ki

(Anv-kadarn 1) Da geñveriañ gant ar c'herneveureg ki, ar c'hembraeg ci, an iwerzhoneg cú (tro-c'henel heniwerzhonek con) hag ar skoseg cù : deuet eus ur ger keltiek *kū, liester *kunes. Da dostaat ivez ouzh ar sañskriteg śvā (tro-c'henel śunas), an henc'hresianeg kýōn (liester kýnes), al lituaneg szuõ (tro-c'henel szuñs), al latin canis hag an alamaneg Hund.^[1]

(Furm verb) Savet diwar « ki- », pennrann ar verb « kiañ », hep dibenn-ger.

Anv-kadarn 1

ki /ˈkiː/, /ˈt͡ʃi/^[1], /ˈtʲiː/^[2], /ˈtʃəj/^[3] gourel (liester kon (e rannyezh Gwened, e skridoù lennegel pe kozh) pe chas (pemdez))

1. Bronneg kigdebrer kar d'ar bleiz (un isspesad d'ar bleiz eo) ha doñvaet gant mab-den. Meur a ouenn anezhañ a zo, dezho morfologiezhioù liesseurt. Anv skiantel : Canis lupus familiaris. Harzhal ha chilpat a ra ar c'hi.
   • Ken en devo truez ouzhoc’h, ma dous, ar c’hi. — (Fañch an Uhel, Soniou Breiz-Izel 2, Pariz, 1891, 1971, p. ?.)
   • Setu aze ur c'hi hag ho kaso, hag a chomo ganeoc'h betek kuzh-heol. — (Fañch an Uhel, Kontadennoù ar Bobl/2, Al Liamm, 1985, p. 16.)
   • Bara gwenn d'ar c'hi, ha barav du d'ar mevel. — (Fañch an Uhel, Kontadennoù ar Bobl/2, Al Liamm, 1985, p. 17.)
   • Lazhet ho ki, hag ho marc'h glas. — (Buhez Sant Ronan, er Barzhaz Breizh.)
   • An neb en deus c’hoant da lazhañ e gi a gav atav ur c’hleñved dezhañ. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu 1, Brest, 1877, eil emb. Al Liamm 1977, p. 12.)
   • Pa welez ur c’hi o tont betek da seulioù az pez aon. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Deuxième Partie, 1970, p. 462.)
   • Ha daou gi gouez ha diboellet. — (Kloareg Rohan, er Barzhaz Breizh.)
   • Nag e skudell ar c'hi ne veze graet va boued. — (Gwreg ar C'hroazour, er Barzhaz Breizh.)
2. Ki par. Enebet ouzh kiez.
3. Bezañ evel ur c'hi (troiennoù niverus):
   • bezañ evel ki ha kazh
   • Bezañ evel ur c’hi bihan war-lerc’h ub.
   • Bezañ evel ur c’hi war ur c'hravazh: nec'het bras
   • Bezañ brell evel ur c’hi bihan.
   • Bezañ abaf, didalvez, feal, hardizh, paour, treut, evel ur c’hi.
   • Bezañ, chom e-unan evel ur c'hi, evel ur penn-ki
   • labourat evel ur c’hi : evel ul loen pe ur marc’h.
   • leuskel unan bennak e-unan evel ur c'hi, evel ur penn-ki
   • yudal evel ur c'hi (pe evel ur bleiz).
4. Renadenn anv-gwan
   • divalav-ki, treut-ki, yen-ki.

• Breizh: "ki /ˈki/"

• N'ouzout ket pelec'h ema toull ar c'hi e-ti ar person ? — Dindan e lost. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Troisième Partie, 1974, p. 334.)
• Pegeid a zo etre an tommder hag ar yenïon (yenijen) ? — Hed ur c'hi : ur c'hi a vez tomm e revr ha yen e fri. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Troisième Partie, 1974, p. 334.)

• A-benn neuze hag ac'hann di
  En devo harzhet meur a gi
• An hini a zalc'ho an askorn
  A yelo ar c'hi war-lerc'h e zorn.
• Da bep seurt oad
  E red ar c'hi war-lerc'h ar c'had. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Troisième Partie, 1974, p. 305.)A vez lâret diwar-benn ar verc'hetaerien gozh.

• Diwar gi, ki ; diwar gazh, kazh
  Diwar logodenn ne vez ket a razh. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Troisième Partie, 1974, p. 305.)
• Dre forzh heskinat (pe hegañ) ar c'hi e teu da vezañ droug
• Kamm ki pa gar
• Ki besk ha kazh diskouarnet
  N'int mat nemet da zebriñ boued
• Ki skaotet
  En devez aon rak dour bervet. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Deuxième Partie, 1970, p. 469.), — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Troisième Partie, 1974, p. 305.)
• E-lec'h ma staot ur c'hi
  E staot daou pe dri
• Ne vo ket bras lod pep hini :
  Hemañ a zo evel ur grampouezhenn etre nav c'hi. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Troisième Partie, 1974, p. 309.)
• N'eus ket a voeien da dennañ amann euz gouzoug ur c'hi. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Troisième Partie, 1974, p. 305.)
• Pa vez aet an amann e gouzoug ar c'hi e vezer war-lerc'h. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Troisième Partie, 1974, p. 305.)
• Pep ki
  Zo mestr en e di — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Deuxième Partie, 1970, p. 521.)
• Ur c'hi meret, hanter savet
  Ur c'hazh meret, hanter lazhet. Ne saver ket ur c'hi evel ur c'hazh.
• Tri bloaz o tont da gi, tri bloaz ki, tri bloaz o vont er-maez a gi. Nav bloaz e vev ar chas.
• Yenañ tra a zo en ti :
  Pennoù daoulin an ozhac'h ha fri ar c'hi. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Deuxième Partie, 1970, p. 559.), — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Troisième Partie, 1974, p. 307.)

Anv-kadarn 2

ki /ˈkiː/ (liester kioù)

1. Benveg a dalvez da lugañ hag a vez sanket e-barzh ur giez.

• kiañ
• ki-noz

Estlammadell

E-barzh kaoc'h ki

Furm verb

ki /ˈkiː/

1. Furm ar verb kiañ e trede gour unan an amzer-vremañ, en doare-disklêriañ.
2. Furm ar verb kiañ en eil gour unan an doare-gourc'hemenn.

• Ar pennad « ki » e-barzh Wikipedia

Roll an daveoù :

• ^[1] : Lexique Étymologique des termes les plus usuels du Breton Moderne

• Bezañ krog ar c’hi du en ub : ober ur c’horfad gwarizi
• Bezañ, chom, leuskel ub, e-unan evel ur c'hi, evel ur penn-ki.
• Bezañ evel ki ha kazh: bezañ atav oc'h en em zrailhañ.
• Bezañ bet un taol ki rous : doare dizereat da gomz eus ur vaouez dougerez

• Gwiskañ botoù ront ar c’hi du : bezañ gwarizi ennañ

• Na dalvout ur bramm ki, ul louf ki, al lart eus ur c’hozh ki krouget: na dalvout un aval brein.
• Na vezañ diwar chas ar vro: heñvel ouzh na vezañ diwar saout ar vro.
• Na vezañ mat da deurel d’ar c’hi, d’ar chas : na dalvout netra
• Neuial evel ur c’hi plom (E-lec’h ma kouezh e chom) : na c’houzout neuial

• Tennañ amann, panez eus gouzoug ar c’hi:
  • pe ober un dra diaes da ober
  • pe klask gouzout ar wirionez digant unan bennak.

Roll an daveoù :