Μάρμαρο

Αυτό το λήμμα παρουσιάζει το θέμα από ελληνική οπτική γωνία ή δίνει δυσανάλογο βάρος στην ελληνική πτυχή ενός παγκόσμιου θέματος. Προσπαθήστε να το ανασκευάσετε ή και να προσθέσετε πληροφορίες έτσι ώστε να καλύπτει πληρέστερα και περισσότερο ουδέτερα το θέμα. Παρακαλούμε δείτε τη σχετική συζήτηση στη σελίδα συζήτησης του λήμματος.

Το μάρμαρο είναι πέτρωμα αποτελούμενο από ασβεστίτη (CaCO3) ή και από το συνδυασμό των ορυκτών ασβεστίτη (CaCO₃) και δολομίτη ((Ca,Mg) (CO₃)₂) και έχει δημιουργηθεί από την μεταμόρφωση ασβεστόλιθων, δηλαδή ιζηματογενών ανθρακικών πετρωμάτων. Η λέξη ετυμολογείται από την αρχαιοελληνική μάρμαρος, δηλαδή «λαμπερός λίθος». Κατά την ομηρική εποχή είχε την έννοια μεγάλου ογκόλιθου, ανεξαρτήτως σύστασης του πετρώματος, ενώ αργότερα με την εξέλιξη της πετρογραφικής και γεωλογικής ορολογίας, χρησιμοποιούνταν για να καλύψει τις κατηγορίες εκείνες των πετρωμάτων που προέρχονται από τη μεταμόρφωση ασβεστολίθων ή δολομιτών^[1].

Στην εμπορική γλώσσα, ως μάρμαρο θεωρείται κάθε κρυσταλλικό πέτρωμα, με ορυκτολογική σύσταση στην οποία επικρατούν κυρίως ορυκτά με σκληρότητα 3 ως 4 της σκληρομετρικής κλίμακας Mohs (ασβεστίτης,δολομίτης κλπ) και το οποίο επιπλέον επιδέχεται κοπή, λείανση και στίλβωση ώστε να είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί ως διακοσμητικό ή δομικό υλικό. Στην κατηγορία των μαρμάρων ανήκουν διάφορα πετρώματα, ποικίλων χρωμάτων, εξορυσσόμενα σε όγκους, επιδεκτικά κοπής σε πλάκες, λειάνσεως και στιλβώσεως, καθώς και ο πωρόλιθος, το αλάβαστρο, ο όνυχας, οι δομικοί λίθοι λαξευτοί ή όχι, οι σχιστολιθικές και οι ασβεστολιθικές πλάκες και παρεμφερή πετρώματα χρησιμοποιούμενα για δομικούς και διακοσμητικούς σκοπούς^[1].

Ο όρος μαρμαροφόρο κοίτασμα υποδηλώνει ότι ο εξορυσσόμενος τύπος (ή τύποι μαρμάρου) είναι οικονομικά εκμεταλλεύσιμος, διαφορετικά γίνεται λόγος για μαρμαροφόρο εμφάνιση. Ο όρος μαρμαροφόρο κοίτασμα αντιστοιχεί στον όρο μεταλλοφόρο κοίτασμα, με την διαφορά ότι η % περιεκτικότητα του κοιτάσματος σε χρήσιμο μέταλλο, στην περίπτωση αυτή αντικαθίσταται με τον % συντελεστή αποληψιμότητας/εξορυξιμότητας αναφορικά με υγιή ογκομάρμαρα.

Οι μαρμαροφόρες περιοχές αποτελούν γεωγραφικές ενότητες, οι οποίες συγκροτούνται από ένα ή περισσότερα μαρμαροφόρα κοιτάσματα και οι οποίες εντάσσονται σε συγκεκριμένη μαρμαρογενετική επαρχία αναλόγως την γεωτεκτονική ζώνη στην οποία ανήκουν. π.χ. η μαρμαρογενετική επαρχία της ενότητας Παγγαίου, που ανήκει γεωτεκτονικά στην Εσωτερική Μεταμορφική Ζώνη, περιλαμβάνει τις μαρμαροφόρες περιοχές: νήσου Θάσου, όρους Παγγαίου, ορέων Λεκάνης, Φαλακρού όρους, Μενοίκιου Ορους και όρους Αγκιστρο.

