Rianburg

Der Artike do is im Dialekt: „Soizburgarisch“ gschriem worn.

Er beschreibt an Stodtei vo Soizburg. Da niadaboarische Ort „Rianburg“ im Landkroas Köihoam wead unta „Rianbuach“ beschriem.

Der Artike basiart auf na frain Üwasetzung vom söim Artike in da DE-Wikipedia. A Listn mid d' durting Autorn kost duatn oschaun.

Rianburg (Soizburg-Stod)
Stodtei vo da Stod:	Soizburg
Autokennzeichn:	S
Leit:	za. 7.000
Postleitzoi:	5020
Vurwoi:	0662
Adress vom Magistrat:	Mirabellplatz 4 5020 Salzburg
Intanetseitn:	www.stadt-salzburg.at
E-Mäil-Adress:	post@stadt-salzburg.at
Burgamaasta:	Schodn Heinz (Schaden Heinz) (SPÖ)

Rianburg (deitsch: Riedenburg) is a Stòdtail vo Sòizburg zwischn Nonntòi, Läopoidskron-Moos, Maxglan und da Òidstòd. Geng Müin büidt d' Raichnhoiastross d' Grenz vom Stodtei Müin, geng Nei-Maxgloan da Müina Òimkanalòrm und geng Maxgloan-Rianburg d' Brauhausgossn. Geng Siidn ändt da Stòdtail mid da frain Läopoidskrona Wiesn und d' Wiesn um d' St.-Bäda-Waia. Im Ostn büidt da Mönchsberg und da Roaiberg d' aissanä Bägrênzung. In da Rianburg läm heid ätwoa 7.000 Leit. Vo d' Soizburga wead da Stòdtail oafoch d' Rianburg gnaunnt.

Da Naum Rianburg is ursprünglich da Naum vom Roainberg-Föisn (a rupe que Ritinburc appelatur, 1139) gwäsn. Da Roaiberg söibst is zwischn etwoa 4500 v. Kr. (öidastä Jungstazeid) bis 15 v. Kr. (Âimarsch vo d' Röma unta Kaisa Augustus) durchgähat bsiadlt gwäsn, do hod se in da köitischn „La-Täne-Zaid“ a groose stodänlichä und guad bäfestigtä Siadlung befundn.

D' Rianburg wead vo zwa orm vom oimkanal druchflossn. Da Müina orm is dobai no öida wia da Stiftsorm vom oimkanal (nòch 1137 baut) und hod ursprünglich gspaist vom Üwawossa vom Läopoidskrona Moar ois Rianburga Boch scho im friaran Middloita d' Müihn vo Müin vasorgt. 1335 is da stodingarischä orm (Bürgaspitòisòrm) durch 'n Mönchsberg grom worn, wöicha vom Müina orm obzwaigt und d' Innarä Rianburg vo Siidn noch Noadn durchgwert.

Im 17. Joarhundat is as Rianmoar (Niadamoar) vo Rianburg, a neadlicha Auslaifa vom groosn Untasberga Moar (d' Pferdln san durt bis zum Bauch aigsunkn und hòm im Morast d' Hufaisn valorn) oimälich troggnglägt worn. s Gebiat is daunn zuaneemänd a bissl laundwirtschoftlicha gnüzt worn.

1760 hod da Spingruawa Michaäl (Spingrueber Michel) an grässan Tail vo da Rianburga Toisênkn daworm und hod do a Bauanguat darichtt, s sognaunntä Neirait und des spada ois Ofmlochwirtshaus (Fürstnbrunnstròss 4) waida a Vawêndung gfundn hod. Rianburg is druch 'n Bau vom Sigmundstor (Neitor) vo da oidstod her daschlossn worn. obgsäng vo wênig hearschoftlichä Gartln und Hef (Spathof/Späthof, Möikhof/Mölkhof, Läbitschhof/Lebitschhof äzt.) 'm moast waidum bärümtn Woifegg-Gortn und 'm Ofmlochwirtshaus sowia d' hoibkrasförming Wearbautn zur Sicharung vom Neitor is d' Rianburg waidgänd unbäbaut gwäsn. 1915/1916 is d' Strossnbauh duch s Sigmundstor bis in d' Rianburg ainä valängat worn.

