Mawddwy (cwmwd)
| Math | cwmwd  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Rhan o'r canlynol | Teyrnas Powys |
| Gwlad |  Cymru |
- Erthygl am y cwmwd hanesyddol yw hon. Am y gymuned fodern, gweler Mawddwy.
Cwmwd hanesyddol ym Meirionnydd oedd Mawddwy.
Yn wreiddiol oedd Mawddwy yn deyrnas annibynnol ond yn ddiweddarach daeth yn rhan o Bowys. Wedi hynny, pan basiwyd Y Deddfau Uno 1536 a 1543, daeth yr ardal yn rhan o Sir Feirionnydd ac mae'n awr yng Ngwynedd. Mae'r enw yn parhau i gael ei ddefnyddio am yr ardal, sef y tiriogaethau o gwmpas rhan uchaf Afon Dyfi, sy'n tarddu ar lethrau Aran Fawddwy ac yn llifo tua'r de-orllewin. Heblaw Aran Fawddwy, ceir yn enw ym mhentrefi Dinas Mawddwy a Llanymawddwy.
Daeth yr ardal yn enwog oherwydd campau Gwylliaid Cochion Mawddwy. Mae hefyd hen rigwm braidd yn enllibus am yr ardal:
- O Fawddwy tri peth a ddaw:
- Dyn cas, nôd glas a glaw.
Rhennir yr hen gwmwd yn ddau blwyf, sef plwyf Mallwyd i'r de a phlwyf Llanymawddwy i'r gogledd. Fel Penllyn ac Edeirnion mae'n rhan o esgobaeth Llanelwy tra bod gweddill yr hen sir yn rhan o esgobaeth Bangor. Mallwyd oedd prif ganolfan eglwysig y blwyf.
Mae'n bosibl fod Yr Ustus Llwyd, bardd dychanol a fu byw yn y 14g, yn frodor o Fawddwy.
Gweler hefyd
[golygu | golygu cod]- Cantrefi a chymydau Cymru
- Ffridd Braich Lwyd (carnedd)