Το μάρμαρο χαρακτηρίζεται από κοκκοβλαστικό ιστό. Τα μάρμαρα με μικρό ποσοστό μαρμαρυγιών χαρακτηρίζονται ως σιπολίνες. Οι διαφορετικές ποικιλίες του μαρμάρου είναι, αρχικά, προϊόντα ιζηματογένεσης του ασβεστίτη (μιας αργής διαδικασίας γεωλογικού σχηματισμού) και διαφέρουν μεταξύ ως προς το χρώμα, τη σύσταση και τη χημική σύνθεση. Η σκληρότητά του είναι 3-4, ανάλογα με τη σύνθεσή του και η θραύση του ακανόνιστη, ενώ το ειδικό βάρος του ποικίλλει από 1,8 - 2,85 περίπου.

Το μάρμαρο έχει τη χημική σύνθεση του ανθρακικού ασβεστίου ή ασβεστίτη (CaCO3) ή του δολομίτη ((Ca,Mg) (CO₃)₂) ή και συνδυασμό των δύο ορυκτών. Ο καθαρός ασβεστίτης είναι λευκός, αλλά ορυκτές προσμίξεις προσθέτουν χρώμα σε τυχαία πρότυπα. Για παράδειγμα ο αιματίτης προσθέτει το κόκκινο χρώμα. Γενικότερα, από απόψεως χρώματος τα μάρμαρα διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: τα μονόχρωμα και τα πολύχρωμα. Οι πιο κοινές αποχρώσεις των μονόχρωμων πετρωμάτων είναι το λευκό και το γκρίζο. Από πλευράς αιτίων χρωματισμού, μπορούν να ταξινομηθούν επίσης σε δυο μεγάλες κατηγορίες: τα ιδιοχρωματικά και τα αλλοχρωματικά μάρμαρα^[2].

Όλα τα άλατα ανθρακικών οξέων, δεχόμενα την άμεση επίθεση των οξέων, παράγουν διαλυτά οξέα και διοξείδιο του άνθρακα. Συνεπώς, η όξινη βροχή αποτελεί τον μεγαλύτερο εχθρό των μαρμάρων μαζί με την ατμοσφαιρική μόλυνση.

Οι παράγοντες, οι οποίοι επηρεάζουν την τελική επιλογή του μαρμάρου ή γενικότερα του φυσικού διακοσμητικού πετρώματος για διάφορες χρήσεις, είναι κυρίως οι εξής:

• Δυνατότητα εφαρμογής της κατάλληλης τεχνολογίας επεξεργασίας, ώστε να επιτευχθεί η επιθυμητή επεξεργασμένη επιφάνεια, καθώς και εξασφάλιση του υλικού που θα χρειασθεί.

• Φυσικομηχανικές ιδιότητες του πετρώματος, οι οποίες πρέπει να πληρούν τις προδιαγραφές ώστε να μην επηρεασθεί μελλοντικά το υλικό από τις φθορές λόγω κλιματικών αλλαγών.

• Το συνολικό κόστος της επένδυσης.

Θα πρέπει να προηγηθεί η πιστοποίηση της ποιότητας του μαρμάρου, μετά από καθορισμό των φυσικών και μηχανικών ιδιοτήτων του, οι οποίες θα προσδιορίσουν τελικά και την ικανότητα αντίστασης στη περιβαλλοντική φθορά.

Ενδεικτικός κατάλογος με τις φυσικομηχανικές ιδιότητες, καθώς και την ορυκτολογική και χημική σύσταση των κυριοτέρων εμπορικών τύπων των ελληνικών διακοσμητικών πετρωμάτων.

Η εικόνα που συνδέεται συνήθως με την αρχαιοελληνική μνημειακή γλυπτική είναι αγάλματα και οικοδομήματα από λευκό μάρμαρο. Μια εικόνα λανθασμένη, ωστόσο, γιατί αφενός το μάρμαρο ως υλικό διαθέτει τόση λευκότητα όση του επιτρέπουν οι προσμίξεις του, αφετέρου γιατί η θέαση του λευκού μαρμάρου στην αρχαία Ελλάδα ισοδυναμούσε σχεδόν με ιεροσυλία.

