Sañskriteg

Sañskriteg (संस्कृतम्)
Henyezh
Perzhioù
Komzet e :	India
Rannved :	Azia
Komzet gant :	6 106 (1981). 194 433 eil yezh (1961)
Familh-yezh :	Indez-Europek Indez-Iranek Indez-Aryek
Statud ofisiel
Yezh ofisiel e :	India
Akademiezh :
Kodoù ar yezh
ISO 639-1	sa
ISO 639-2	san
ISO 639-3
Kod SIL	SKT
Sellit ivez ouzh ar pennad Yezh.

Ar sañskriteg^[1], pe sanskriteg^[2] (संस्कृता वाक् saṃskṛtā vāk) a zo ur yezh indez-europek klasel eus India. Ar ger saṃskṛta- a dalvez "glan, santelezet, sakr". An anv saṃskṛtā vāk pe "yezh c'hlan" a roer d'ar sañskriteg a ra dave d'ur 'yezh uhel' implijet evit lidoù relijiel. Ar yezhadur koshañ eo an Ạṣtādhyāyī bet savet gant Panini (Pāṇini पाणिनि ) er V^vet kantved kt JK.

Damheñvel eo statud ar sañskriteg evit sevenadur India ouzh hini al latin evit Europa, dre ma'z eo hounnezh ar yezh a voe implijet evit skrivañ ar vedaoù o tennañ d'an hindouegezh. Ur yezh varv eo ar sañskriteg ivez, dres evel al latin, dre ma n'eus kumuniezh ebet hag a ra gantañ. Diouzh an tu all avat, e vez desket ar sañskriteg evel eil yezh alies ha 6 000 brahmin bennak a lâr ez eo ar sañskriteg o yezh kentañ ha tud zo a glask lakaat ar sañskriteg da vezañ ur yezh vev en-dro. Implijet e vez ar sañskriteg peurliesañ evel ur yezh relijiel evit al lidoù hindouek.

Ar sañskriteg rakklasel pe vedel a zo unan eus ar yezhoù indez-europek koshañ a gaver roudoù skrivet diouto. Amañ e vo kaoz kentoc'h eus ar sañskritek klasek evel ma voe bet deskrivet e yezhadur gant Panini tro-dro da 500 a-raok Jezuz.

48 fonem ez eus en holl er sañskriteg klasel (49 ez eus er sañskriteg vedek).

Deskrivet e vez ar sonennoù hervez an urzh hengounel, da lâret eo: vogalennoù, kensonennoù tarzh, kensonennoù dre fri, kensonennoù linkr ha kensonennoù c'hwezh.

Devanāgarī		Treuzlizherennadur
Distag	Stag		Treuzskrivadur (LFE)
अ		a	ʌ
आ	ा	ā	aː
इ	ि	i	i
ई	ी	ī	iː
उ	ु	u	u
ऊ	ू	ū	uː
ऋ	ृ	ṛ	r̩
ॠ	ॄ	ṝ	r̩ː
ऌ	ॢ	ḷ	l̩

Vogalennoù eo ṛ, ṝ, and ḷ. A-wezhoù e vez menneget ॡ ḹ evel un ḷ hir met ne vez ket implijet ar son-mañ e sañskriteg ha war a seblant e vije bet ijinet al lizherenn-mañ dre genveriañ gant ar c'hensonennoù all.

Devanāgarī		Treuzlizherennadur
Distag	Stag		Treuzskrivadur (LFE)
ए	े	e	eː
ऐ	ै	ai	aːj
ओ	ो	o	oː
औ	ौ	au	aːw

Friet a c'hell bezañ an holl vogalennoù.

E sañskriteg ez kensonennoù tarzh divouezh, mouezhiet c'hwezhet pe dic'hwezh el pep lec'h distagañ da heul:

		Diweuz		Dent		Tro-gil		Toenn ar genoù		Staon
Tarzh	C'hwezhet	p प	b ब	t त	d द	ṭ (T) ट	ḍ (D) ड	c (ch) च	j ज	k क	g ग
	Dic'hwezh	ph फ	bh भ	th थ	dh ध	ṭh (Th) ठ	ḍh (Dh) ढ	ch (chh) छ	jh झ	kh ख	gh घ
Dre fri		m म		n न		ṇ (N) ण		ñ (J) ञ		ṅ (G) ङ

Bez ez eus peder hanter-vogalenn ivez: y य, r र, l ल, v व. Kensonennoù c'hwezh tro-gil, toenn ar genoù ha kildent ez eus: ś (z) श, ṣ (S) ष, and s स. Evit achuiñ ez eus ivez un h mouezhiet ह hag un h divouezh ḥ ः anvet visarga hag ul lizherenn anvet anusvāraa(ṃ) dalvez da diswel e vez distaget dre fri ar vogalenn araozi.