A wichtigä Voraussezung fir d' Vabaung vo da Rianburg in da Grindazeid is Parzälliarung vo d' „Baron-Löwensternschen“ Grindä in d' Joarn vur 1880 gwäsn. D' gänaun Richtliniän fir d' Gestoitung vo d' vurgsängnän Strossn is daunn im Räguliarungsplan vom Joar 1886 dafoigt. Kurz drauf san scho d' easchtn Woonbautn äntstaundn. D' Auffschliassung vo de Woonbautn druch d' Strossn is owa dobai deitlich hintaher ghinkt. Laungä Zaid san de Strossn und Wäg unpflostat und unpflägt gwesn und zeidwais kaum bäfoarbor gwäsn. A easchtä Kanalisiarung vo d' Strossnwossa is eascht noch vüi Pätizionän vo d' Bürga im Joar 1905 kema. Durch d' Auflossung vo da oidn Rianburgastross mid 'm Ofmlochwirtshaus, hod s Gosthaus im Zug vo da Neigästoitung vo d' Strossnsistêmä soai Funkzion ois Kommunikazionszentrum valorn.

A Woarzaichn vo Rianburg is a laungä Zaid da 54 m hohä Schlot vo da Sternbrauarai gwäsn, wöicha 1972 gsprêngt worn is.

Da Siadlungsraum vo da Rianburg bästät heid aus drei Tailä, 'm öidastn Tail, da Innan Rianburg sowia de jingan Tailä, da aissan Rianburg und Rianburg-St. Paul.

Zwischn 1850 und 1900 is untam Bägriff Rianburg wästnlich der Stodtei vastaundn worn, wöicha im Siidn vom Roaiberg (friara Ofmlochberg/Ofenlochberg oda Hohä Rittnburg/Hohe Rittenburg gnaunnt) sowia im Ostn und Noadn vom Mönchsberg bägrênzt worn is, oiso da Stodnächstä Bäraich vom Läopoidskrona Moar. Der Bäraich is heid ois „Innarä Rianburg“ bekaunnt.

Ausgeänd vo am oidn Kasernängäländä, wöichä ois Artällariekasern in friaerzbischöflicha Zaid zruggäraicht, is da innarä Siadlungskern scho um d' Wêndn vom 20. Joarhundat noch Südwästn bis aun an Müina orm vom oimkanal heraugwoggsn, wöicha dozmois a d' Stodgrênz büidt hod. Stodnoh üwawiagt a meargschossigä gründazeidlichä Vabaung (grostails Kasernänbautn), de se um an oimkanal in Â- und Zwafamiliänbautn (in offana Bauwais darichtt) aufloggan.

Im Zug vo da imma waidagähändn Stoderwaidarung is da Stodtei in waida südlich glängnä Tailä vom Läopoidskrona Moar aussegwoggsn, wöicha ois neichs kirchlichs Zentrum d' Pfoarkirchn St. Paul dahoidn hod. Da im südwästn auschliassndä Stodtei, jenseits vo da Glan, im ähämoling Gmooagebiat Maxglan is ois Maxglan-Rianburg bekaunnt. Zua Rianburg-St. Paul ghern a foingdä Siadlungän:

D' Schliasslbergasiadlung is umara 1983 auf d' Schliasslbergagründ drüba da Glan darichtt worn. duatn hod se im 19. Joarhundat a Lädastaumpfmüihlä, de noch 1821 im Eingdum vo da Familiä Schliasslberga gwesn is, wöicha a d' nächstglängnän gleichnauming Grindä ghert hom. Vo 1904 bis 1977 hod se an da Stöi vo da Lädastaumpfmüihlä a Gerbarai bäfundn. D' Siadlung liegt zwischn da Korl-Hainrich-Waggal-Stross im Noadn und da Tobi-Raisa-Stross im Siidn, sie raicht im Wästn diräkt aun d' Glan und schliast im Ostn d' Bautn baidaseits vom Haslberga- und Kraizbrugglwäg mid oai.

1711 bärichtt as hofurborä Grundbuach vo da Stòd, dass da auf 'm „Wildenmoß“ on da Rianburg glängnä Grund „baurätig“ oiso bebaubor gmocht worn is. 1718 is do a Stodl und a kloans Woonhaisl darichtt worn, 1733 a grässas Haisl mid seggs Faiastättn (Wooneihaitn). Da sognaunnte „Reiffenstuelhof“ (Klana Lazaretthof, Azwaungahof, Wirschtlhof, z'läzt Lansahof), is 1772 ins Eingdum vom Azwaunga Fälix (Atzwanger Felix) glaungt, vo dem d' Tochta 1799 'n Stodrot und Haundlsfaktor Wirschtl Ignaz Fraunz (Würstel Ignaz Franz) ghairat hod. D' Witwä noch 'm Wirschtl Ignaz hod 1834 'n Priwatjä Gäorg vo Lansa, wöicha 'n Hof daunn bis 1864 bäsässn hod, ghairat. Da durtigä Hof hod doher seidher Lansahof ghassn. Noch 1975 is auf d' zuaghering Grindä zwischn Dürlingastross und da Moosstross d' heidigä Lansahofsiadlung äntstaundn.

ois Rosittn (Rositten) is a stodnoha Tei vom Wüidmoos im Rianburga Raum bäzaichnät worn. Da Naum loatt se dobai vo am durt ainst stähatn Roosstodl ob. Noch 1984 is do wästlich vom Rosittnwäg und östlich vo da Moosstross d' neiä Siadlung äntstaundn.