Οι φιλολογικές μαρτυρίες για τους τρόπους εξόρυξης των μαρμάρων είναι λιγοστές έως ανύπαρκτες. Τα διάφορα ευρήματα ή οι όποιες διαπιστώσεις μας προκύπτουν από έρευνες στα αρχαία λατομεία και από πειραματικές εφαρμογές μεθόδων που διατηρούνταν ως πρόσφατα –στις αρχές του περασμένου αιώνα- για την εξόρυξη του μαρμάρου.

Εν γένει τα αρχαία λατομεία διακρίνονταν σε επιφανειακά ή υπόγεια, σε συγκυριακά ή μόνιμα. Τα συγκυριακά εξυπηρετούσαν μάλλον τις ανάγκες ενός συγκεκριμένου έργου, ενώ στα μόνιμα οργανωμένα λατομεία εξορυσσόταν ορυκτό για διάφορα έργα που μεταφερόταν ενίοτε σε μεγάλες αποστάσεις. Στα υπαίθρια λατομεία η θραύση και αποκοπή του υλικού γινόταν με κατακόρυφες και οριζόντιες αυλακιές με πριόνι και άμμο. Στη συνέχεια άνοιγαν σε αυτά υποδοχές για μεταλλικές ή ξύλινες σφήνες, προκειμένου να αποσπάσουν τον όγκο από το μητρικό πέτρωμα.

Σύμφωνα με τον Τόνι Κόζελιτς, της γαλλικής αρχαιολογικής σχολής, οι αρχαίοι λατόμοι χρησιμοποιούσαν μεταλλικές σφήνες, 25-27 εκ., στα λατομεία μαρμάρου. Με την εξόρυξη του όγκου ακολουθούσε η πρώτη λάξευση ή «πελέκησις». Με αυτόν τον τρόπο έφευγε το περιττό βάρος και γινόταν ευκολότερη η μεταφορά. Τα κιονόκρανα, οι στήλες και διάφορα μισοτελειωμένα αγάλματα που βρέθηκαν σε αρχαία λατομεία μαρμάρου, ενισχύουν αυτή την πεποίθηση.

Η μεταφορά των ογκόλιθων από το λατομείο στο εργαστήριο ονομάζονταν από τους αρχαίους λιθαγωγία ή κομιδή και δεν ήταν πάντα εύκολη, γιατί πολύ συχνά η απόσταση ήταν μεγάλη και το έδαφος ορεινό και ανώμαλο, ενώ άλλες φορές μεσολαβούσε η θάλασσα. Συνήθως για μικρές και οριζόντιες αποστάσεις και για όγκους όχι μεγάλους χρησιμοποιούσαν φάλαγγες ή σκυτάλες, δηλαδή ξύλινους κυλίνδρους. Εν γένει φθηνότερη μεταφορά θεωρείτο θαλάσσια και γινόταν με «φορτηγίδες λιθαγωγούς» στις οποίες στοίβαζαν τους μικρότερους όγκους, ενώ τους μεγαλύτερους -για να είναι ελαφρύτεροι μέσω της άνωσης - τους κρεμούσαν στο νερό από ξύλινα δοκάρια, που στηριζονταν σε δυο αμφίπρυμνες φορτηγίδες.

Σήμερα ουδείς θα μπορούσε να χτίσει τον Παρθενώνα!

Μαρμάρινα έργα τέχνης: όταν το μάρμαρο γίνεται κερί..

Tα μάρμαρα και οι φυσικοί λίθοι του αρχαίου κόσμου

Η ταυτοποίηση της χρήσης των ελληνικών μαρμάρων και λίθων στον αρχαίο κόσμο αποτελεί σημαντικό στοιχείο της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδος. Όχι μόνο των λευκών (Πεντέλης, Θάσου, Πάρου, Νάξου κλπ) που κυριάρχησαν κατά την αρχαιότητα αλλά και πολλών εγχρώμων (κόκκινα, πράσινα, γκρίζα, µαύρα, πολύχρωμα κ.α.), τα οποία χρησιμοποιήθηκαν επίσης στην κατασκευή και διακόσμηση οικοδομημάτων και έργων τέχνης της προχριστιανικής, Ρωμαϊκής αλλά και της Βυζαντινής και μεταβυζαντινής περιόδου. Το ζήτημα της προέλευσης των γλυπτών, ειδικότερα των μουσείων του εξωτερικού, από τα ελληνικά μάρμαρα παραμένει ανοικτό για αρχαιολόγους, ιστορικούς, και άλλους επιστήμονες. Συνεπώς θα πρέπει να γίνει μια προσπάθεια καταγραφής των αρχαίων λατομείων ή θέσεων εξόρυξης και εν συνεχεία λήψης δειγμάτων από τις θέσεις αυτές ώστε να δημιουργηθεί ευρεία βάση δεδομένων που θα επιτρέψει στους επιστήμονες να συσχετίσουν με σύγχρονες επιστημονικές μεθόδους (π.χ. μέθοδος ανάλυσης σταθερών ισοτόπων) τα μάρμαρα αυτά με τα αντίστοιχα μνημεία ή έργα τέχνης.

