[go: up one dir, main page]
Neidio i'r cynnwys

Deddfau'r Cyfreithiau yng Nghymru 1536 a 1542

Oddi ar Wicipedia
(Ailgyfeiriad o Y Deddfau Uno 1536 a 1543)
Deddfau'r Cyfreithiau yng Nghymru 1536 a 1542
Enghraifft o'r canlynoldeddf Llywodraeth Lloegr Edit this on Wikidata
Dyddiad cyhoeddi1536 Edit this on Wikidata
Daeth i benDiddymwyd gan Deddf yr Iaith Gymraeg 1993
Statws hawlfraintparth cyhoeddus Edit this on Wikidata
GwladwriaethTeyrnas Lloegr Edit this on Wikidata
Hanes Cymru
WiciBrosiect Cymru

Roedd Deddfau Cyfreithiau yng Nghymru 1536 a 1542, (neu Deddfau Uno, sy'n derm camarweiniol[1])yn ddwy ddeddf a basiwyd yn San Steffan i "gorffori" Cymru'n wleidyddol â theyrnas Lloegr yngyd â'i "huno a'i chysylltu" â hi, ac i ddileu'r iaith Gymraeg. Saesneg o hyn ymlaen oedd iaith swyddogol y gyfraith a gweinyddiaeth. Defnyddiwyd y term 'Deddfau Uno' gan y barnwr Syr John Alun Pugh, mewn darlith a draddodwyd yn ystod Ysgol Haf Plaid Genedlaethol Cymru 1936.[2]

Cefndir

[golygu | golygu cod]

Ar ôl i Harri VIII wneud ei hun yn bennaeth Eglwys Lloegr ym 1534, gwelwyd Cymru fel broblem bosibl a oedd yn cynnwys dynion uchelgeisiol a oedd yn anhapus a'i hanfantais ethnig ac yn rhwystredig gyda chymhlethdodau cyfreithiol. Bu Cymru hefyd yn dir glanio i Harri Tudur ac yn agos at Iwerddon Gatholig. Prif weinyddwr coron Lloegr, Thomas Cromwell, a anogodd y Deddfau yn 1536 a 1542-43 i wneud Cymru yn rhan o Loegr. Nodir fod Cymru'n barod wedi'i gorchfygu ac yna'i hatodi gan Loegr yn dilyn concwest Edward I, dan Statud Rhuddlan yn 1284.[3]

Gweithred y deddfau

[golygu | golygu cod]

Diddymwyd Y Mers ac ehangwyd Tywysogaeth Cymru dros Gymru cyfan. Dilewyd y Gyfraith Cymreig. Disgrifiwyd Cymru fel "Tywysogaeth, Gwlad neu Diriogaeth" a ffirfiwyd ffin â Lloegr. Caniatawyd i Gymry ddal swydd gyhoeddus ond gyda â'r gofyniad i allu siarad Saesneg a gwnaed Saesneg yn iaith y llysoedd yn ogystal a system a farnwriaid "Sesiwn Fawr Cymru". Cadarnhawyd statws yr iaith Saesneg trwy wneud hyn. Rhannwyd y Mers yn siroedd newydd a'u ychwanegu at siroedd Pura Wallia a grewyd ar ôl y concwest.[3]

Ymateb

[golygu | golygu cod]

Yn ôl yr awdur Walter Davies mewn traethawd eisteddfodol yn 1791, pasiwyd y ddedf gan Harri VIII mewn ymateb i gwyn gan y Cymry nad oedd gennynt yr un hawliau a'r Saeson.[4] Yn ôl yr hanesydd gyfoes Martin Johnes, roedd yr uchelwyr Cymreig yn croesawu ennill hwaliau newydd a therfyn y system apartheid a fodolodd tan y pwynt hwn ond mae'n anhebygol y fyddai'r werin yn ymwybodol o'r newid.[3]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig (2008), t.284
  2. ↑ Y Ddeddf Uno, 1536: Y Cefndir a'r Canlyniadau, gol. W. Ambrose Bebb (Caernarfon: Plaid Genedlaethol Cymru, 1937), t.35
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 Johnes, Martin (2019-08-25). Wales: England's Colony (yn Saesneg). Parthian Books. tt. 65–69. ISBN 978-1-912681-56-3.
  4. ↑ Davies, Walter (1791). Rhyddid: traethawd a ennillodd ariandlws Cymdeithas y Gwyneddigion ar ei thestun i eisteddfod Llanelwy B.A. M, DCC, XC. Gan Walter Davies. 1791. Internet Archive. tt. 65–73.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Deddfau%27r_Cyfreithiau_yng_Nghymru_1536_a_1542&oldid=13134717"