Da Naum vo da kloanän Siadlung z' naggst vo da Kirchn St. Paul darinnat aun an Gorianhof, den d' Frau Gorian Äläonorä (Gorian Eleonore) gäb. Azwaunga bsässn hod.

D' Willas in da Brugglraitstross (Brucklreuthstraße) san ollä umara 1890 baut worn. Zum dawäna is dobai d' Willa vom Büidhaua Piga Hauns in da Brugglraitstross 14. D' Willa is vom bekaunntn Baumasta Ceconi Jakob baut worn.

Da Roaibergkälla oda Ofmlochkälla in da Roaibergstross 5, in dem heid da Cave Club untabrocht is, liegt erhöt am oidn Foarwäg üwa 'm ooansting Niadamoar vo da Rianburg (Hauptwäg vom aissan Müin üwa Bugglrait nòch Nonntòi) und is as urkundlich öidastä dawäntä Haisl im Stodtei Rianburg. Es staummt aus 'm spadan 16. Joarhundat. 1670 hods da hochfürstlichä Hofkostna Spingruawa Michaäl (Spingruber Michael) gmooasaum mid d' moaring Toibodn kauft. Spada hod as Gäbaidä ois Wirtshaus und da Källa dobai ois Aiskälla (Külraum) dent. Haid is da Cave Club, a Club fir Techno-Musik durt im Roaibergkälla untabrocht.

s Roaibergwirtshaus is in da Fürstnbrunnstross 4. Da aundanä Tail vo da baulich säar oidn Roaiberg-Gostwirtschoft is spada ois Willa umbaut worn und joarzêntälaung vom domoling Laundäshauptmau Dr. Hauns Lächna (Dr. Hans Lechner) midsaumt vo seina Familiä gnuzt worn.

D' Willa Schmidt in da Raichnhoiastross 24 is umara 1900 äntstaundn. Sie is fir 'n Laundschoftsrot Dr. Schmidt vom Stodbaumasta Wogna darichtt worn und foit heid durch raich gliadatä Fassadn im Stil vom spadan Historismus auf, de in säar ursprünglichm Zuastaund dahoidn san.

D' Rianburg-Kasern bästät seid 'm Joar 1730, friara mid am waidlaifing Exaziarföid aum Nordhaung vom Roaiberg, des Kasernänaräal soid in Kürzä im Raumän vo am groosn Woonbauprojäkt vabaut wern.

s Herz-Jäsu-Asül is heid austöi vom Woifegg-Gortn in da Hübnagossn 5-7. s unvapuzte Stoaquadabauwerk mid da laicht vurspringatn zäntraln Herz-Jäsu-Kirchn is ois oitashaim baut und gnuzt worn. s oidä Schloss Woifegg (Lustschloss vom Domhäarn Anton Willibòid vo Woifegg aus 'm spadan 18. Jòarhundat) is dobai in Tailn (in s 1872 neibautä Asül aibaut) dahoidn bliem. De Konsoin vo d' Fentabänk änthoitn Englskepf, de um 1600 gschoffm worn san und aus da umbautn Räsidänz vom Woifegg in soai Schloss intägriart worn san.

D' oaschiffigä Asülkirchn, a Laungauskirchn, 1877/1878 vom Weana Dombaumasta Friadrich vo Schmidt darichtt, bsizt a flochä Hoizdeggn und an Kor mid Kraizribbmgwöibä. D' Waundmolarain vo da Kirchn staumman vom Goid Josef (Josef Gold) wöichä 1871 gmoit worn san. D' Glosmolarain im Kor san vom Waisa Korl vo 1963. Da Hochoitor mid da Figur Herz-Jäsu zwischn Margaräta Maria Alacoque und Thäräsa vo Avila, sowia d' Figurn vom Hl. Michaäl, Fraunz vo Sales und Vinzänz vo Paul staumman vom Piga Johann (Johann Piger).

1972 is d' easchtä provisorischä Kirchn vo St. Paul am Raund vo da Goriansiadlung daritt worn. D' baidn Gloggn san vo da äwangälischn Kirchn in Hallain und vo da katolischn Pfoarkirchn Puach gschênkt worn. Noch 1990 is daunn d' heidigä Kirchn vo St. Paul darichtt worn. D' Architäktn san da Hoffmau Erio K. (Erio K. Hoffmann) und da Rotntoi Adalbert (Adalbert Rothenthal) gwäsn. D' Fräskn vo da Kirchn staumman vom Schmolix Huawert (Hubert Schmalix).

• Portal Soizburg