Holmiom

Holmiom
	Disproziom – Holmiom – Erbiom
; Ho; Es	Taolenn beriodek
Perzhioù hollek
Niver atomek	67
Rummad kimiek	Lantanidoù
Strollad	Lantanidoù
Trovezh	6
Bloc'h	f
Tolz atomek	164,930
Aozadur elektronek
	[Xe] 4f11 6s2; Dasparzh an elektronoù : 2, 8, 18, 29, 8, 2
Perzhioù atomek
Niver oksidadur	+ 3; Oksidenn vazennek skañv
Tredanleiegezh	1,23 (Skeul Linus Pauling)
Gremmoù ionadur	1 : 580,986 kJ/mol; 2 : 1 138,526 kJ/mol; 3 : 2 203,723 kJ/mol; 4 : 4 100,623 kJ/mol
Skin atomek	230 pm
Skin kenamsav	179 pm
Skin Van der Vaals	(stlenn ebet)
Perzhioù fizikel
Arvez	Kaled
Douester (≈20 °C)	8,797 g/cm3
Teuzverk	1 472 °C
Bervverk	2 700 °C
Tredanharzusted	814 nΩ•m (e 20 °C)
Neuz an elfenn

Un elfenn gimiek eo an holmiom ; Ho eo e arouez kimiek, 67 e niver atomek ha 164,930 e dolz atomek.

Istor

E 1878 e voe dizoloet an holmiom gant ar gimiourien suis Marc Delafontaine ha Jacques-Louis Soret e Geneva, dre spektrografiezh.
En hevelep bloavezh e voe dizoloet ivez gant ar c'himiour svedat Per Teodor Cleve, pa oa o labourat war okisidenn erbiom. Div elfenn a gavas : unan vrun, a anvas holmia diwar anv latin Stockholm, hag unan wer a anvas thulia a oa tuliom oksidet.
Den ne oar piv zo deuet a-benn da gaou holmiom glan, rak disproziom a oa c'hoazh da vezañ didoueziet diouzh an holmiom a oa bet studiet.

Perzhioù

Ur metal eo an holmiom ; kemmañ a ra e liv hervez ar gouloù : melen eo e gouloù an deiz, ruz-orañjez dindan gouloù triliv (glas + gwer + melen). Govelius a-walc'h eo, da lavaret eo e c'haller e bladañ a-daolioù mailh.
Ferromagnetek eo an holmiom e gwrezverkoù yenoc'h eget -254,15 °C : treiñ a ra da warell. Kewarellek eo en 20 °C, da lavaret eo e vez desachet gant ur warellvaez diavaez.

Kimiek

Buan e tazgwered an holmiom gant dour zomm, gorrekoc'h gant dour yen :

2 Ho [k] + 6 H₂O [d] → 2 Ho(OH)₃ [dz] + 3 H₂ [g]^[1]

Dilufrañ gorrek a ra an holmiom en aer, hag aes eo e lakaat da zeviñ :

4 Ho + 3 O₂ → 2 Ho₂O₃ (trioksidenn holmiom)

Aes ivez eo dileizhañ an holmiom en drenkenn sulfurek :

2 Ho [k] + 3 H₂SO₄ [dz] → 2 Ho³⁺ [dz] + 3 SO₄^2- [dz] + 3 H₂ [g]

Gant an holl halogenoù, aroueziet amañ dre X, e tazgwered Ho pa vez tommoc'h eget 200 °C :

2 Ho [k] + 3 X₂ [g] → 2 HoX₃ [k]

Izotopoù

Un izotop hepken eus Ho a gaver en natur : Ho-165.
Skinizotopoù skinoberiek zo bet kevanaozet, ¹⁶³Ho o vezañ an hini stabilañ gant un hanter-vuhez a 4 570 bloavezh.

