Receptor (čulo)

Receptor – u čulnom sistemu – je završetak čulnog nerva koji odgovara na podražaj iz unutrašnjeg ili vanjskog okruženja organizma. U odgovoru na takve stimulanse, čulni receptgor pokreće čulnu transdukciju stvarajućio gradijent potencijala ili akcijski potencijal u istoj ili susjednoj ćeliji.^[1]

Čulni receptori za u okus i miris sadrže receptorske molekule koji se vežu za specifične hemikalije. Mirisni receptori u neuronima mirisnih receptora, naprimjer, aktiviraju se u interakciji sa molekulskom strukturom mirisnih molekula. Slično tome, okusni receptori (gustatorni receptori) u okusnim pupoljcima, pri stvaranju akcijskog potencijala, ulaze u interakciju sa hemikalijama iz hrane.

Ostali, kao što su mehanoreceptori i fotoreceptori, odgovaraju na fizičke nadražaje. Na primjer, fotoreceptorska ćelija sadrži specijalizirane proteine kao što su rodopsin u pretvaranju fizičke energije u svjetlu u električne signale. Neke vrste mehanoreceptora pale akcijske potencijale kada im je membrana pod fizičkim pritiskom.

Funkcije senzornih receptora su prva komponenta u čulnom sistemu.

Čulni receptori odgovaraju na specifične modaliteta stimulansa. Podsticajni modalitet, u kojem senzorni receptor odgovara određen je adekvatniom draži čulnih receptora.

Senzorne receptor odgovara na odgovarajući modalitet poticaja, pokretanjem senzornog prijenosa. To se može postići neto pomakom u početnom stanja receptora (vidi sliku ovih pretpostavljenih stanja [1] sa biofizičkih opis .bio-balance.com/Graphics.htm).

Adekvatna draž datog čulnog receptora je onaj modalitet stimulansa za koje posjeduje adekvatan aparat za prenos nadražaja. Adekvatna podsticaj se može koristiti i za klasifikaciju senzornih receptora:

• Baroreceptori odgovaraju na pritisak u krvnim sudovima;
• Hemoreceptori odgovaraju na kemijske stimulanse;
• Receptori elektromagnetskog zračenja reagiraju na elektromagnetsno zračenje

^[2]

• • Infracrveni receptori odgovaraju na infracrveno zračenje:
  • Fotoreceptori odgovaraju na elektromagnetno zračenje vidljive svjetlosti:
  • Receptor ultraljubičastog zračenja odgovaraju na ultraljubičasto zračenje;
• Elektroreceptori reagiraju na električno polje;
  • Lorenzinijeve ampule odgovaraju na električna polja, salinitet i temperaturu, ali im je funkcija prvenstveno elektroreceptorska;
• Hidroreceptori odgovaraju na promjene u vlažnosti;
• Magnetoreceptori odgovaraju na magnetno polja;
• Mehanoreceptori reagiraju na mehanički stres ili mehaničko naprezanje:
• Nociceptori odgovaraju na oštećenja ili opasnost od štete u tkivima, vodeći (često, ali ne uvijek) na percepciju bola;
• Osmoreceptori odgovaraju na osmolarnost tečnosti (kao što je hipotalamus);
• Proprioceptori daju osjećaj položaja;
• Termoreceptori reagiraju na temperaturu: toplinu, hladnoču ili oboje.

Prema lokaciji, čulni receptori mogu biti:

• Kožni receptori se nalaze dermisu ili epidermi.^[3]
• Mišićna vretena sadrže mehanoreceptore za otkrivanje istezanja u mišićima.

Tjelesni čulni receptori koji su blizu površine kože obično se dijele u dvije morfološke grupe:

• Slobodni nervni završeci karakteristični su za nociceptore i termoreceptora, a tako se nazivaju po tome što njihove terminalne grane neurona nemijelinizirane i šire se kroz kožne slojeve dermu i epidermu.

Zaštićeni receptori se sastoje od preostalih tipova kožnih receptora. Enkapsulacija (zaštita) postoji za specijalizirano funkcioniranje.

• Tonusni receptori su čulni receptori koji se polahko prilagođavaju na stimulus i stvaranje akcijskih potencijala tokom trajanja djejstva stimulusa. Na ovaj način se prenose informacije o trajanju stimulusa.^[4] Neki tonusni receptori su stalno aktivni i ukazuju na razinu tkivne pozadine. Primjeri takvih receptora su receptor bola, zglobna kapsula i mišićno vreteno.^[5]
• Fazni receptor je senzorni receptor koji se brzo prilagođava stimulansu. Odgovor ćelije smanjuje vrlo brzo, a zatim se zaustavlja.^[4] Takvi ne daju informacije o trajanju stimulusa, a umjesto toga, neki od njih, prenose informacije o brzim promjenama u intenzitetu i stopi stimulusa. .^[5] Primjer faznog receptora je Pacinijeva korpuskula.

Različiti čulni receptori su oživčeni različitim tipovima nervnih vlakana. Mišići i njima pčridruženi čulni receptori su inervirani čulnim vlaknima tipa I i II, dok su kožni receptor oživčeni Aβ, Aδ i C vlaknima.

• 
  Ilustracija kožnih receptora opipa (taktilnog tjelašca)
• 
  Ilustracija lameliranih tjelašaca
• 
  Prikaz Ruffinijevog tjelašca
• 
  Kožna Merkelova ćelija
• 
  Taktilno tjelašce
• 
  Ilustracija korijena dlakinog pleksusa
• 
  Slobodni nervni završeci

• Čulo
• Nervni sistem
• Neuron

Neuroscience na Wikimedia Commonsu.

Sensory receptors na Wikimedia Commonsu.

• Sensory Receptors na US National Library of Medicine Medical Subject Headings (MeSH)
• The major classes of somatic sensory receptors