Η προέλευση των μαρμάρων στα μνημεία του αρχαίου κόσμου

Η μέθοδος της Ανάλυσης Σταθερών Ισοτόπων C και Ο για την προέλευση του μαρμάρου

Λίθος Μάρμαρος, Ταινάριος

Η εξόρυξη των μαρμάρων πραγματοποιείται κατά κύριο λόγο με επιφανειακές εκμεταλλεύσεις (λατομεία μαρμάρων), στις οποίες γίνεται η απόσπαση (κοπή) των μαρμάρων με χρήση συρματοκοπών ή άλλου ειδικού εξοπλισμού. Το πρώτο στάδιο είναι η οριοθέτηση του προς εκμετάλλευση τμήματος του κοιτάσματος και η επιλογή της θέσεως, από όπου θα γίνει η προσπέλασή του και η εκκίνηση της εξόρυξης. Η μέθοδος εκμεταλλεύσεως που χρησιμοποιείται στην υπαίθρια εξόρυξη είναι αυτή των ορθών βαθμίδων με ύψος και πλάτος που καθορίζονται από τον Κανονισμό Μεταλλευτικών και Λατομικών Εργασιών, ώστε να εξασφαλίζεται η ασφάλεια.

Η κατακόρυφη αύξηση στη χρήση των συρματοκοπών (και των αλυσοπριόνων) τα τελευταία χρόνο για την εξορυκτική διαδικασία στα λατομεία μαρμάρων, οδήγησε μοιραία σε αύξηση των ατυχημάτων που σχετίζονται με τη χρήση των συγκεκριμένων μηχανών^[3][4].

Οι όγκοι αποκόπτονται από το μητρικό πέτρωμα με την χρήση διατρημάτων που ορύσσονται οριζόντια και κατακόρυφα και τα οποία τέμνονται και μέσω αυτών διέρχεται το αδαμαντοφόρο σύρμα, το οποίο θα διενεργήσει την κοπή. Το αδαμαντοφόρο σύρμα προσαρμόζεται σε συρματοκοπή που κινείται επί ραγών και κατά τη διάρκεια της κοπής κινείται προς τα πίσω τανύζοντας το αδαμαντοφόρο σύρμα. Αφού αποκοπεί ο «πάγκος» προς εξόρυξη από το μητρικό πέτρωμα, ακολουθεί η φάση της αποκόλλησης.

Η αποκόλληση διενεργείται με την χρήση εκσκαφέα με προσαρμοσμένο νύχι (ripper).Για να διευκολυνθεί η διαδικασία αυτή τοποθετείται εντός της τομής του αδαμαντοφόρου σύρματος υδρόσακκος (hydro bag), ο οποίος δεν είναι τίποτε άλλο από δύο μεταλλικά ελάσματα, ενωμένα περιμετρικά, εντός των οποίων εισπιέζεται νερό με υψηλή πίεση με αποτέλεσμα την παραμόρφωση των ελασμάτων,τα οποία παίρνουν το σχήμα μαξιλαριού και για αυτό το λόγω ονομάζονται και μαξιλάρια νερού (water pillow). Η παραμόρφωση αυτή επιτρέπει στο νύχι να εργαστεί απρόσκοπτα χωρίς να καταπονηθεί ιδιαίτερα.

Οι εξορυσσόμενοι όγκοι, που μπορούν να δώσουν εμπορεύσιμα ογκομάρμαρα, ξεχωρίζονται προκειμένου να ορθογωνιστούν, ενώ τα στείρα υλικά είτε διαστρώνονται προς αποκατάσταση του χώρου είτε υπόκεινται σε θραύση, προκειμένου να αποτελέσουν χρήσιμο παραπροϊόν. Τα διαμορφωμένα ογκομάρμαρα φορτώνονται με φορτωτή σε φορτηγά πλατφόρμες προκειμένου να οδηγηθούν στα εργοστάσια επεξεργασίας (σχιστήρια) και στα σημεία πώλησης.

