Darmstadt

Darmstadt
grad
Panorama, 2003.
Simbol
Službeni naziv: Darmstadt
Država	Njemačka
Regija	DE-HE
Nadmorska visina	144 m
Koordinate	49°52′0″N 8°39′0″E / 49.86667°N 8.65000°E / 49.86667; 8.65000
Površina
- Urbana zona	122,11 km2
Stanovništvo
- Urbana zona	149.743
Gustoća
- Urbana zona	1.226 /km2
Gradonačelnik	Hanno Benz (SPD)
Vremenska zona	CET (UTC+1)
- ljeto	CEST / UTC+2
Poštanski broj	64283–64297
Pozivni broj	+49 06151, 06150 (Wixhausen), 06159
Autooznaka	DA
Kod	06 4 11 000
Veb-sajt: www.darmstadt.de

Darmstadt je njemački grad na jugu savezne pokrajine Hessen, administrativno sjedište istoimenog upravnog okruga i distrikta Darmstadt-Dieburg. Grad pripada oblasti Rajne-Majne i regiji Starkenburg i čini jedno od 10 glavnih centara pokrajine Hessen. Ima oko 150.000 stanovnika, dok šira urbana zona (prema Eurostatu) ima oko 431.000 stanovnika.^[1]

Darmstadt je nakon Frankfurta, Wiesbadena i Kassela četvrti najveći grad u Hessenu. Najbliži veći gradovi su Frankfurt na Majni i Offenbach (oko 30 km sjeverno), Wiesbaden i Mainz (oko 40 km sjeverozapadno), Mannheim oko 45 km te Heidelberg (oko 55 km južno). Za njegov značaj kao grada nauke, naslov koji mu je 1997. dodijelio hesenski ministar unutrašnjih poslova, može zahvaliti Tehničkom univerzitetu i dvjema višim školama (h_da, EHD) s ukupno približno 41.000 učenika i studenata, kao i drugim istraživačkim institucijama. Između ostalih, tu se nalazi i GSI centar Helmholtz za istraživanje teških iona (njem. GSI Helmholtzzentrum für Schwerionenforschung), Evropski centar za kontrolu svemirskih letova (ESA/ESOC), Evropska organizacija za korištenje meteoroloških satelita i tri instituta Frauenhoferovog društva. Osim obrazovnih, postoje i velike firme i postrojenja iz komunikacijske i IT-oblasti, gdje se obavljaju značajna istraživanja i razvoj.

Darmštatski status centra Jugendstila veže se za velikog vojvodu Ernsta Ludviga kad je on 1899. osnovao umjetničku koloniju na uzvišenju Mathildenhöhe.

Porijeklo imena Darmstadt nije u potpunosti razjašnjeno.^[2] Najstariji sačuvani spomen naselja pod nazivom Darmundestat potječe iz 11. vijeka, odnosno nekoliko stotina godina nakon njegovog nastanka. Pokušaji da se objasni porijeklo imena su vrlo različiti:

• Lokalni mediji iznose objašnjenje da je Darmstadt bio utvrđeno naselje nekog kraljevskog šumskog odmarališta pod nazivom Darimund.
• Drugi vjeruju da ime grada predstavlja izvedenicu iz pojmova darre što znači vrata ili prepreka i mund kao zaštita, tako da bi Darmundestat bio naselje oko nekog utvrđenog prolaza.
• Dalje, neki izvode ime iz keltskog korijena dar u značenju drvo ili jela i mont kao brdo ili planina.
• Osim ovih objašnjenja, neki pokušavaju identificirati potok Darmbach kao toponim koji je dao ime gradu. Po ovoj teoriji, Darmstadt bi bio ili mjesto na šumskom potoku (Dam-unda-stat) ili mjesto na močvari ili tresetištu (Darm-unda-stat). Međutim, protiv ove teorije stoji činjenica da, prema dosadašnjim saznanjima, potok Darmbach je tek mnogo kasnije dobio to ime.^[2]

U području Darmstadta spajaju se četiri prirodne geografske cjeline. Na zapadu gradskog područja nalazi se gornjorajnska dolina. Na nju se, na južnom gradskom području, naslanja uski rub brdovitog lanca Bergstraße, koji odavde zapravo i počinje. Na jugoistoku grada počinje brdovito područje Odenwald, kojem pripada i uzvišenje Mathildenhöhe. Najsjevernija tačka Odenwalda nalazi se na saveznoj cesti B 26 u blizini Instituta za botaniku i zoologiju. Sjeverozapad Darmstadta pripada zaštićenom parku Messeler Hügelland. Kroz grad protječu, između ostalih, manje rijeke Darmbach i Modau (kroz južno naselje Eberstadt).

