Arm-tan

Un arm-tan a zo un arm a implij nerzh tarzhadenn un danvez-tarzh, poultr du gwechall ha poultr divoged bremañ peurliesañ, evit kas ur vannadell a zistrujo ur sibl, a c'hall bezañ un den, dafar pe ur savadur. Abaoe o c'hrouidigezh e Sina int ledanaet, evit dont da vezañ an armoù nesañ implijet war an tachennoù-emgann abaoe an XIXvet kantved.

An armoù-tan kentañ a oa bet implijet en X^vet kantved e Sina, pa oa bet leuniet korzennoù bambouz gant poultr evit tennañ ganto. Douget e oant gant goafoù, ar pezh a rae goafoù-tan anezhe. Implijet e oant bet evel armoù argadiñ gant efedoù mat e-pad Sez De'an. Ne vannent ket bannadelloù koulskoude. En XIII^vet kantved, ar Sinaiz a ijinas kanolioù dorn gant houarn. Lakaet e vezont da dalvezout evel hendadoù gwirion an armoù-tan. Goustadik ez eo emledet an teknologiezh-se war zu Reter Azia, Su Azia, Reter-Kreiz, hag Europa. E 1260 e voe implijet ur c'hanol e-kerzh emgann Aïn Djalout (Palestina). En Europa e voe savet kanolioù adalek deroù ar XIVvet kantved.

Tamm-ha-tamm eo deuet da vezañ liesseurtoc'h hag efedusoc'h an armoù-tan, en Europa dreist-holl ^[1]: koulerinenn (1410), ribaudequin (1430), akebut (1460), mousked (1521), "mousked-fuzuilh" (1703). En XIXvet kantved e vez dilezet ar poultr du evit ar poultr divoged, hag e dibenn ar memes kantved en em led implij ar c'hartouchennoù metal. An armoù-tan damaotomatek hag aotomatek kentañ a zeu war-wel tamm-ha-tamm e deroù an XXvet kantved.

Meur a zoare a zo da urzhiañ an armoù-tan a zo hervez o ment, o implij, o gwikefre.

• un tenn
• tennata
• damaotomatek (pe damemgefreek)
• aotomatek (pe emgefreek)

En armeoù e raer peurliesañ armoù skañv eus ar re izeloc'h o c'halibr evit 20 mm, hag armoù ponner eus ar re all. E bed ar chase hag ar sportoù-tennañ eo ral ober gant munision uheloc'h o c'halibr evit .50 meutad (12,7 mm).

• Akebut
• Banner-greunadennoù
• Fuzuilh
• Fuzuilh-arsailh
• Fuzuilh-chase
• Fuzuilh-vindrailher
• Kanol
• Kanol-mortez
• Karabinenn
• Koulerinenn
• Mousked
• Pistolenn
• Pistolenn-vindrailher (pe "mitrailhetenn")
• Revolver
• Mindrailherez

• Aet eo an tenn er c'hleuz : c'hwitet eo an afer, n'eo ket servijet da netra
• Gwerzhañ ar bistolenn/an tamm pistolenn : diskuilhañ ur sekred
• Hennezh en dije gwerzhet va fistolenn din : treitouret en dije ac'hanon
• Hennezh a oa deuet er-maez eus e wele evel un tenn : savet e oa buan-tre, prim-tre
• Hennezh en devoa ur vouezh evel un tenn : ur vouezh kreñv, galloudus
• Kaout un tenn : bezañ mezv-dall
• Tapout div c'had gant un tenn : tizhout daou bal en un ober

• kartouchenn : kalc'h
• mouchouer-godell : pistolenn (tunodo)
• pistolenn = pikez, karabañsenn
• pistolodenn, pistoled, pistolenn : pich, lost
• pistolodiñ : staotañ (langaj chon)

Muioc'h a restroù diwar-benn

Arm-tan

a vo kavet e Wikimedia Commons.

• Geriaoueg an armoù-tan

1. ↑ (fr) PARBEAU Alain, Petite histoire chronologique des armes à feu war lec'hienn an UFA, 07/10/2020 (lennet d'ar 25/02/2024)
2. ↑ An holl droiennoù ha gerioù-mañ zo bet kavet en oberennoù da heul :
   • GROS Jules, Le style populaire, Emgleo Breiz 2010
   • KERVELLA Divi, Geriaoueg luc'hajoù ar brezhoneg, An Alarc'h 2003
   • LE BIHAN Hervé & KERVELLA Divy, Devri, le dictionnaire diachronique du breton
   • MÉNARD Martial, Alc'hwez bras ar baradoz vihan, An Here 1995
   • PLOURIN Jean-Yves, Initiation au breton familier et argotique, Armeline 2006

  Stag eo ar bajenn-mañ ouzh Porched an Armoù-tan