Εκτός από την υπαίθρια εκμετάλλευση τα μάρμαρα είναι δυνατόν να εξορυχθούν και με υπόγεια εκμετάλλευση, η οποία μπορεί να υπαγορευθεί είτε για λόγους οικονομίας της μεθόδου είτε για περιβαλλοντικούς λόγους. Η υπόγεια εκμετάλλευση μαρμάρων κερδίζει έδαφος σε σχέση με την υπαίθρια εκμετάλλευση διαθέτοντας συγκριτικά πλεονεκτήματα, εντούτοις ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται στους κινδύνους αστοχίας κ.α. που ανακύπτουν στις υπόγειες εκμεταλλεύσεις και σχετίζονται κυριως με την συμπεριφορά των περιβαλλόντων πετρωμάτων^[5][6].

Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία και συγκεκριμένα με το άρθρο 5 του Μεταλλευτικού Κώδικα (Ν.Δ. 210/1973, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει) το μάρμαρο έχει χαρακτηριστεί λατομικό ορυκτό. Η εξόρυξη, η αδειοδότηση και η περιβαλλοντική αποκατάσταση των λατομικών ορυκτών διέπεται από ειδικότερη νομοθεσία^[7][8].

Το δικαίωμα έρευνας και εκμετάλλευσης των μαρμάρων ανήκει στον ιδιοκτήτη της εδαφικής έκτασης, μέσα στην οποία υπάρχουν, ή σ' εκείνον στον οποίο ο ιδιοκτήτης παραχώρησε το δικαίωμα αυτό. Το δικαίωμα της εκμετάλλευσης επεκτείνεται σε όλα τα παραγόμενα υποπροϊόντα, καθώς και στην αξιοποίηση των εξορυκτικών αποβλήτων κατά τη διαχείρισή τους, που προέρχονται από την εξόρυξη και την επεξεργασία των ογκομαρμάρων. Η έρευνα και η εκμετάλλευση των λατομείων μαρμάρων επιτρέπεται μόνον κατόπιν σχετικής άδειας που χορηγείται αρμοδίως, ύστερα από αίτηση του έχοντος το σχετικό δικαίωμα^[9].

Η παγκόσμια παραγωγή μαρμάρου κυριαρχείται από 4 χώρες, που αντιπροσωπεύουν σχεδόν το ήμισυ της παραγωγής μαρμάρων και διακοσμητικών λίθων. Η Ιταλία είναι ο παγκόσμιος ηγέτης στην παραγωγή μαρμάρου, με μερίδιο 20% της παγκόσμιας παραγωγής ακολουθούμενη από την Κίνα με 16%, την Ινδία με 10% και την Ισπανία στην τέταρτη θέση κατάταξης με 6% της παγκόσμιας παραγωγής. Οι λοιπές παραγωγές χώρες αντιπροσωπεύουν το άλλο μισό της παγκόσμιας παραγωγής μαρμάρου^[10][11].

Πολύ γνωστά ξένα μάρμαρα είναι τα μάρμαρα της περιοχής Carrara της Ιταλίας^[12], τα λευκά μάρμαρα της Lasa Ιταλίας, το ιταλικό μάρμαρο Giallo di Siena, το μάρμαρο Portuguese Pink, το λευκό μάρμαρο Αfyon της Τουρκίας με ζαχαρώδη δομή, το λευκό μάρμαρο Sivec του FYROM κ.ά. Αναφορικά με το ελληνικό μάρμαρο, υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία μαρμάρων σε διάφορους τύπους και χρωματισμούς, κυρίως όμως λευκά μάρμαρα, ορισμένα από τα οποία είναι από τα καλύτερα μάρμαρα του κόσμου. Πολύ γνωστά ελληνικά μάρμαρα είναι τα λευκά μάρμαρα της Πεντέλης και του Διονύσου, τα λευκά – ημίλευκα μάρμαρα της περιφέρειας Καβάλας – Θάσου-Δράμας, τα μάρμαρα της περιοχής Τρανοβάλτου Κοζάνης, τα μάρμαρα της Νάξου, τα ροζ μάρμαρα της περιοχής Πηλίου κ.ά. Ο κλάδος των ελληνικών μαρμάρων και των «εν γένει» διακοσμητικών πετρωμάτων αποτελεί παραδοσιακό κλάδο με ουσιαστική συμβολή στην εθνική οικονομία, κατέχει ηγετική θέση στην παγκόσμια παραγωγή, την οποία προσπαθεί να διατηρήσει παρά τις αντίξοες συνθήκες από τον έντονο διεθνή ανταγωνισμό αλλά και από τους περιορισμούς που σχετίζονται κυρίως με τα περιβαλλοντικά θέματα. 