Darmstadt na sjeveru graniči s okrugom Offenbach, a na istoku, jugu i zapadu sa distriktom Darmstadt-Dieburg. Od sjevera u smjeru kazaljke sata graniči s naseljima Egelsbach, gradovima Langen i Dreieich (sva tri u okrugu Offenbach), naseljima Messel, Groß-Zimmern i Roßdorf, gradom Ober-Ramstadt, naseljima Mühltal i Seeheim-Jugenheim, gradovima Pfungstadt, Griesheim i Weiterstadt, kao i naseljem Erzhausen (svi u distriktu Darmstadt-Dieburg).

Područje Darmstadta podijeljeno je na 9 gradskih naselja. Iz statističkih razloga, ona su podijeljena na statističke okruge, a svakom od njih je dodijeljen i određeni broj. Od 9 naselja 5 se ubraja u uži centar grada (okrug od 100 do 500), dok 4 pripadaju vanjskim okruzima (okrug od 600 do 900). To su sljedeća naselja:

¹ stanje: 31. decembar 2010.
² Sjedinjavanjem naselja Arheilgen i Eberstadt 1. aprila 1937. Darmstadt je postao velegrad.

Darmstadtu je status grada darovao car Svetog rimskog carstva Ludovik IV 1330. godine. U to vrijeme Darmstadt je bio vlasništvo grofovije Katzenelnbogen.^[6] Tada pod imenom Darmstait, grad je postao drugo sjedište grofovije, sa malehnim zamkom na mjestu današnjeg, mnogo većeg.^[7] Kada je loza Katzenelnbogem izumrla 1479. grad je potpao pod vlast landgrofovije Hessen, a bio je i sjedište vladajućih landgrofova (od 1567. do 1806.) a poslije toga (do 1918.) i Velikog vojvodstva Hessen.^[8]

Tokom 19. vijeka, stanovništvo grada je poraslo sa nešto više od 10.000 na 72.000.^[9] Politehnička škola, koja je kasnije prerasla u Tehnički univerzitet, danas je poznata kao TU Darmstadt, osnovan 1877. godine.^[10] Početkom 20. vijeka, Darmstadt je važan centar umjetničkog pokreta Jugendstila, njemačke varijante Art Nouveau. Održavanje godišnjih arhitektonskih takmičenja dovelo je do izgradnje mnogih arhitektonskih blaga ovog perioda. Također tokom ovog perioda, hemičar Anton Kollisch je 1912. radeći za farmaceutsku firmu Merck u Darmstadtu, prvi koji je sintetizirao hemikaliju MDMA (poznatiju kao ecstasy). Općinsko područje Darmstadta je prošireno 1937. na susjedna područja Arheilgena and Eberstadta, a 1938. grad je administrativno odvojen od okolnog okruga (Kreis).

Darmstadt je bio prvi grad u Njemačkoj koji je prisilio jevreje da zatvore svoje radnje početkom 1933. kratko nakon dolaska nacista na vlast. Radnje su bile zatvorene samo jedan dan, radi uspostavljanja javnog reda i mira.^[11] Tokom 1942. preko 3.000 jevreja iz Darmstadta su prvo odvedeni u zatvor u Liebigschule, a kasnije u koncentracione logore,^[12] gdje ih je većina stradala. U Drugom svjetskom ratu, Darmstadt je prvi put bombardiran 30. jula 1940, a do kraja rata još 34 puta. Stari centar grada je bio znatno uništen nakon britanskog bombardiranja Darmstadta 11. septembra 1944. godine. Ovaj napad je jedan od prvih bombardovanja korištenjem nove tehnike vatrene oluje, koja je kasnije korištena i kod bombardovanja Dresdena u februaru 1945. a sastojala se iz bacanja zapaljivih bombi oko grada prije nego što su bačene eksplozivne bombe u grad započinjući uništavajući proces širenja požara nošenih vjetrom, čime je grad gotovo potpuno spaljen. Darmstadt je odabran kao sekundarni cilj za napad, ali je prebačen kao osnovni nakon što je primjećeno da je primarni cilj bio ispod oblaka, onemogućavajući vidljivost meta. Tokom ovog najgoreg napada na Darmstadt procjenjuje se da je poginulo od 11.000 do 12.500 stanovnika, dok ih je između 66 i 70 hiljada ostalo bez domova.^[12] Više od tri četvrtine središta grada je potpuno uništeno.^[13]

Grad je osvojila 4. američka oklopna divizija 20. marta 1945. godine. Nakon rata ponovna izgradnja je urađena u relativno jednolikom arhitektonskom stilu, mada je veći broj historijskih građevina ponovno sagrađen u svom prvobitnom izgledu.