Luziet a-walc'h eo reolennoù ar sandhi e sañskriteg. Kavet e vez alies ar sandhi e hogozik n'eus forzh peseurt yezh pa gemm ar sonennoù pa vezont kostez-ha-kostez e diwezh ur ger hag e dibenn ur ger all dre gomz dreist-holl. E sañskriteg avat ez eo ret o anavezout hag o skrivañ ivez.

E gwirionez n'eus skritur ebet liammet gant an sañskriteg hag implijet ez eus bet meur a skritur disheñvel evit e skrivañ o kemm a vare da vare hag a lec'h da lec'h, d.s. ar skritur brahmiek hag ar skritur kharosthiek da gentañ ha war-lerc'h (kantvedoù 4-8 goude Jezuz) e voe implijet ar skritur guptaek. Adalek an 8vet kantvet e voe implijet ar skritur charada diorroet diwar ar skritr gupataek ha neuze, war-dro an 12vet kantvet, e voe implijet ar skritur devanagari. Skrivet eo bet a-hend-all gant ar skritur kannadek e Su ar vro in the South, hag ar skritur bengalek e Norzh ar vro dreist-holl.

Peurliesañ ez eo bet implijet an devanagari evit skrivañ ar sañskritek abaoe ar grennamzer betek hiziv.

Dek renkad disheñvel ez eus en holl e sañskriteg a c'hell bezañ isrannet etre verboù o deus ur wrizienn resis hag ar re n'o deus ket.

Renket e vez ar verboù e pevar strollad. Setu penaos e vez implijet ha dispartiet ar pevar "amzer" pe "rumm"-se:

• A-vremañ: a-vremañ, tremenet ledan, gourc'hemenn, gallus
• Dazont: dazont, divizout
• Aorist
• Tremened strizh

Ur yezh enteuzel eo ar sañskriteg, gantañ tri jener (gourel, benel, nebreizh) ha tri niver (unander, liester, daouder). Eizh kas ez eus: nominativel, vokativel, akuzativel, benvegel, dativel, ablative, genitivel, lokativel.

	Gourel (kāma- 'karantez')			Nebreizh (āsya- 'genoù')
	Unander	Daouder	Liester	Unander	Daouder	Liester
Nominativel	kāmas	kāmāu	kāmās	āsyam	āsye	āsyāni
Akuzativel	kāmam	kāmāu	kāmān	āsyam	āsye	āsyāni
Benvegel	kāmena	kāmābhyām	kāmāis	āsyena	āsyābhyām	āsyāis
Dativel	kāmāya	kāmābhyām	kāmebhyas	āsyāya	āsyābhyām	āsyebhyas
Ablativel	kāmāt	kāmābhyām	kāmebhyas	āsyāt	āsyābhyām	āsyebhyas
Genitivel	kāmasya	kāmayos	kāmānām	āsyasya	āsyayos	āsyānām
Lokativel	kāme	kāmayos	kāmeṣu	āsye	āsyayos	āsyeṣu
Vokativel	kāma	kāmau	kāmas	āsya	āsye	āsyāni

	Gwrizienn u (gati- 'pazenn')			'Gwrizienn u (madhu- 'mel')
	Unander	Daouder	Liester	Unander	Daouder	Liester
Nominativel	gatis	gatī	gatayas	madhu	madhunī	madhūni
Akuzativel	gatim	gatī	gatīs	madhu	madhunī	madhūni
Benvegel	gatyā	gatibhyām	gatibhis	madhunā	madhubhyām	madhubhis
Dative	gataye	gatibhyām	gatibhyas	madhune	madhubhyām	madhubhyas
Ablativel	gates	gatibhyām	gatibhyas	madhunas	madhubhyām	madhubhyas
Genitivel	gates	gatyos	gatīnām	madhunas	madhunos	madhūnām
Lokativel	gatāu	gatyos	gatiṣu	madhuni	madhunos	madhūnām
Vocativel	gate	gatī	gatayas	madhu	madhunī	madhūni