Το 2004, η Ελλάδα ήταν παγκοσμίως στην 11η θέση μεταξύ των χωρών παραγωγών διακοσμητικών πετρωμάτων, μετά τις Κίνα, Ινδία, Ιταλία, Ισπανία, Ιράν, Τουρκία, Βραζιλία, Αίγυπτο, Πορτογαλία και ΗΠΑ. Σε αυτό συνέβαλε και η ποιοτική ανωτερότητα του ελληνικού μαρμάρου (χρώματα, φυσικομηχανικά χαρακτηριστικά κλπ) που αποτελεί σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα των επιχειρήσεων του κλάδου στις εξαγωγικές δραστηριότητες.Ενδεικτικά, μόνο στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, υπάρχουν πάνω από 50 ενεργά λατομεία μαρμάρων (περιοχή της Δράμας-Καβάλας-Θάσου) και οι εργαζόμενοι της συγκεκριμένης περιφέρειας στον κλάδο εκτιμώνται σε 3.000-4.000 άτομα^[13]. Στην περιοχή αυτή μπορεί να εντοπίσει κανείς πέντε (5) εξορυκτικά κέντρα μαρμάρου όπου η λατομική δραστηριότητα εμφανίζεται με έντονα παραγωγικά χαρακτηριστικά, αποδεικνύοντας ότι τα λατομεία μαρμάρου της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης αποτελούν μακράν και με μεγάλη διαφορά τη σημαντικότερη περιοχή στην Ελλάδα που συνεισφέρει παραγωγικά στον κλάδο του μαρμάρου^[14]. Το λευκό μάρμαρο της Περιφέρειας αυτής αναδεικνύεται ως ο «Λευκός Χρυσός» για την τοπική αλλά και εθνική οικονομία^[15].

Οι δυνατότητες αξιοποίησης των υποπροϊόντων που προέρχονται από τα λατομεία μαρμάρου είναι μεγάλες και υπάρχουν σημαντικές εναλλακτικές χρήσεις (αδρανή υλικά, πληρωτικά υλικά, μαρμαρόσκονη, μαρμαροψηφίδα κλπ) αλλά, τόσο λόγω οικονομικών συγκυριών όσο και λόγω των χρόνιων προβλημάτων του κλάδου, δεν έχει πραγματοποιηθεί επαρκής έρευνα και επιχειρηματική ανάληψη πρωτοβουλιών, ενώ ακόμα περισσότερο δεν καταγράφονται αποφασιστικές κρατικές προσπάθειες για την ανάπτυξη του τομέα^{[16][17][18][19]}.

• Τεχνητό μάρμαρο
• Γρανίτης
• Τεχνογρανίτης
• Μάρμαρο Πάρου
• Μάρμαρο Καρράρα
• Λατομεία μαρμάρου στον Τρανόβαλτο Κοζάνης
• Τα μάρμαρα της Μάνης

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:   μάρμαρο

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Μάρμαρο

• Ρεπορτάζ για τη χρήση του μαρμάρου ως υλικού για την κατασκευή οικοδομημάτων (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Η σημειολογία του τομέα εξόρυξης μαρμάρου μέσα στην κρίση!
• Μάρμαρο Ασβεστόλιθος και Δολομίτης
• Ελληνικό μάρμαρο: ένας αναπτυξιακός τομέας με Α κεφαλαίο!
• Υπόγεια εκμετάλλευση ελληνικού μαρμάρου στο Βώλακα
• Η αρχαιότερη υπόγεια εκμετάλλευση μαρμάρου στην σύγχρονη Ελλάδα
• Aσφάλεια στα υπόγεια λατομεία μαρμάρου.
• Poikiloi lithoi: το βιβλίο του Lorenzo Lazzarini για τα πολύχρωμα ελληνικά μάρμαρα