Kroz 19. i 20. vijek, Darmstadt je polahko postao dom mnogih tehnoloških kompanija i istraživačkih instituta, i promovirao se kao grad nauke počev od 1997. godine. On je dobro poznat kao centar visoke tehnologije u blizini međunarodnog aerodroma Frankfurt, sa važnim aktivnostima u operacijama u vezi svemirskih letova (Evropski centar za svemirske operacije (ESOC) i Evropska organizacija za iskorištavanje meteoroloških satelita (EUMETSAT)), te industrije hemije, farmacije, IT, biotehnologije, telekomunikacija i mehatronike. U 2000. ova regija je osvojila 3 mjesto među 97 njemačkih regija u testu biznis magazina WirtschaftsWoche koji je vrijednovao njemačke regije po razvijenosti visokih tehnologija.^[6] Tehnički univerzitet Darmstadt (TU Darmstadt) jedan je od najvažnijih tehničkih institucija u Njemačkoj i veoma je poznat po svojim istraživanja i predavanjima u oblasima elektrotehničkog, mašinskog i građevinskog inženjeringa. Zajedno sa ostalim tercijarnim organizacijama, TU je zaslužan za veliku studentsku populaciju u gradu, koja je 2004. godine iznosila 33.547 studentata.^[6]

Kroz zapadni dio gradskog područja prolaze savezni autoputevi A 5 (Karlsruhe–Frankfurt) i A 67 (Mannheim–Rüsselsheim). Oba autoputa se ukrštaju na Darmstädter Kreuz. Kroz područje grada vode i sljedeće savezne ceste B 3 (Heidelberg–Frankfurt), B 26 (Wolfskehlen−Bamberg), B 42 (Bonn−Darmstadt), B 426 (Obernburg−Gernsheim) i B 449 (Darmstadt−Mühltal).

U planu je da se na saveznu cestu B 26 iz pravca istoka nastavi sjeveroistočna zaobilaznica. Međutim, gradnja je zaustavljena u maju 2011. a za skoru realizaciju ovog plana nema izgleda. Osim toga, planira se i daljnja zaobilaznica na cesti B 3 kod Arheilgera kroz zapadnu šumu prema prstenu Eifel. Taj prsten bi se kasnije trebao proširiti do ulice Eschollbrücker.

Darmštatska glavna željeznička stanica nalazi se na liniji Majna-Neckar i krajnja je tačka hesenske željeznice Odenwald. Regionalne veze postoje prema Frankfurtu na Majni, Wiesbadenu, Aschaffenburgu, Mannheimu, Heidelbergu kao i prema Erbachu i Eberbachu. Redovne IC (InterCity) direktne veze postoje u pravcima Karlsruhe/Konstanz, Stuttgart/München/Salzburg kao i u pravcu sjevera prema Hamburgu, preko Kassela, Göttingena i Hannovera. Trenutno u Darmstadtu samo povremeno staju ICE vozovi, a redovna linija se razmatra u aspektu planirane izgradnje nove željezničke pruge između oblasti Rajna-Majna i regije Rajna-Neckar.

Najpoznatiji darmštatski sportski klub je SV Darmstadt 98 koji od sezone 2015/2016. ponovno igra u prvoj njemačkoj nogometnoj ligi, a ranije je već dva puta nastupao u najviše rangu takmičenja. Svoje domaće utakmice igra na "Merck-Stadion am Böllenfalltor" kao i na HEAG-stadionu (stadion sa umjetnom travom).

Drugi poznati darmštatski sportski klubovi su DSW 1912 Darmstadt, jedan od najuspješnijih njemačkih plivačkih i triatlonskih klubova, koji za sobom ima brojne titule njemačkih prvaka i Darmstadt Diamonds, jedan od prvih klubova američkog nogometa u Hessenu (igra na Stadion am Böllenfalltor i stadionu u Bürgerpark-Nord). RSC Darmstadt je jedini južnonjemački predstavnik u njemačkoj prvoj ligi hokeja na koturaljkama. Osim toga, postoje dva bejbol kluba u Darmstadtu, koji igraju ili su igrali u prvoj ligi: Darmstadt Rockets i Darmstadt Whippets.

• Alkmaar, Holandija, od 1958.
• Troyes, Francuska, od 1958.
• Chesterfield, Ujedinjeno Kraljevstvo, od 1959.
• Graz, Austrija, od 1968.
• Trondheim, Norveška, od 1968.
• Bursa, Turska, od 1971.
• Płock, Poljska, od 1988.
• Szeged, Mađarska, od 1990.
• Gyönk, Mađarska, od 1990.
• Freiberg, Saksonija, Njemačka, od 1990.
• Brescia, Italija, od 1991.
• Saanen-Gstaad, Švicarska, od 1991.
• Užgorod, Ukrajina, od 1992.
• Liepāja, Latvija, od 1993.
• Logroño, Španija, od 2002.