	Gwrizienn ā (jā- 'marzh')			Gwrizienn ī (dhī- 'menoz')			Gwrizienn ū (bhū- 'douar')
	Unander	Daouder	Liester	Unander	Daouder	Liester	Unander	Daouder	Liester
Nominativel	jās	jāu	jās	dhīs	dhiyāu	dhiyas	bhūs	bhuvāu	bhuvas
Akuzativel	jām	jāu	jās	dhiyam	dhiyāu	dhiyas	bhuvam	bhuvāu	bhuvas
Benvegel	jā	jābhyām	jābhis	dhiyam	dhībhyām	dhībhis	bhuvā	bhūbhyām || bhūbhis
Dativel	je	jābhyām	jābhyas	dhiye	dhībhyām	dhībhyas	bhuve	bhūbhyām	bhūbhyas
Ablativel	jas	jābhyām	jābhyas	dhiyas	dhībhyām	dhībhyas	bhuvas	bhūbhyām	bhūbhyas
Genitivel	jas	jos	jānām	dhiyas	dhiyos	dhiyām	bhuvas	bhuvos	bhūvām
Lokativel	ji	jos	jāsu	dhiyi	dhiyos	dhiyām	bhuvi	bhuvos	bhūṣu
Vokativel	jās	jāu	jās	dhīs	dhiyāu	dhīṣu	bhūs	bhuvāu	bhuvas

	Unander	Daouder	Liester
Nominativel	pitā	pitarāu	pitaras
Akuzativel	pitaram	pitarār	pitṝn
Benvegel	pitrā	pitṝbhyām	pitṝbhis
Dativel	pitre	pitṝbhyām	pitṝbhyas
Ablativel	pitur	pitṝbhyām	pitṝbhyas
Genitivel	pitur	pitros	pitṝṇām
Lokativel	pitari	pitros	pitṛṣu
Vokativel	pitar	pitarāu	pitaras

	Kentañ gour
	Unander	Daouder	Liester
Nominativel	aham	āvām	vayam
Akuzativel	mām, mā	āvām, nau	asmān, nas
Benvegel	mayā	āvābhyām	asmābhis
Dativel	mahyam, me	āvābhyām, nau	asmabhyam, nas
Ablativel	mat	āvābhyām	asmat
Genitivel	mama, me	āvayos, nau	asmākam, nas
Lokativel	mayi	āvayos	asmāsu

	Eil gour
	Unander	Daouder	Liester
Nominativel	tvam	yuvām	yūyam
Akuzativel	tvām, tvā	yuvām, vām	yusmān, vas
Benvegel	tvayā	yuvābhyām	yusmābhis
Dativel	tubhyam, te	yuvābhyām, vām	yusmabhyam, vas
Ablativel	tvat	yuvābhyām	yusmat
Genitivel	tava, te	yuvayos, vām	yusmākam, vas
Lokativel	tvayi	yuvayos	yusmāsu

Stank-tre eo ar gerioù kenvrennek e sañskriteg hag hir spontus e c'hell bezañ seurt anvioù kevrennek enne betek ouzhpenn 10 anv-kadarn. Isrannet e vez ar gerioù-kevrennek hervez o struktur evel hen:

1. Dvandva (kenurzhiañ)

Div wrizienn liammet gant ha, d.s. matara-pitara 'mamm-tad' = 'kerent; tud'.

2. Bahuvrihi (perc'hennañ)

Ur ger kevrennek hep penn ebet hag oc'h ober dave d'un dra disheñvel diouzh pep termen er ger kevrennel, d.s. "penn-skañv" n'eo ket un doare penn.

3. Tatpurusha (spishaat)

Ul liamm a zo etre pep termen er ger kevrennek, d.s. ur voest-bost a zo ur vouest evit lakaat lizhiri enni.

4. Karmadharaya (deskrivañ)

An eil termen a dalvez da deskrivañ egile, d.s. uluka-yatu 'kaouenn + aerouant ' = un aerouant gantañ tres ur gaouenn.

5. Amredita (adlâret)

Dre adlâret ur ger e vez diskwelet e vez kaset un ober da benn meur a wezh, d.s. dive-dive 'deiz-deiz' = 'bemdez'.

Digor eo urzh ar frazenn, met peurliesañ e vez kavet kentoc'h an urzh Rener - Renadenn - Verb (SOV).

Klasket ez eus bet - hag e vez c'hoazh - lakaat ar sañskriteg da vezañ ur yezh vev adarre, hag e skolioù zo en India e vez kelennet ar sañskriteg evel trede yezh dre ret. Aozadurioù evel ar Samskrta Bharati a gas da benn ivez stajoù evit ma vefe gouest an dud da gaozeal e sañskriteg hag hiziv ez eus pevar milion a dud a lâr gallout kaozeal e sañskriteg.

• Devanagari
• Lizherenneg etrebroadel evit treuzskrivañ ar sañskriteg

• Wikipedia e sañskriteg

• Geriadur sañskriteg en linenn
• Geriadur Monier-Williams
• Savadur Amerikan evit ar sañskriteg
• Sañskriteg yezh vev

1. ↑ F. Vallée Grand dictionnaire français-breton (1931) p. 372b; Geriadur brezhoneg An Here (2001) p. 1138b.
2. ↑ Sanskriteg, e Geriadur Hemon-Huon.