximo Varsoviensi, volume III, page 87:

     Andreas omnia bona sua mobilia et immobilia... domino Nicolao inpingnorauit et dare debet vlg. pro *furdroweny saclad

     [Andreas omnia bona sua mobilia et immobilia... domino Nicolao inpingnorauit et dare debet vlg. pro furdrowany zakład]

   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 61:

     Slvza vstawycz, aby zadny zyth... chrzesczyanynowy... swych penyądzy na lysthy zastawne nye poszyczal..., alye tylko na zaklath dostateczny (ad pignus sufficiens) pozyczycz moze

     [Słusza ustawić, aby żadny Żyd... chrześcijaninowi... swych pieniędzy na listy zastawne nie pożyczał..., ale tylko na zakład dostateczny (ad pignus sufficiens) pożyczyć może]

   • 1874-1891 [End of the fifteenth century], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[3], [4], [5]}, volume I, page XLV:

     Smyegessz syą rzeczy ktorego klamcze a wyessyolesz z rzeczy gego, yusz masz swoy zaklad v nyego (pignus sibi dedit)

     [Śmiejesz się rzeczy ktorego kłamce a wiesiołeś z rzeczy jego, już masz swoj zakład u niego (pignus sibi dedit)]

3. (attested in Greater Poland) money paid by parties to ensure compliance with the settlement
   • 1888 [1386], Romuald Hube, editor, Zbiór rot przysiąg sądowych poznańskich, kościańskich, kaliskich, sieradzkich, piotrkowskich i dobrzyszyckich z końca wieku XIV i pierwszych lat wieku XV‎^[6], Greater Poland, page 59:

     Jaco Andreas porussil trzsi copi lnu, ne mayø praua, pod trzemi grziwnami zakladu

     [Jako Andreas poruszył trzy kopy lnu, nie maję prawa, pod trzemi grzywnami zakładu]

4. undertaking established personally and ex officio in real estate affairs
   • 1868 [1498], Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej : z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Alexandra hr. Stadnickiego‎^[7], volume XV, page 356:

     Petrus... vicecapitaneus Leopoliensis ex commisione capitanei vallavit vad[ium fa]cialem al. zaklad obliczny centum marcarum inter... Valentinum... et.... Vanyko

     [Petrus... vicecapitaneus Leopoliensis ex commisione capitanei vallavit vad[ium fa]cialem al. zakład obliczny centum marcarum inter... Valentinum... et.... Vańko]

5. (attested in Greater Poland) compulsory lien
   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 63:

     Vstawyamy, aby woszny... ho wyną, yasz rzeczona szethmdzeszanth, volv w szakladze począdzacz ma

     [Ustawiamy, aby woźny... ho winę, jaż rzeczona siedmdziesiąt, wołu w zakładzie pociądzać ma]

6. repayable loan granted by a lord to a peasant for management of their household
   • 1856-1870 [1486], Antoni Zygmunt Helcel, editor, Starodawne Prawa Polskiego Pomniki‎^[8], volume II, number 4307:

     Quem (sc. Martinum) habes et seruas... ita bonum hominem ad utilitatem ipsius Luce, cum censibus, laboribus, ... obuencionibus al. z schosmy et cum subsidiis zakladmy

     [Quem (sc. Martinum) habes et seruas... ita bonum hominem ad utilitatem ipsius Luce, cum censibus, laboribus, ... obuencionibus al. z szosmy et cum subsidiis zakładmi]

7. (attested in Greater Poland) entrusted good or ware; deposit
   • 1977-1980 [c. 1470], urowska-Górowska Wanda, Kyas Vladimir, editors, Mamotrekty staropolskie‎^{[9], [10], [11]}, Lubin, page 32:

     Zaglad depositum (anima, quae... negaverit proximo suo depositum, quod fidei eius creditum fuerat... reddet omnia Lev 6, 2)

     [Zakład depositum (anima, quae... negaverit proximo suo depositum, quod fidei eius creditum fuerat... reddet omnia Lev 6, 2)]

8. (attested in Southern Borderlands) reward for the winner of a race
   • 1880-1894 [Middle of the fifteenth century], Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności‎^[12], volume I, Lviv, page 63:

     Omnes quidem currunt, sed vnus accipit brauium zaclad, [c]zacz (I Cor 9, 24)

     [Omnes quidem currunt, sed vnus accipit brauium zakład, [c]zacz (I Cor 9, 24)]

• Polish: zakład

• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “zakład”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN

Inherited from Old Polish zakład. By surface analysis, deverbal from zakładać. Compare Kashubian zakłôd and Slovincian zaklod.

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -akwat
• Syllabification: za‧kład

zakład m inan (diminutive zakładzik)

1. facility; institution, establishment, undertaking; factory, plant (economic unit dealing with the production and sale of something or performing some service)

   Synonym: przedsiębiorstwo

2. facility, institution (place where medical, protective, or pedagogical activities are performed)
3. department (unit at a place of learning)
4. educational institution (place specializing people in a particular field, branch, or profession)
5. bet, wager (agreement between two parties that a stake will be paid by the loser to the winner) [with o (+ accusative) ‘for what’ and z (+ instrumental) ‘with whom’]
6. tucked edge; wrinkle, crease (end of something placed under something else, e.g. a dress)
7. (obsolete, hunting) area of hunting laid out by the hunters
8. (obsolete) pledge, guarantee
9. (obsolete) foundation

   Synonyms: fundacja, podstawa, założenie

10. (obsolete, military) formation (group of soldiers)

    Synonym: formacja

11. (obsolete) reward for winning

    Synonym: nagroda

12. (obsolete) border stone with an engraved cross, coat of arms, or inscription
13. (obsolete) manner, way, mode; norm; order; arrangement
14. (obsolete, construction) layout, plan, design (drawing or idea of a building which will be followed)
15. (obsolete, woodworking) notch (chip cut into something to allow for easy fitting)

    Synonym: felc

16. (obsolete) slicer part (component of a machine for slicing)
17. (Middle Polish) engaging in hand-to-hand combat

According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), zakład is one of the most used words in Polish, appearing 28 times in scientific texts, 141 times in news, 123 times in essays, 9 times in fiction, and 10 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 311 times, making it the 162nd most common word in a corpus of 500,000 words.^[1]

• zakład in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• zakład in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “zakład”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku
• “ZAKŁAD”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku, 06.01.2010
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “zakład”, in Słownik języka polskiego
• Aleksander Zdanowicz (1861) “zakład”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1927), “zakład”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 8, Warsaw, page 124