Archdderwydd
 Archdderwydd Eisteddfod 1910 | |
| Enghraifft o'r canlynol | galwedigaeth, teitl corfforaethol  |
|---|---|
| Math | arweinydd mudiad, prif swyddog |
| Cysylltir gyda | Eisteddfod Genedlaethol Cymru |
| Gwladwriaeth | y Deyrnas Unedig |
Yr Archdderwydd yw llywydd Gorsedd y Beirdd, ac sydd felly yn llywyddu ar brif ddefodau Eisteddfod Genedlaethol Cymru. Er mai Iolo Morgannwg oedd y cyntaf i lywyddu'r Orsedd pan y'i sefydlwyd, ei olynydd, David Griffiths, dan yr enw barddol "Clwydfardd" oedd yn cyntaf i'w adnabod gyda'r teitl swyddogol.[1]
Ers 1932, dim ond enillwyr blaenorol o'r Goron neu'r Gadair sy'n gymwys i fod yn Archdderwydd. Erbyn cychwyn yr 21G, ehangwyd hyn i gynnwys enillwyr y Fedal Ryddiaith a'r cyntaf i'w ethol dan y rheol yma oedd Robyn Llŷn (Robyn Léwis) (2002–05).[1] Christine James, a ddaeth yn Archdderwydd yn 2013, oedd y fenyw gyntaf a'r dysgwr Cymraeg cyntaf (h.y. unigolyn lle nad oedd y Gymraeg yn famiaith) i ddal y teitl.[2]
Ers yr Ail Ryfel Byd, dim ond un Archdderwydd sydd wedi gwasanaethau mwy nag un cyfnod tair blynedd. Etholwyd Albert Evans-Jones ("Cynan") yn 1950 ac eto yn 1963, ac fe'i ystyrir yn ddylanwad rhyddfrydol ar yr ŵyl; derbyniodd yn gyhoeddus nad oedd gan yr eisteddfod fodern gysylltiad uniongyrchol â derwyddiaeth hynafol. Fe'i urddwyd yn farchog yn 1969 am ei wasanaeth i ddiwylliant Cymreig, yr unig Archdderwydd i dderbyn y teitl.[3]
Yn dilyn gohirio Eisteddfod Genedlaethol 2020 oherwydd Pandemig COVID-19, penderfynwyd ymestyn cyfnod yr Archdderwydd Myrddin ap Dafydd. Newidiwyd y rheolau hefyd er mwyn pennu tymor pob Archdderwydd bellach yn ymestyn dros dair Eisteddfod yn hytrach na thros dair blynedd.[4]
Yn seremoni cyhoeddi Eisteddfod Wrecsam ar 27 Ebrill 2024, trosglwyddwyd yr awenau i Mererid Hopwood, dim ond yr ail fenyw erioed i fod yn archdderwydd.
Rhestr Archdderwyddon
[golygu | golygu cod]
| Enw | Enw barddol | Cyfnod yn y swydd | |
|---|---|---|---|
| David Griffiths | Clwydfardd | 1876-1894 | 
|
| Rowland Williams | Hwfa Môn | 1895-1905 | 
|
| Evan Rees | Dyfed | 1905-1923 | 
|
| John Cadvan Davies | Cadvan | 1923-1924 | 
|
| Howell Elvet Lewis | Elfed | 1924-1928 | 
|
| John Owen-Williams | Pedrog | 1928-1932 | 
|
| John Jenkins | Gwili | 1932-1936 | 
|
| John James Williams | J.J. | 1936-1939 | 
|
| William Crwys Williams | Crwys | 1939-1947 | 
|
| William Evans | Wil Ifan | 1947-1950 | 
|
| Albert Evans-Jones | Cynan | 1950-1953 | 
|
| John Dyfnallt Owen | Dyfnallt | 1954-1957 | 
|
| William Morris | Moi Plas | 1957-1960 | 
|
| Edgar Phillips | Trefin | 1960-1962 | |
| Albert Evans-Jones | Cynan | 1963-1966 | 
|
| E. Gwyndaf Evans | Gwyndaf | 1966-1969 | |
| Gwilym Richard Tilsley | Tilsli | 1969-1972 | |
| Brinley Richards | Brinli | 1972-1975 | |
| R. Bryn Williams | Bryn | 1975-1978 | |
| Geraint Bowen | Geraint | 1978-1981 | |
| James Nicholas | Jâms Nicolas | 1981-1984 | |
| W. J. Gruffydd | Elerydd | 1984-1987 | |
| Emrys Roberts | Emrys Deudraeth | 1987-1990 | |
| William George | Ap Llysor | 1990-1993 | |
| John Gwilym Jones | John Gwilym | 1993-1996 | |
| Dafydd Rowlands | Dafydd Rolant | 1996-1999 | |
| Meirion Evans | Meirion | 1999-2002 | |
| Robyn Lewis | Robin Llŷn | 2002-2005 | |
| Selwyn Griffith | Selwyn Iolen | 2005-2008 | |
| Dic Jones | Dic yr Hendre | 2008-2009 | |
| T. James Jones | Jim Parc Nest | 2009-2013 | 
|
| Christine James | Christine | 2013-2016 | |
| Geraint Lloyd Owen | Geraint Llifon | 2016-2019 | |
| Myrddin ap Dafydd | Myrddin ap Dafydd | 2019-2024 | 
|
| Mererid Hopwood | Mererid Hopwood | 2024-2027 |
Gweler hefyd
[golygu | golygu cod]Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ 1.0 1.1 "The Archdruid". National Museum Wales. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 28 Ebrill 2016. Cyrchwyd 2 September 2016.
- ↑ "Eisteddfod names Christine James first woman archdruid". BBC News. 23 Mehefin 2012. Cyrchwyd 8 Ebrill 2016.
- ↑ "Pwllheli to honour former National Eisteddfod Archdruid Cynan". Daily Post. 22 Ionawr 2016. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 24 Ionawr 2016. Cyrchwyd 8 Ebrill 2016.
- ↑ Ymestyn cyfnod Archdderwydd ar ôl gohirio'r Eisteddfod , BBC Cymru Fyw, 7 Awst 2020.