Izotopoù stabilañ an holmiom
Izotop	% en natur	Hanter-vuhez	Digevanad
¹⁶³Ho	kevanaozet	4 570 bloavezh	¹⁶³Dy
¹⁶⁴Ho	kevanaozet	29 mn	¹⁶⁴Dy
¹⁶⁵Ho	100	stabil, 98 neutron
¹⁶⁶Ho	kevanaozet	26,763 eurvezh	¹⁶⁶Er
¹⁶⁷Ho	kevanaozet	3,1 eurvezh	¹⁶⁷Er

Arver

Gwarelloù eo arver pennañ an holmiom, peogwir ez eo ar metal muiañ-gwarellek en natur ; gantañ e c'haner ar gwarellvaezioù kreñvañ.
Holmiom a implijer er barrennoù a reoilh al lonkañ neutronoù er c'hreizennoù derc'hanel.
Laseroù a farder gant Ho, evit bezañ arveret er vezegiezh (surjianerezh an dent hag an daoulagad) hag e greanterezh al luc'hedañvoù.
E greanterezh ar gwer ez implijer holmiom da reiñ livioù melen pe ruz. Da stalonañ ar skalfadluc'hventerioù e talvez ar gwer-se ivez.

Notennoù

↑ Alc'hwez : k = kalet, d = dourek, dz = dourzileizhenn, g = gaz

Daveennoù

American Chemical Society (en) Liamm oberiant 25 DU 12
AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Gimiezh, Preder, Plomelin, 2008 ISBN 978-2-901383-69-7 Preder
AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Fizik, Preder, Plomelin, 2006 ISBN 978-2-901383-64-2
Annales de chimie et de physique, Gallica / Bibliothèque nationale de FranPr (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
Atomic weights of the elements 2007 (IUPAC Technical Report) Pure an Applied Chemistry (en) Liamm oberiant 26 HER 12
Atomic Weights and Isotopic Compositions for All Elements National Institute of Standards and Technology (en) Liamm oberiant 18 HER 12
Bureau de Recherche Géologique et Minière (BRGM) (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
CONSIDINE Glenn D., Van Nostrand's Encyclopedia of Chemistry, Wiley-InterscienPr, 2005 ISBN 978-0-471-61525-5 (en)
DEPOVERE Paul, La classification périodique des éléments — La merveille fondamentale de l'Univers, De Boeck, Brussels, Belgia, 2002 ISBN 978-2-8041-4107-3 (fr)
EMSLEY John, Nature's Building Blocks — An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, 2001 ISBN 978-0-19-850341-5 (en)
Geriadur brezhoneg An Here, Plougastell-Daoulaz, 2001 ISBN 978-2-86843-236-0
ÉTIENNE Guy, Geriadur ar Stlenneg, Preder, 1996 ISBN 978-2-901383-14-7
HOLDEN Norman, History of the Origin of the Chemical elements and Their Discoverers, New York, 2001 Brookhaven National Laboratory (en) Liamm oberiant 26 HER 12
International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) (en) Liamm oberiant 26 HER 12
Jefferson Lab (en) Liamm oberiant 22 KZU 2012
Joint Institute for Nuclear Research (ОИЯИ e Dubna) (en) Liamm oberiant 25 DU 2012
Les propriétés chimiques (fr) Liamm oberiant 07 GEN 13
LIDE David R., CRC Handbook of Chemistry and Physics - 88th Edition, CRC Press,2007 ISBN 978-0-8493-0488-0 (en)
Royal Society of Chemistry (en) Liamm oberiant 03 KZU 2012
STWERTKA Albert, A Guide to the Elements, Oxford University Press, 1996 ISBN 978-0-19-508083-4 (en)
Webelements (en) Liamm oberiant 26 HER 2012

Kimiezh \| Elfennoù kimiek
Rolloù hervez an arouez ~ hervez an anv • Taolenn beriodek Taolennoù an izotopoù rannet ~ klok
Dmitriy Mendeleyev • Ernest Rutherford

[1] Alc'hwez : k = kalet, d = dourek, dz = dourzileizhenn, g = gaz

[1]